Μεγάλα επενδυτικά funds βγαίνουν μπροστά, αγοράζοντας αναξιοποίητα, φθηνά και μεγάλης έκτασης αγροκτήματα με απώτερο στόχο την αξιοποίησή τους με τη συνεργασία ή μη ντόπιων παραγωγών. Ιδιαίτερα αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία μελέτης της Deutche Bank τα οποία επιβεβαιώνουν την τάση επιστροφής στη λογική των φέουδων.
Οι «σύγχρονοι φεουδάρχες», σύμφωνα με την μελέτη, είναι ιδιωτικές εταιρείες (έχουν σε εξέλιξη 442 μεγάλα έργα) και έπονται κρατικές ή και δημόσιες επιχειρήσεις (με 172 έργα), τα επενδυτικά κεφάλαια (με 32 έργα) και οι Συμπράξεις δημόσιου - ιδιωτικού τομέα (12 έργα). Συγκεκριμένα στις ιδιωτικές εταιρίες περιλαμβάνονται πολλές μεγάλες γεωργικές επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να επεκτείνουν τη δραστηριότητά τους ή να καθετοποιηθούν, ενσωματώνοντας την πρωτογενή παραγωγή.
Εταιρίες που δραστηριοποιούνται στο χώρο των γεωργικών μηχανημάτων ή αγροτικών εφοδίων ή ακόμη και στην μεταποίηση αγροτικών προϊόντων αναζητούν μεγάλες εύφορες εκτάσεις με σκοπό την καλλιέργεια τους από ντόπιους αγρότες. Η εμπειρία και οι εξειδικευμένες γνώσεις καλλιέργειας που έχουν οι τοπικοί παραγωγοί σε συνδυασμό με τον εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας που μπορούν να τους παρέχουν μεγάλες εταιρίες που του χώρου μπορεί να αποβεί ωφέλιμη και επικερδής για όλους αρκεί να τα βρουν και στο μοίρασμα της πίτας.
Τα δύο τρίτα της γης που είναι στο στόχαστρο των αγορών βρίσκονται στην Αφρική (ιδίως στην Υποσαχάρια) ενώ μεγάλο είναι και το ενδιαφέρον για τη Λατινική Αμερική και δη τη Βραζιλία. Πλήθος αγοραπωλησιών γίνονται και στην Ευρώπη, ωστόσο αφορούν πολύ χαμηλότερα μεγέθη. Σε κάθε περίπτωση, οι επενδυτές αναζητούν σχετικά μεγάλες εκτάσεις, γι’ αυτό και μέχρι πρόσφατα η Ελλάδα με το πολυτεμαχισμένο κλήρο δεν βρισκόταν στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος. Ωστόσο, η οικονομική συγκυρία στη χώρα μας και οι επενδυτικές ευκαιρίες που συνεπάγεται δεν αφήνουν αδιάφορα τα ιδιωτικά funds .
Αγκάθι ο μικρός κλήρος
Η αναζήτηση καλλιεργούμενων εκτάσεων έχει αρχίσει και στην Ελλάδα, σύμφωνα με έγκυρες πηγές, με τους αναλυτές να εκτιμούν ότι η αγροτική γη θα είναι ελκυστικότερη όταν θα μπορούν να προσφερθούν μεγαλύτερες εκτάσεις. Το μέγεθος και το σχήμα των αγροτεμαχίων αποτελεί σημαντική παράμετρο στην κτηματομεσιτική αγορά. Σε αυτό τον τομέα όμως η χώρα μας μειονεκτεί καθώς έχει μικρό και πολυτεμαχισμένο κλήρο. Ο πολυτεμαχισμός αυξάνει το κόστος παραγωγής, ο μικρός κλήρος καθιστά μη βιώσιμη την εκμετάλλευση και ο συνδυασμός τους είναι απαγορευτικός για τον εκσυγχρονισμό της παραγωγής και κυρίως για σημαντική πτώση του κόστους.
Τα ιδιοκτησιακά προβλήματα αποτελούν έναν άλλο σημαντικό παράγοντα που πολλές φορές λειτουργεί ως τροχοπέδη στην πώληση των αγροτεμαχίων. Πολλές φορές οι ιδιοκτήτες- κληρονόμοι είναι περισσότεροι του ενός και το ιδιοκτησιακό καθεστώς παραμένει ένα θολό τοπίο, ενώ αυτός είναι και ένας από τους σημαντικότερους λόγους που προκαλούν το πολυτεμαχισμό των ελληνικών αγροτεμαχίων.
Ρίσκα και ανταγωνισμοί
Υπάρχουν, όμως, και μεγάλα ρίσκα που συνοδεύουν τις επενδύσεις αυτές. Οι κύριες προκλήσεις είναι ο σεβασμός των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των τοπικών πληθυσμών, η διατήρηση της περιβαλλοντικής αειφορίας και η αποτροπή της μονόπλευρης ανάπτυξης της γεωργίας. Οι επενδυτές συχνά ανταγωνίζονται για γη με τις τοπικές αγροτικές κοινότητες, ενώ σπάνια συζητούν το ενδιαφέρον τους για τις γεωργικές εκτάσεις με το πληθυσμό που κατοικεί στις περιοχές αυτές. «Σε ένα δείγμα από 86 έργα υπάρχουν μόνο έξι εκθέσεις ενημέρωσης και συγκατάθεσης των κατοίκων πριν από την έναρξη του έργου. Στα περισσότερα έργα, η επένδυση αποτελεί έκπληξη στους κατοίκους της περιοχής», αναφέρει χαρακτηριστικά η μελέτη.
Λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος του παγκόσμιου ενδιαφέροντος για την αγροτική γη και τους κινδύνους που εμπλέκονται, είναι απαραίτητη μια προσπάθεια για την εφαρμογή κατευθυντήριων γραμμών και είναι πιθανό να είναι πιο αποτελεσματική εάν καθοδηγείται από έναν διεθνή οργανισμό σε συνεργασία με τις τοπικές κυβερνήσεις, αναφέρει η μελέτη. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται σήμερα σχετικά με τη χρήση γης είναι αυτές που θα καθορίσουν μεγάλο μέρος των κερδών, την πολιτική και τις συγκρούσεις των επόμενων δεκαετιών.
«Επικερδείς για όλους μπορεί να είναι οι επενδύσεις σε γεωργικές εκτάσεις μόνο αν μετριαστούν οι κίνδυνοι και εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη συναίνεση και στήριξη του τοπικού πληθυσμού», τονίζει η Deutsche Bank. Εκτός από τα οφέλη για τους επενδυτές και τις χώρες-στόχους, οι επενδύσεις σε γεωργικές εκτάσεις μπορούν να αποφέρουν οφέλη και στις τοπικές κοινότητες, αυξάνοντας παράλληλα την παγκόσμια παραγωγή.
Ζητούµενο η ισορροπία µικρής και µεγάλης κλίµακας γεωργίας
Τοπικά οικονομικά οφέλη μπορούν να προκύψουν από μακροπρόθεσμες επενδύσεις σε γεωργικές εκτάσεις και την ανάπτυξη της γεωργίας σε συνεργασία με τους ντόπιους αγρότες, υποστηρίζει η μελέτη της Deutche Bank. Κάποια από τα οφέλη αυτά είναι:
● η βελτίωση των υποδομών (δρόμοι, αρδευτικά δίκτυα, εγκαταστάσεις αποθήκευσης), τα οποία θα χρησιμοποιούν και οι ντόπιοι κάτοικοι,
● η ευκολότερη πρόσβαση στις αγορές,
● η δημιουργία κοντά στην περιοχή του αγροκτήματος μονάδων επεξεργασίας και τυποποίησης των αγροτικών προϊόντων και
● η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στην ευρύτερη περιοχή.
Αντίστοιχα ανοίγονται σημαντικές ευκαιρίες για την παραγωγή καλλιεργειών με υψηλή και αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση ή απλά η βελτίωση των αποδόσεων που συχνά είναι αρκετά χαμηλή.
Παρά το γεγονός ότι οι μεγάλες γεωργικές εκμεταλλεύσεις συνήθως είναι πιο αποτελεσματικές, η σημασία της απελευθέρωσης του δυναμικού από εκτάσεις που κατέχουν οι μικροκαλλιεργητές, προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή τροφίμων και η μείωση της φτώχειας αναγνωρίζεται πλέον ευρέως. Η αγροτική ανάπτυξη που περιλαμβάνει μικροκαλλιεργητές αυξάνει τη διαθεσιμότητα των τροφίμων και των εισοδημάτων, και ως εκ τούτου δημιουργεί ζήτηση για τοπικά παραγόμενα αγαθά και υπηρεσίες, με αποτέλεσμα την ευρεία κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη στις αγροτικές περιοχές.
Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι επιχειρηματικά μοντέλα συνεργασίας μεταξύ μικρών αγροτών και επενδυτών (συμβάσεις καλλιέργειας) μπορεί να είναι αμοιβαίως επωφελή, να ενισχύσουν την παραγωγικότητα της γεωργίας και να αυξήσουν το βιοτικό επίπεδο των αγροτικών πληθυσμών, αναφέρει η Deutsche Bank.
Στον αντίποδα, σύμφωνα με την μελέτη, η «επιθετική» προσέγγιση των ξένων επενδυτών διαταράσσει το χαρακτήρα των τοπικών κοινωνιών προκαλώντας αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών. «Πολλές φορές, οι επενδύσεις αυτές ζημιώνουν τους ντόπιους αγρότες, στερώντας τους το πολυτιμότερο αγαθό που διαθέτουν, τη γη τους. Η ισορροπία μεταξύ της μικρής και μεγάλης κλίμακας γεωργίας θεωρείται απαραίτητη, καθώς το εισόδημα στα δύο τρίτα των τριών δισεκατομμυρίων αγροτών προέρχεται κυρίως από γεωργικές εκμεταλλεύσεις μικρότερες των δύο εκταρίων», αναφέρει χαρακτηριστικά η γερμανική τράπεζα.
