Τι κι αν έχουν περάσει χρόνια από την πρώτη φορά που η οικογένεια Μυσσιριάν ασχολήθηκε με τα καπνά, τι κι αν η εταιρεία έχει περάσει σε άλλη εποχή. Ένα πράγμα παραμένει αναλλοίωτο -κατά πώς φαίνεται- στο χρόνο, το μεράκι της οικογένειας για τα ανατολικά καπνά. Άλλωστε και το ίδιο το όνομα Μισσιριάν παραπέμπει στη Μέση Ανατολή, και κυρίως στην Αίγυπτο, αφού στα αρμένικα η λέξη Μισσίρ σημαίνει Αίγυπτος και η λέξη Μισσιριάν ο άνθρωπος που είναι από την Αίγυπτο.
Ο πρώτος της οικογένειας ωστόσο που ασχολήθηκε με τα καπνά είναι ο Μισαάκ, ο οποίος δραστηριοποιήθηκε σαν τεχνικός καπνού στη Σαμψούντα περί το 1860. Κάπως έτσι ο Μισαάκ ανοίγει έναν κύκλο για την οικογένεια που ακόμη δεν έχει κλείσει.
Την σκυτάλη θα πάρουν τα παιδιά του, Αρμέν και Μιχαήλ, οι οποίοι θα αποτελέσουν τους «πρωτεργάτες» στην καπνεμπορική δραστηριότητα. Και το κάνουν ξεκινώντας από την Αμβέρσα όπου στα 1880-90 βάζουν μπρος τις εισαγωγές καπνού από τον Πόντο προς το Βέλγιο. Η καπνεμπορία πηγαίνει καλά για τα αδέρφια και σιγά σιγά επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους και σε άλλες πόλεις.
Μάλιστα η επωνυμία «Αδελφοί Μισσιριάν» θα κάνει το ντεμπούτο της αυτήν την περίοδο, και συγκεκριμένα το 1902 όταν ιδρύουν και επίσημα στις Βρυξέλλες την οικογενειακή τους επιχείρηση.
Η μονάδα όμως στις Βρυξέλλες φαίνεται πως ήταν μόνο η αρχή, αφού «σαν τα μανιτάρια» θα αρχίσουν να φυτρώνουν οι καπνεμπορικές μονάδες. Την περίοδο αυτή άλλωστε είναι γνωστό πως το εμπόριο του καπνού ανθούσε, κι έτσι οι Μισσιριάν δράττονται της ευκαιρίας και δημιουργούν μονάδα στη Φιλιππούπολη το 1906 και στην Καβάλα το 1922.
Η επιλογή της Καβάλας ως η πόλη που θα στεγάσει την καπνεμπορική μονάδα των Μισσιριάν μόνο τυχαία δεν μπορεί να θεωρηθεί. Η πόλη της Καβάλας αποτέλεσε ως γνωστόν για πάνω από 120 χρόνια το κατεξοχήν κέντρο επεξεργασίας των καπνών, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά για ολόκληρη την περιοχή των Βαλκανίων. Έτσι, με 20 μεγάλες ξένες εταιρείες και 30 ελληνικές να δραστηριοποιούνται εκεί, απασχολώντας το 80% του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού της πόλης, της δίνουν επάξια τον τίτλο «η Μέκκα του καπνού».
Μπορεί η επιλογή της πόλης να ήταν ιδανική, η χρονική περίοδος όμως κατά την οποία οι Μισσιριάν εισέρχονται στην αγορά της Ελλάδας ήταν μία δύσκολη συγκυρία για τη χώρα λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής και της ανταλλαγής των πληθυσμών. Ωστόσο οι πρόσφυγες θα φανούν ιδιαίτερα χρήσιμοι στην εταιρεία. Κι αυτό γιατί οι ίδιοι είχαν εμπειρία και «τεχνογνωσία» στην επεξεργασία του καπνού, και άρα ήταν ιδανικοί για τη στελέχωση της μονάδας.
Από εκεί κι έπειτα η πορεία της εταιρείας θα κυλήσει ομαλά μέχρι τη δεκαετία του 1940, οπότε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος θα επιφέρει αλλαγές και στα δύο κράτη όπου εδράζονται οι καπνεμπορικές μονάδες των Μισσιριάν, κυρίως όμως στη Βουλγαρία. Αυτήν την περίοδο αλλάζει το καθεστώς στη Βουλγαρία και οι «κρατούντες» κρατικοποιούν το εργοστάσιο της Φιλιππούπολης. Αυτό όμως θα σταθεί η αφορμή για να αποχωρήσει ο ένας εκ των δύο αδερφών Μισσιριάν, ο Μιχαήλ, από την εταιρεία. Επομένως μένει ένας μόνο στο τιμόνι. Ο Αρμέν όμως δεν μένει αβοήθητος στο έργο του, αφού στην επιχείρηση θα διεισδύσει νέο αίμα, αρχής γενομένης με το γιο του Βαέ.
Εφοδιάζει την αγορά με δύο μονάδες στην Καβάλα και τη Βουλγαρία
Συνεχίζει ως σήμερα το καπνεμπορικό της ταξίδι
Η εποχή που βρίσκει τον Αρμέν μοναχό καπετάνιο συνιστά μία περίοδο ρίσκων και επεκτάσεων, αφού ο γιος του, ο Βαέ, θα «ταξιδέψει» την επιχείρηση σε άλλη ήπειρο ιδρύοντας στη Νέα Υόρκη την εταιρεία Oriam. Η Oriam θα αφοσιωθεί στα αμερικανικά καπνά, τα οποία προσφέρει στην ευρωπαϊκή αγορά, ενώ το κυρίως σώμα της εταιρείας, η μονάδα στις Βρυξέλλες, θα διακινεί καπνό από χώρες όπως η Βραζιλία, η Ροδεσία, οι Φιλιππίνες και η Ιταλία.
Όλα αυτά όμως μέχρι το θάνατο του Αρμέν, οπότε και τα ηνία της επιχείρησης θα κρατήσει ως το 1990 η διοίκηση εξ Αμερικής. Πράγμα που επίσης σημαίνει την οριστική αποχώρηση του Βαέ. Βέβαια άσχετα με το ποιος ηγείται στην εταιρεία τα μέλη της οικογένειας συνεχίζουν να έχουν ανάμειξη με την εταιρεία, και κυρίως ο γιος του Βαέ, ο Ρομπέρ. Ο Ρομπέρ μάλιστα είναι αυτός που θα εγκατασταθεί στην Καβάλα το 1985 ενισχύοντας την ελληνική μονάδα, ενώ παραμένει ως σήμερα ο βασικός μέτοχος της εταιρείας.
Αυτή τη μονάδα άλλωστε στην Καβάλα θα την προσέξουν στην πορεία, ιδιαίτερα με τη δημιουργία ενός νέου εργοστασίου το 1996 που θα ανακαινίσουν λίγο αργότερα πάλι. Παρόλο όμως που η Καβάλα αποτελεί τη βάση της εταιρείας δεν σημαίνει πως η τάση επέκτασης των δραστηριοτήτων που χαρακτήριζε την επιχείρηση στο παρελθόν δεν έχει ακόμη ισχύ.
Γι’ αυτό και η εταιρεία συμμετέχει στην καπνεμπορική «Massis Tobacco» στην Αρμενία, ενώ δεν εφησύχασε με το εργοστάσιο στη Βουλγαρία που κρατικοποιήθηκε και δημιούργησε ένα νέο στην πόλη Stambolovo.
Σήμερα η εταιρεία διατηρεί δύο κυρίως βάσεις παραγωγής, στην Καβάλα και τη Βουλγαρία, ενώ έχει κατά κύριο λόγο εξαγωγικό προσανατολισμό. Για του λόγου το αληθές η εταιρεία Μισσιριάν εξάγει περί το 95% της παραγωγής της σε επιχειρήσεις του εξωτερικού διαθέτοντας το υπόλοιπο στην εγχώρια αγορά. Η Μισσιριάν άλλωστε αποτελεί εκ «των τελευταίων των Μοϊκανών» στον κλάδο επεξεργασίας φύλλων καπνού. Συμμετέχει έτσι στην ελληνική παραγωγή με ποσοστό 35% και ετήσια παραγωγή 18-20.000 τόνων, πράγμα που της χαρίζει τη θέση της δεύτερης μεγαλύτερης εταιρείας στην αγορά της Ελλάδας.
Η θέση αυτή την καθιστά υπεύθυνη απέναντι στην αγορά και τον πελάτη, ιδιαίτερα όταν ο πελάτης είναι μεγάλες σιγαρετοβιομηχανίες όπως αυτές που εφοδιάζει η εταιρεία Μισσιριάν. Εύλογος στόχος αποτελεί επομένως η συνεχής ανάπτυξη, η διασφάλιση της ποιότητας και η μεγιστοποίηση της απόδοσης. Προς αυτές τις κατευθύνσεις
φαίνεται να κινείται η εταιρεία με την πρόσφατη εγκατάσταση του επιχειρησιακού λογισμικού SAP για την «εντατικοποίηση» των λειτουργιών της ή η συνεργασία με την Compo Ελλάς για την τροφοδοσία των συνεργατών αγροτών της Μισσιριάν με ποιοτικά λιπάσματα που θα διασφαλίσουν τη σταθερή ποιότητα του καπνού.
Και δε μένει μόνο εκεί, αλλά συνεχίζει για να πιστοποιήσει την ποιότητα αλλά και την φιλοπεριβαλλοντική διαχείριση των καπνών της με ISO, ενώ ασπάζεται τη φιλοσοφία της καινοτομίας και των συνεχών επενδύσεων.
Όπως γίνεται αντιληπτό η Μισσιριάν παρεμβαίνει σε κάθε στάδιο της διαδικασίας, από την παραγωγή ως τη μεταποίηση και διάθεση για να εξασφαλίσει σταθερή ποιότητα καπνών, η οποία επηρεάζεται τόσο από εξωγενείς παράγοντες, όπως οι καιρικές συνθήκες κατά την φάση παραγωγής του καπνού, όσο και από εγγενείς όπως ο τρόπος μεταποίησης του προϊόντος. Δεν είναι τυχαίο έτσι ότι αναδεικνύεται η πρώτη εταιρεία στο εμπόριο της ποικιλίας Μπασμά στην Ελλάδα.
Η ελληνική παραγωγή καπνών είναι ανατολικού τύπου
Τα «ιστορικά» καπνά της Ελλάδας
Η ιστορία της Ελλάδας είναι στενά συνδεμένη με τα καπνά, και δη τα ανατολικά καπνά, που παράγονται παραδοσιακά στα ελληνικά εδάφη. Μάλιστα η Ελλάδα αποτέλεσε δυνατό παίκτη στη παραγωγή καπνού, ενώ από τις αρχές του 20ού αιώνα ο καπνός αποτελούσε το κυριότερο ελληνικό προϊόν καλύπτοντας το 50% της αξίας των αγροτικών εξαγωγών της χώρας. Οι Έλληνες «το είχαν» με τα καπνά είτε βρίσκονταν σε ελληνικό έδαφος, όπως στην Καβάλα που ήταν το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο παραγωγής και διακίνησης καπνών, είτε στο εξωτερικό, όπου δραστηριοποιήθηκαν επιτυχημένα οι Έλληνες στις παροικίες του 19ου αιώνα στην Αλεξάνδρεια. Φυσικά όμως τα πρωτεία είχε η Καβάλα, η οποία απασχολούσε το 50% του ελληνικού καπνεμπορικού εργατικού δυναμικού και το οποίο ενισχύθηκε με την άφιξη των προσφυγικών πληθυσμών.
Γι’ αυτό και δεν προκαλεί εντύπωση πως στην πόλη της Καβάλας έλαβε χώρα η πρώτη απεργία καπνεργατών ή ότι εκεί συστήθηκαν τα πρώτα σωματεία εργατών.
Σήμερα βέβαια, παρόλο που ο καπνός έχασε την πρωτιά στην ελληνική παραγωγή από το βαμβάκι, παραμένει ένα βασικό παραχθέν προϊόν με παραγωγή περίπου 50.000 τόνων που απευθύνεται στις αγορές της ΕΕ, των ΗΠΑ και της Βόρειας Αφρικής. Μάλιστα με τις δύο ποικιλίες Μπασμάς και Κατερίνης, που παράγονται στα ελληνικά εδάφη, αναμένεται περαιτέρω ανάπτυξη του κλάδου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως οι ποικιλίες αυτές αποτελούν συστατικό, και μάλιστα καλύτερης ποιότητας των ανταγωνιζόμενων ποικιλιών, των τσιγάρων American Blend. Τα τσιγάρα αυτά παρουσιάζουν αυξημένη ζήτηση, η οποία εικάζεται πως θα κορυφωθεί την επόμενη επταετία.
Με μουσείο και ξενοδοχείο «φτιαγμένα» από καπνό
Η οικογένεια των Μισσιριάν φαίνεται πως έχει αδυναμία στον καπνό και την Ανατολή. Έτσι, και οι χορηγίες τους είναι «στοχευμένες» στα καπνά και οι επενδύσεις τους έχουν άρωμα Ανατολής.
Επομένως,δε θα μπορούσε να λείπει η στήριξη των Μισσιριάν στο Μουσείο Καπνού της Καβάλας. Πρόκειται για ένα θεματικό μουσείο το οποίο ξεκίνησε επίσημα τη λειτουργία του το 2003, απογειώνοντας την προσπάθεια που είχε ξεκινήσει λίγα χρόνια πριν και αφορούσε τη συλλογή αρχειακού «καπνικού» υλικού.
Έτσι το Μουσείο λειτουργεί με επτά θεματικές ενότητες: 1) Καλλιέργεια- χωρική επεξεργασία, 2) κλασσική επεξεργασία, 3) επεξεργασία τόγκας, 4) εκθεσιακά δείγματα επεξεργασμένου καπνού, 5) καπνέμποροι- καπνεμπόριο, 6) καπνεργάτες- συνδικαλισμός καπνεργασίας, και 7) τσιγαροβιομηχανία. Αντικείμενό του είναι η βιωματική περιήγηση στο καπνικό παρελθόν της «καπνούπολης του χθες».
Η περιήγηση περιλαμβάνει έκθεση με αντικείμενα κι αρχειακό υλικό για την καλλιέργεια και την παραγωγή του καπνού, την αγροτική κι εμπορική επεξεργασία του, τα βιομηχανικά καπνικά προϊόντα και τα εκθεσιακά καπνοδείγματα. Μέσα από την αναβίωση της καπνικής επεξεργασίας όμως ξεπροβάλλει και η ιστορία της πόλης και γενικότερα της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Η ιστορία της, πόσω μάλλον αν σχετίζεται με τα καπνά και την Ανατολή, γοητεύει και τη νέα γενιά των Μισσιριάν. Έτσι, η νέα γενιά, με βασική εκπρόσωπο την Γκλόρια Μισσιριάν, διαφοροποιήθηκε από την κατεξοχήν δραστηριότητα της οικογένειας αναλαμβάνοντας τη διοίκηση του ξενοδοχείου Ιμαρέτ, που ήταν εγκατελειμένο για χρόνια και αποτελούσε το παλάτι του Μοχάμεντ Άλι.
Το μνημειακό αυτό ξενοδοχείο λειτουργεί αναπαλαιωμένο και αποτελεί εξαιρετικό δείγμα του οθωμανικού μπαρόκ και της αρχιτεκτονικής της περιόδου που το κατοικούσε ο Μοχάμεντ Άλι. Σκοπός της οικογένειας με την ανακατασκευή του κτιρίου, το οποίο θα έχει στην κατοχή της για 50 χρόνια, ήταν να ξαναζωντανέψει η ανατολίτικη εμπειρία. Κι έτσι έγινε, το ξενοδοχείο παραπέμπει στην Ανατολή του 1800, σε μια χώρα και μια εποχή που έχουν συνδεθεί με τον καπνό και το εμπόριό του.
Επιμέλεια: Βαρδαλαχάκη Γιάννα