«Για να πετύχεις, ερωτεύσου και πίστευε στο έργο σου»

 Πολλά χιλιόμετρα είχε κάνει στη ζωή του ο Ελευθέριος Μουζάκης, το τέρμα των οποίων ήταν η ενασχόληση με την εμπορία κλωστών και η δημιουργία μιας από τις πιο αναγνωρίσιμες εταιρείες στην Ελλάδα. Το παιδάκι που κάποτε ξεγέλασε κάποιος στη Σμύρνη παίρνοντάς του τα παπούτσια με το αντάλλαγμα ενός καρυδιού, κούφιου όπως αποδείχτηκε, έμαθε το μάθημά του, ασχολήθηκε με το εμπόριο και αναδείχθηκε στον «πιο ειλικρινή Έλληνα φορολογούμενο», όπως τον χαρακτήρισαν.

Ο Ελευθέριος Μουζάκης γεννήθηκε το 1915 στη Σμύρνη, όπου και πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Εκεί ζούσε σε μια «κλασική» μεσοαστική οικογένεια, που γρήγορα όμως κλήθηκε να ζήσει ένα μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας, τη Μικρασιάτικη καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Από τη Σμύρνη και μετά από πολλές δυσκολίες, χωρίς χρήματα, τροφή ή νερό, η οικογένεια κατάφερε να φτάσει στη Ζάκυνθο, που ήταν ιδιαίτερη πατρίδα του πατέρα του Μουζάκη. Εκεί προσπάθησαν να επιβιώσουν με πολλές οικονομικές δυσκολίες, μιας και δεν υπήρχαν ούτε εργασία ούτε σπίτι και παρόλη την έμπρακτη συμπαράσταση της κοινωνίας. 

Η γέννηση ενός επιχειρηματία

Η οικονομική στενότητα ήταν αυτή που ξύπνησε το επιχειρηματικό δαιμόνιο στο μικρό ακόμη τότε Λευτέρη, ο οποίος σκέφτηκε να μάθει να φτιάχνει με πηλό διάφορα παιχνίδια και να τα πουλάει.

Οι δυσκολίες, ωστόσο, για την οικογένεια στένευαν όλο και περισσότερο τα περιθώρια, γι’ αυτό και δεν άργησε η μετακόμισή τους στην Αθήνα αναζητώντας μια καλύτερη τύχη.

Εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά, όμως ούτε εκεί τα πράγματα άλλαξαν ριζικά, με τον πατέρα να μην βρίσκει δουλειά και τη μητέρα να εργάζεται ολημερίς για να ζήσει μια εξαμελή οικογένεια. 

Από τη δύναμη αυτή της μητέρας του ο Μουζάκης εμπνεύστηκε και παραδειγματίστηκε στη ζωή του. Έχει άλλωστε δηλώσει πως από τον πατέρα του διδάχτηκε την πίστη στο θεό και την πατρίδα και από τη μητέρα του τη δύναμη να μάχεται για να κερδίζει τον αγώνα της ζωής.

Και αυτό το δεύτερο μάθημα ο Μουζάκης το θεωρούσε πιο σημαντικό, «διότι χωρίς την οικονομική δυνατότητα δεν στέκεται ούτε θρησκεία ούτε πατρίδα».

Οι νόμοι της αγοράς
Στον Πειραιά θα λέγαμε έκανε το ντεμπούτο του στο εμπόριο ο Μουζάκης. Σε ηλικία έντεκα ετών ασχολήθηκε με ένα πιο «σύγχρονο» προβληματισμό.

Πώς θα μπορούσε να αυξήσει τα χρήματα που είχε στις τσέπες του. Κι έτσι τα επένδυσε σε μερικές σοκολάτες, τις οποίες στη συνέχεια μεταπούλησε βγάζοντας μικρό κέρδος. Οι σοκολάτες όμως δεν ήταν αρκετά εμπορεύσιμο προϊόν και ο Μουζάκης που μάλλον εν αγνοία του ακολουθούσε τους νόμους της αγοράς και του μάρκετινγκ, αναζήτησε τις πραγματικές ανάγκες των καταναλωτών.

Και τις βρήκε όταν διαπίστωσε πως υπήρχε πρόβλημα με τις μύγες και τους κοριούς. Το πρόβλημα αυτό δημιουργούσε ζήτηση για μυγοπαγίδες και ναφθαλίνη, και ο Μουζάκης ήταν εκεί για να ικανοποιήσει τη ζήτηση.

Συνολικά 17 εταιρείες του κλάδου της κλωστοβιομηχανίας έρχονται στον έλεγχο του Ελευθέριου Μουζάκη
Η «Πεταλούδα» ανοίγει τα φτερά της

Έπειτα από διάφορες δουλειές στο δρόμο έφτασε και η ώρα για «προαγωγή» με την απασχόληση σε ένα μαγαζί με καφέδες και γλυκά, χωρίς ιδιαίτερη δουλειά ωστόσο. Και εκεί φάνηκε η αγάπη του Μουζάκη για το εμπόριο, αφού, παρόλο που δεν ήταν δική του δουλειά, αναζητούσε συνεχώς τρόπους αύξησης των πωλήσεων.

 Η θητεία του Μουζάκη στις «υπαίθριες» αγορές και στα διάφορα καταστήματα συνεχίστηκε μέχρι που τέλειωσε το σχολείο. Τα αντικείμενα που εμπορεύτηκε ήταν ποικίλα, όπως είδη κιγκαλερίας, καραμέλες και λαχανικά. Μάλιστα η μαναβική τον είχε εμπνεύσει τόσο που είχε αποφασίσει πως προοριζόταν για το χονδρεμπόριο οπωροκηπευτικών.

 Όλα αυτά όμως προτού μια αγγελία για δουλειά τού αλλάξει ριζικά το αντικείμενο εργασίας του, και την ίδια του τη ζωή, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια. Η πρώτη «εσωτερική» δουλειά του Μουζάκη ήταν υπάλληλος στην εταιρεία αντιπροσωπειών Ραζή, η οποία εμπορευόταν παντός είδους αντικείμενα. Εκεί εκδήλωσε όλη τη δημιουργικότητα και την όρεξη για δουλειά, χαρακτηριστικά για τα οποία έγινε αργότερα γνωστός.

Εν έτει 1933 ο Μουζάκης είχε κερδίσει την εμπιστοσύνη του Ραζή, ωστόσο η εταιρεία λόγω της επιβολής περιορισμών στις εισαγωγές αναγκάστηκε να κλείσει. Η επόμενη επιχειρηματική ασχολία του Ραζή ήταν μια μονάδα κλωστών. Η εταιρεία «Τρία Αστέρια» ιδρύθηκε το Δεκέμβρη του 1933 με το Μουζάκη, μόλις 19 ετών, να αναλαμβάνει καθήκοντα διευθυντή, ενώ παράλληλα δραστηριοποιούνταν και μόνος του στον κλάδο με την υποστήριξη πάντα του Ραζή και έχοντας απορρίψει προτάσεις συνεργασίας με ανταγωνιστές του.

Το έργο της εταιρείας ήταν εξαιρετικά δύσκολο αφενός διότι στην αγορά είχαν επικρατήσει οι κλωστές «Κιθάρα» και αφετέρου διότι οι πρώτες κλωστές της εταιρείας ήταν χαμηλής ποιότητας. Η εταιρεία δεν «περπάταγε» παρά τις έξυπνες προσπάθειες του Μουζάκη να προσεγγίσει περιοχές όπου η επικράτηση του ανταγωνιστή ήταν πιο χλιαρή ή να συνεργαστεί με ξένο ευρωπαϊκό όμιλο. Όλες αυτές οι προσπάθειες σταδιακά πάγωσαν. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος πλησίαζε όταν ο Μουζάκης αγόρασε μια ποδοκίνητη μηχανή και παράλληλα αποθήκευε μεγάλες ποσότητες νημάτων. Εν τω μεταξύ, οι Ιταλοί κήρυξαν τον πόλεμο στην Ελλάδα και ο Μουζάκης κλήθηκε να διευθύνει τον Τρίτο Τομέα Εφοδιασμού της Τρίτης Μεραρχίας στην Αλβανία. Με την επιστροφή του στην Αθήνα την περίοδο της Κατοχής, ουσιαστικά έβαλε τα θεμέλια για τη δημιουργία της εταιρείας-ορόσημο στον κλάδο της κλωστοβιομηχανίας και της προσωπικής του πορείας, την «Πεταλούδα».

Βέβαια, ο Μουζάκης οδηγήθηκε στην αυτοαπασχόληση έπειτα από μια δικαστική διαμάχη με μέτοχο της εταιρείας Ραζή και την αποχώρησή του στη συνέχεια. Αυτή η διαμάχη όμως δεν ήταν η μόνη που είχε να αντιμετωπίσει ο Μουζάκης, ο οποίος με την επίσημη ίδρυση του πρώτου εργοστασίου κλωστών «Πεταλούδα» το 1949 αρχίζει να γίνεται ένας υπολογίσιμος ανταγωνιστής στον κλάδο.

Η καλή πορεία της εταιρείας «Πεταλούδα» και η εδραίωσή της στην αγορά προσέλκυσε το ενδιαφέρον της DMC, μιας γαλλικής εταιρείας που στην Ελλάδα αντιμετώπιζε προβλήματα λόγω της επικράτησης των μεταξιών «Ελέφας». Η συνεργασία αυτή, ωστόσο, δεν ειδώθηκε από καλό μάτι στην αγορά μιας και επικρατούσαν οι πρακτικές της μαύρης αγοράς εκείνη την περίοδο, κι έτσι ξεκίνησε ένας πόλεμος εναντίον του με πρωτεργάτη τον ιδιοκτήτη της «Ελέφας», συνεργάτες εταιρείες, οργανώσεις, χονδρέμπορους κατασκευαστές και συνεργούς κρατικούς εκπροσώπους.

Η όλη επιχείρηση, ωστόσο, ήταν χτύπημα κάτω από τη μέση,  και έστω κι έπειτα από πολύ κόπο, ο Μουζάκης δικαιώθηκε. Και δικαιώθηκε θα λέγαμε και σε δεύτερο επίπεδο, αφού οι πρώην φλογεροί ανταγωνιστές του τελικά έγιναν πιστοί συνεργάτες του. Έτσι, το 1952 άνοιξε τον κύκλο των μεγάλων εξαγορών φέρνοντας κάτω από την ομπρέλα του ονόματος «Κλωστήρια Ελ. Μουζάκης ΑΕ» 17 επιχειρήσεις, ανάμεσα στις οποίες ήταν και η «Ελέφας».

Με τη διαθήκη του ο ιδρυτής διασφαλίζει την εταιρεία του
Υποχρέωση να υπάρχει ως το 2021

Οι επεκτάσεις, η καθετοποίηση της παραγωγής με τη δημιουργία ενός κλωστηρίου, η σύναψη πολλών συνεργασιών, η εξωστρέφεια, η είσοδος σε νέες αγορές και η συγκέντρωση του συνόλου σχεδόν του κλάδου στα χέρια του Μουζάκη σημάδεψαν την περίοδο ως το 1980. Στη συνέχεια τη σκυτάλη πήρε ο εκσυγχρονισμός και οι επεκτάσεις των εργοστασίων.

Και με την ίδια φιλοσοφία συνεχίστηκε η δραστηριοποίησή του ως το τέλος της ζωής του, στις 28 Σεπτεμβρίου του 2006. Ο Μουζάκης είχε μέχρι τότε κερδίσει το σεβασμό της ίδιας της αγοράς, του είχαν άλλωστε προσφέρει διοικητική θέση σε ευρωπαϊκό όμιλο, είχε εκλεγεί σύμβουλος στο ΕΒΕΑ και είχε δεχτεί την αναγνώριση οικονομολόγων και συμβούλων του κλάδου.

Και όπως κάποτε με επιμονή και θέληση κατάφερε να αποδείξει τις πολιτικές ντάμπινγκ από το εξωτερικό, την ίδια δύναμη θέλησε κληρονομήσει η εταιρεία του μετά το θάνατό του.

Μέσω της διαθήκης του κατέστησε την «Πεταλούδα» απρόσβλητη αμείβοντας όλο το προσωπικό της με μπόνους και προτρέποντας κάθε εργαζόμενο να πράξει ό,τι καλύτερο μπορεί για την επιχείρηση, ώστε να παραμείνει στην αγορά για πολλά ακόμα χρόνια η εισηγμένη στο Χρηματιστήριο εταιρεία του και να μην αποτελέσει πεδίο κερδοσκοπικών συμφερόντων.

Οι άμεσοι οικογενειακοί κληρονόμοι του, που κατέχουν το 85% των μετοχών της βιομηχανίας, αλλά και οι συνεργάτες του και στελέχη της επιχείρησης, στους οποίους μεταβιβάζει το υπόλοιπο 15% δεσμεύονται μέχρι το έτος 2021 να μην προβούν σε καμία πώληση και να κρατήσουν ζωντανή την κλωστοϋφαντουργία στην Ελλάδα. 

Σύγχρονες πρακτικές

Ο τρόπος που λειτουργούσε επιχειρηματικά ο Μουζάκης μαρτυρούσε ένα άνθρωπο που χωρίς να έχει σύγχρονες γνώσεις περί οργάνωσης και προώθησης πωλήσεων, τεχνικές μάνατζμεντ ή μάρκετινγκ τις εφάρμοζε αποτελεσματικά.

Πνεύμα οξυδερκές, λοιπόν, είδε από νωρίς τη σημασία της πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας, γι’ αυτό και στόχος του ήταν εκπρόσωποι της εταιρείας και δείγματα των προϊόντων του να μπουν σε όλα τα σπίτια και τα σχολεία –αφού εκείνη την εποχή γίνονταν μαθήματα ραπτικής.

Ένα άλλο στοιχείο στο οποίο δόμησε τη στρατηγική της εταιρείας του ήταν η διαφήμιση, αφού κατάλαβε από νωρίς το ρόλο της στη διαμόρφωση της καταναλωτικής συμπεριφοράς. Στόχος ήταν η διαφήμιση σε όλα τα μέσα ούτως ώστε οι κλωστές «Πεταλούδα» να γίνουν πασίγνωστες. Πάσα διαφήμιση ήταν δεκτή, άμεση ή έμμεση, με την αποστολή δειγμάτων, στο ραδιόφωνο, το θέατρο ή το σινεμά, έντυπη, στοχευμένη στη συγκεκριμένη επιχείρηση ή με ευρύτερο σκοπό, όπως π.χ. η εκστρατεία προώθησης των ελληνικών προϊόντων. 

Έχοντας μάλιστα χιούμορ περί το 1944, όταν πια πλησίαζε το τέλος του πολέμου και η πιθανότητα να δικαστούν οι δύο υπεύθυνοι, ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι δηλαδή, ο Μουζάκης εμπνεύστηκε μια έξυπνη διαφήμιση. Στο έντυπο εικονίζονται τα δύο πρόσωπα δεμένα πισθάγκωνα και τυλιγμένοι με κλωστή από ένα χαρτονάκι «Πεταλούδα». Στην εικόνα, ο Χίτλερ προσπαθεί μα λυθεί και ο Μουσολίνι του απαντάει: «Μπορεί Φύρερ μου να έχεις σπάσει γραμμές και οχυρά, αλλά την κλωστή Πεταλούδα που μας έχουνε δέσει δε θα τη σπάσεις ποτέ».   

Η διαφήμιση αυτή προοριζόταν να δημοσιευτεί μετά την επίσημη αποχώρηση των στρατευμάτων της Γερμανίας από τη χώρα. Η επιμονή όμως ενός φίλου και συνεργάτη του Μουζάκη από τα Χανιά οδήγησε τη διαφήμιση πριν της ώρας της στην περιοχή των Χανίων, όπου και έγινε χαμός...