Είµαστε στο Caradeux, µια από τις µεγαλύτερες φτωχογειτονιές στο Port-au-Prince, της πρωτεύουσας της Αϊτής. Θέλει να µου µιλήσει για τα φιλανθρωπικά προγράµµατα που έχουν εφαρµοστεί στη χώρα και τι έχει πάει στραβά όλα αυτά τα χρόνια που παραµένει φτωχός. Πώς µπορεί τελικά να αλλάξεις τον κόσµο
«Ζεις εδώ;», τον ρωτώ. «Ναι, εκεί πάνω» απαντά δείχνοντάς µου µία παράγκα φτιαγµένη από ελενίτ, διαφηµιστικές πινακίδες και το παράθυρο ενός λεωφορείου. «Μένεις καιρό εδώ;». «Από το σεισµό». Ο σεισµός χτύπησε την Αϊτή πριν από πέντε χρόνια. Από τότε δισεκατοµµύρια δόθηκαν ως βοήθεια. Ωστόσο, ο Σόνυ -όπως και περισσότεροι από τους µισούς κατοίκους- ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας
«Εάν µπορούσες να ονοµάσεις ένα πράγµα που πραγµατικά θα άλλαζε τη ζωή σου, ποιο θα ήταν αυτό» τον ρωτώ, περιµένοντας να ακούσω ένα καλύτερο σπίτι, περισσότερο φαγητό, γιατρό ή εκπαίδευση. Αλλά ο Σόνυ µου χαµογέλασε πλατιά, φανερώνοντας ότι ένα δόντι του λείπει, και είπε: « Τι θα µε βοηθούσε περισσότερο; Ένα κτηµατολόγιο». Υποθέτω ότι άκουσα λάθος κι εκείνος το επαναλαµβάνει.
Ένα κτηµατολόγιο. Μια υπηρεσία όπου µπορείς επίσηµα να δηλώνεις ότι η γη που χτίζεις το σπίτι σου ή φυτεύεις το φαγητό σου είναι δική σου. Ο Σόνυ θα ήθελε να χτίσει ένα πέτρινο σπίτι και προσπαθεί να βρει χρήµατα για τα υλικά. Αλλά τι θα συµβεί, αν κάποιος εµφανιστεί στην πόρτα του ισχυριζόµενος ότι κατέχει τη γη; Αυτό που χρειάζεται λοιπόν είναι ασφάλεια, για να οικοδοµήσει το µέλλον του.
Για τους πολίτες των δυτικών χωρών γραφειοκρατία σηµαίνει εκατοντάδες αιτήσεις, βαρετές αναφορές, ατελείωτες ουρές και πέρα δώθε από το ένα γκισέ στο άλλο. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που δεν µπορούν να φανταστούν πόσο περίπλοκος θα ήταν ο κόσµος χωρίς τις γραφειοκρατικές υπηρεσίες.
Οι γραφειοκρατικές δοµές χαρακτηρίζονται από εξειδίκευση λειτουργιών, τήρηση σταθερών κανόνων και ιεραρχία εξουσίας. Η γραφειοκρατία είναι επίσης το σύστηµα που οργανώνει τα πάντα σε διαδικασίες που είναι ίδιες για όλους. Είναι αυτό που συγκρατεί τις κοινωνίες. Η γραφειοκρατία, εν συντοµία, είναι όλα τα θεµελιώδη δοµικά στοιχεία του πολιτισµού που έχουµε την πολυτέλεια να θεωρούµε δεδοµένη
Η αξία του περιζήτητου για τον Σόνυ κτηµατολογίου έχει αποδειχθεί από πλήθος ερευνών. Πριν από µερικούς µήνες, η Παγκόσµια Τράπεζα δηµοσίευσε τα στοιχεία ενός πειράµατος στο Μπενίν, δίπλα στη Νιγηρία. Η γη της µίας οµάδας αγροτών του πειράµατος εγγράφηκε επισήµως στο κτηµατολόγιο. Ενώ η δεύτερη όχι. Οι ερευνητές που εξέτασαν τον τρόπο µε τον οποίο χρησιµοποίησαν οι αγρότες τη γη τους, ανακάλυψαν ότι όσοι κατείχαν τη γη τους στα χαρτιά επένδυαν περισσότερα. Για παράδειγµα, πιο συχνά φύτευαν δέντρα για φοινικέλαιο, που θα συνέχιζαν να παράγουν εισόδηµα σε όλη τους τη ζωή. Παρόµοια αποτελέσµατα υπήρξαν στη Ρουάντα και στην Αιθιοπία.
«Ζεις εδώ;», τον ρωτώ. «Ναι, εκεί πάνω» απαντά δείχνοντάς µου µία παράγκα φτιαγµένη από ελενίτ, διαφηµιστικές πινακίδες και το παράθυρο ενός λεωφορείου. «Μένεις καιρό εδώ;». «Από το σεισµό». Ο σεισµός χτύπησε την Αϊτή πριν από πέντε χρόνια. Από τότε δισεκατοµµύρια δόθηκαν ως βοήθεια. Ωστόσο, ο Σόνυ -όπως και περισσότεροι από τους µισούς κατοίκους- ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας
«Εάν µπορούσες να ονοµάσεις ένα πράγµα που πραγµατικά θα άλλαζε τη ζωή σου, ποιο θα ήταν αυτό» τον ρωτώ, περιµένοντας να ακούσω ένα καλύτερο σπίτι, περισσότερο φαγητό, γιατρό ή εκπαίδευση. Αλλά ο Σόνυ µου χαµογέλασε πλατιά, φανερώνοντας ότι ένα δόντι του λείπει, και είπε: « Τι θα µε βοηθούσε περισσότερο; Ένα κτηµατολόγιο». Υποθέτω ότι άκουσα λάθος κι εκείνος το επαναλαµβάνει.
Ένα κτηµατολόγιο. Μια υπηρεσία όπου µπορείς επίσηµα να δηλώνεις ότι η γη που χτίζεις το σπίτι σου ή φυτεύεις το φαγητό σου είναι δική σου. Ο Σόνυ θα ήθελε να χτίσει ένα πέτρινο σπίτι και προσπαθεί να βρει χρήµατα για τα υλικά. Αλλά τι θα συµβεί, αν κάποιος εµφανιστεί στην πόρτα του ισχυριζόµενος ότι κατέχει τη γη; Αυτό που χρειάζεται λοιπόν είναι ασφάλεια, για να οικοδοµήσει το µέλλον του.
Για τους πολίτες των δυτικών χωρών γραφειοκρατία σηµαίνει εκατοντάδες αιτήσεις, βαρετές αναφορές, ατελείωτες ουρές και πέρα δώθε από το ένα γκισέ στο άλλο. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που δεν µπορούν να φανταστούν πόσο περίπλοκος θα ήταν ο κόσµος χωρίς τις γραφειοκρατικές υπηρεσίες.
Οι γραφειοκρατικές δοµές χαρακτηρίζονται από εξειδίκευση λειτουργιών, τήρηση σταθερών κανόνων και ιεραρχία εξουσίας. Η γραφειοκρατία είναι επίσης το σύστηµα που οργανώνει τα πάντα σε διαδικασίες που είναι ίδιες για όλους. Είναι αυτό που συγκρατεί τις κοινωνίες. Η γραφειοκρατία, εν συντοµία, είναι όλα τα θεµελιώδη δοµικά στοιχεία του πολιτισµού που έχουµε την πολυτέλεια να θεωρούµε δεδοµένη
Η αξία του περιζήτητου για τον Σόνυ κτηµατολογίου έχει αποδειχθεί από πλήθος ερευνών. Πριν από µερικούς µήνες, η Παγκόσµια Τράπεζα δηµοσίευσε τα στοιχεία ενός πειράµατος στο Μπενίν, δίπλα στη Νιγηρία. Η γη της µίας οµάδας αγροτών του πειράµατος εγγράφηκε επισήµως στο κτηµατολόγιο. Ενώ η δεύτερη όχι. Οι ερευνητές που εξέτασαν τον τρόπο µε τον οποίο χρησιµοποίησαν οι αγρότες τη γη τους, ανακάλυψαν ότι όσοι κατείχαν τη γη τους στα χαρτιά επένδυαν περισσότερα. Για παράδειγµα, πιο συχνά φύτευαν δέντρα για φοινικέλαιο, που θα συνέχιζαν να παράγουν εισόδηµα σε όλη τους τη ζωή. Παρόµοια αποτελέσµατα υπήρξαν στη Ρουάντα και στην Αιθιοπία.
