Πλήρης οδηγός εγκατάστασης αμπελώνα

Τα στατιστικά στοιχεία μας δείχνουν ότι τα τελευταία 40 χρόνια η έκταση του ελληνικού αμπελώνα έχει μειωθεί περίπου στο μισό και η παραγωγή οίνου έχει πέσει από τους 500.000 τόνους στους 330.000. Δυστυχώς, τα προγράμματα εκρίζωσης και η απαγόρευση φύτευσης δεν βοήθησαν στη διατήρηση και αξιοποίησή του. Τελευταία μάλιστα στην Ελλάδα δόθηκε ένα ποσοστό 1% ετησίως για νέες φυτεύσεις στο οποίο συμπεριλαμβάνονται όλες οι μεγάλες αμπελουργικές ζώνες της χώρας

Πέρα όμως από το ιστορικό και θεσμικό πλαίσιο, η εγκατάσταση ενός νέου αμπελώνα αποτελεί ένα πολυσύνθετο ζήτημα, το οποίο απαιτεί την προσεκτική καταγραφή και διερεύνηση μιας σειράς παραγόντων. Με δεδομένο μάλιστα ότι η καλλιέργεια του αμπελιού είναι πολυετής, κάθε λάθος ή παράλειψη κατά τη φύτευση μπορεί να μας οδηγήσει σε απώλεια χρόνου, χρήματος, ακόμα και σε μια επανεγκατάσταση σε χρόνο πολύ μικρότερο από τον προβλεπόμενο
Το άρθρο αυτό έχει σαν στόχο να αναλύσει τις βασικές ενέργειες για την εγκατάσταση ενός νέου αμπελώνα και πώς αυτές διευκολύνονται με τη χρήση της γεωργικής επιστήμης και τεχνολογίας
Σε κάθε επίδοξο αμπελουργό που θέλει να ξεκινήσει τον αμπελώνα του, γεννιούνται απορίες όπως ποια ποικιλία και υποκείμενο να χρησιμοποιήσει, ποιες πυκνότητες, ποιες καλλιεργητικές τεχνικές και συστήματα μόρφωσης να επιλέξει, ποιο κομμάτι της, προς φύτευση, έκτασης θα ήταν ιδανικότερο κ.ο.κ.
Η αλήθεια είναι ότι, ειδικά σε περιπτώσεις μεγάλων εκτάσεων, η πρώτη ενέργεια πρέπει να είναι η καταγραφή της έκτασης μέσω ενός τοπογραφικού σχεδίου και με τη βοήθεια αεροφωτογραφιών.
Το σχέδιο αυτό θα μας βοηθήσει να αποφασίσουμε ποια κομμάτια της έκτασης είναι ασύμφορο από οικονομικής πλευράς, να φυτευτούν, λόγω φυσικών εμποδίων (κλίσεις κ.λπ.), ποια κομμάτια θα χρειαστούν παρεμβάσεις διαμόρφωσης και ποιες θα είναι αυτές (πεζούλες, αποστραγγιστικά κ.λπ.), καθώς και μια εκτίμηση του δυναμικού του κάθε κομματιού ανάλογα με την έκθεση και τη θέση του (Βορράς-Νότος, πρόποδες-πλαγιά κ.α.). Παράμετροι όπως το ύψος της βροχόπτωσης, οι θερμοκρασίες, η ηλιοφάνεια, η γειτνίαση με υδάτινους όγκους και δάση, οι κλειστές κοιλάδες και λεκάνες συγκράτησης υδάτων και οι επικρατούντες άνεμοι, καθώς και η ποιότητα και τα χαρακτηριστικά του εδάφους, θα βοηθήσουν στις αποφάσεις
Έλεγχος στα χαρακτηριστικά του αγροτεμαχίουΥψόμετρο Το υψόμετρο επηρεάζει άμεσα τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος (μεταβολή περίπου 0,6οC για κάθε 100 μέτρα). Σε περιπτώσεις μεγάλου υψομέτρου (πάνω από 700-800 μέτρα) ο παράγοντας αυτός πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη για την επιλογή της ποικιλίας (όψιμης ανάπτυξης και πρώιμης ωρίμανσης ποικιλίες θα προτιμηθούν)

Κλίση εδάφους Η κλίση του εδάφους του μελλοντικού αμπελώνα μας επηρεάζει τη διάβρωση του εδάφους, την ποσότητα της προσπίπτουσας ακτινοβολίας (μεγαλύτερη κλίση ≈ περισσότερη ακτινοβολία) αλλά και τη διάταξη των γραμμών του αμπελιού. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι αν η κλίση είναι μεγαλύτερη από 20%, η κατασκευή αναβαθμίδων είναι σχεδόν επιβεβλημένη για τη μείωση της έντονης διάβρωσης, ενώ για κλίσεις μικρότερες από 10% η καλλιέργεια μπορεί να γίνει κατά τη διεύθυνση της κλίσης του εδάφους. Για κλίσεις μεταξύ 10% και 20% προτείνεται η εγκατάσταση των σειρών κατά τις ισοϋψείς του τεμαχίου, με ιδιαίτερη προσοχή στο μήκος των σειρών, καθώς, όσο μεγαλώνει η κλίση, πρέπει να μειώνεται το μήκος

Θέση και έκθεση Σε περιπτώσεις ψυχρών κλιμάτων προτιμούμε εκθέσεις με νότιο και ανατολικό προσανατολισμό προκειμένου να εκμεταλλευτούμε στο μέγιστο βαθμό την προσπίπτουσα ακτινοβολία και την άνοδο της θερμοκρασίας που αυτή προκαλεί στο μεσόκλιμα ενός αμπελοτεμαχίου. Αντίθετα, σε ένα ξηροθερμικό κλίμα, οι δυτικού προσανατολισμού αμπελώνες θερμαίνονται αργότερα στη διάρκεια κάθε ημέρας, κερδίζοντας έτσι μερικές πολύτιμες μέρες στην ωρίμανση των καρπών

Λίμνες και ποτάμια Η παρουσία ενός υδάτινου όγκου κοντά στο, προς φύτευση, αγροτεμάχιο σημαίνει συνήθως μεγαλύτερη νεφοκάλυψη, περισσότερη ακτινοβολία για τα φυτά, λόγω της αντανάκλασης, αλλά και δημιουργία ομίχλης και εξομάλυνση της θερμοκρασίας σε περιπτώσεις πολύ ψυχρών ή πολύ θερμών κλιμάτων. Πρέπει να ληφθεί επίσης σοβαρά υπόψη και η αυξημένη ατμοσφαιρική υγρασία που συνήθως επικρατεί και που ενισχύει συχνά τις μυκητολογικές προσβολές

Θάλασσες Η γειτνίαση με τη θάλασσα μπορεί να αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα σε περιπτώσεις θερμών κλιμάτων, καθώς οι θαλάσσιες αύρες μπορούν να μειώσουν σημαντικά τη θερμοκρασία (έως και 5οC) βοηθώντας την ομαλότερη ωρίμανση των σταφυλιών

Κοιλάδες και πλαγιές Οι αμπελώνες, που βρίσκονται σε κλειστές κοιλάδες ή χαμηλά σε πρόποδες βουνών, αντιμετωπίζουν παραδοσιακά προβλήματα παγετού (από εγκλωβισμένες αέριες μάζες), έτσι, σε αυτές τις περιπτώσεις, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην επιλογή του υποκειμένου, της ποικιλίας και του συστήματος μόρφωσης, καθώς και στα μελλοντικά μέτρα παγετοπροστασίας που ενδεχομένως θα χρειαστούν. Αντίθετα, αμπελώνες εγκατεστημένοι σε πλαγιές έχουν το φυσικό πλεονέκτημα ότι δεν κινδυνεύουν από παγετούς

Ηπειρωτικά πεδία Αντίστοιχο πρόβλημα παγετού (ακτινοβολίας σε αυτήν την περίπτωση) αντιμετωπίζουν και αμπελώνες που βρίσκονται σε ηπειρωτικές πεδιάδες ή οροπέδια και τα θέματα της επιλογής ποικιλίας και του ύψους του κορμού πρέπει να εξεταστούν με ιδιαίτερη προσοχή

Λεκάνες συγκράτησης υδάτων Σε περιπτώσεις αγροτεμαχίων με ιδιαίτερη ικανότητα συγκράτησης υδάτων πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή, καθώς παρατηρούνται φαινόμενα ασφυξίας ριζών, συμπίεσης και διάβρωσης εδάφους, τροφοπενιών και ασθενειών. Σε περιπτώσεις σχετικά ρηχών εδαφών μια ελαφριά κλίση από το κέντρο του τεμαχίου προς την περίμετρο και κάποια ανοιχτά αυλάκια μπορεί να αρκούν. Για βαθύτερα εδάφη ίσως χρειαστεί να εκπονηθεί ένα αποστραγγιστικό σχέδιο με τη βοήθεια του τοπογραφικού σχεδίου και μιας μελέτης του υδρογραφικού δικτύου. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στο υλικό των σωληνώσεων, στη διάμετρό τους, στη θέση, την κατεύθυνση και την κλίση τους, στο βάθος τοποθέτησης καις στις μεταξύ τους αποστάσεις.
Ένα σημείο που αξίζει ιδιαίτερης προσοχής είναι ότι τα αποστραγγιστικά συστήματα αυξάνουν την έκπλυση των εδαφών και κάθε πρόγραμμα λίπανσης πρέπει να καταρτίζεται συνυπολογίζοντας και αυτόν τον παράγοντα

Άνεμοι Οι επικρατούντες εποχιακοί άνεμοι είναι μια παράμετρος που μπορεί να μας οδηγήσει σε διαφορετική διάταξη της διεύθυνσης των σειρών φύτευσης σε σχέση με αυτήν που θα επιλέγαμε βάσει της κλίσης ή του προσανατολισμού. Ειδικά σε περιπτώσεις ισχυρών ανέμων, η διεύθυνση των γραμμών ακολουθεί συνήθως αυτήν του ανέμου

Κομβική η ορθή επιλογήΥποκείµενοΗ επιλογή του υποκειµένου έχει µεγάλη σηµασία για το νέο αµπελώνα µας καθώς από αυτό θα προκύψει το ριζικό σύστηµα των φυτών µας. Στη σύγχρονη αµπελουργία τα διαθέσιµα υποκείµενα µπορούν να βοηθήσουν στη αντιµετώπιση προβληµάτων, όπως η φυλλοξήρα, οι νηµατώδεις, οι υψηλές συγκεντρώσεις ανθρακικού ασβεστίου, η αλατότητα, τα ξηρά εδάφη, η υπερβολική ευρωστία που προέρχεται από πολύ γόνιµα εδάφη κ.λπ. Η επιλογή του υποκειµένου πρέπει να γίνει µετά από πολύ προσεκτική ανάγνωση των εδαφικών αναλύσεων και εδαφοτοµών και πάντα σε συνεργασία µε τον επαγγελµατία φυτωριούχο µας. Καλό είναι να έχουµε αποφασίσει ποια ή ποιες είναι οι πιθανές ποικιλίες που θα χρησιµοποιήσουµε, έτσι ώστε να µπορεί να εξεταστεί και η συγγένεια εµβολιαζόµενης ποικιλίας και υποκειµένου. ∆υστυχώς, στην Ελλάδα, ο κατάλογος των επιτρεπόµενων υποκειµένων είναι πολύ µικρός και σχετικά απαρχαιωµένος, µε αποτέλεσµα να περιορίζονται οι επιλογές των αµπελουργών στην επιλογή υποκειµένου
Συνεργασία με φυτωριούχοΠοικιλίαΣε περίπτωση που βρισκόµαστε σε ζώνη οίνου ΠΟΠ ή ΠΓΕ και σκοπεύουµε να παράξουµε οίνους που θα πάρουν κατάταξη, η επιλογή της/των ποικιλιάς/ων περιορίζεται από τη νοµοθεσία.
Στην περίπτωση όµως που επιλέγουµε χωρίς νοµοθετικούς περιορισµούς, µοναδικό κριτήριο δεν πρέπει να είναι το είδος του κρασιού που θέλουµε να παράγουµε. Πρέπει να εξετάσουµε ζητήµατα όπως το κλίµα και το έδαφος του µελλοντικού αµπελώνα µας, καθώς δεν ταιριάζουν όλες οι ποικιλίες σε κάθε οικοσύστηµα. Σε έναν αµπελώνα που κινδυνεύει από ανοιξιάτικο παγετό δεν θα επιλέξουµε ποτέ µια ποικιλία πρώιµης εκβλάστησης ή µε µικρή γονιµότητα δευτερευόντων οφθαλµών, σε ένα ψυχρό κλίµα θα επιλεγεί µια σχετικά πρώιµης ωρίµανσης ποικιλία ενώ σε µια περιοχή που κινδυνεύει από µυκητιακές προσβολές θα είναι σφάλµα να επιλέξουµε µια ποικιλία που δεν έχει φυσική ανθεκτικότητα σε ωίδιο, περονόσπορο και βοτρύτη
Όπως και στην περίπτωση του υποκειµένου θα πρέπει, σε συνεργασία µε έναν έµπειρο φυτωριούχο να καταλήξουµε στη σωστότερη επιλογή

Εδαφικές αναλύσεις Συνήθως 5-10 λήψεις (0,5-1 κιλό η κάθε µία) για κάθε ορίζοντα, από τους ορίζοντες 0-30, 30-60, 60-100 εκ., οι οποίες θα αναµειχθούν µε αυτές του ίδιου ορίζοντα, δίνοντας µας τελικά τρία δείγµατα προς ανάλυση, είναι αρκετές. Εάν η χωρική παραλλακτικότητα είναι υψηλή, τα δείγµατα από κάθε εδαφικό προφίλ µπορούν να µελετηθούν ξεχωριστά, προκειµένου να καταρτιστεί ένας χάρτης µε τα διαφορετικής σύστασης εδάφη, εντός του αγροτεµαχίου κι έτσι να διευκολυνθούν οι αποφάσεις για το υποκείµενο, την ποικιλία, την πυκνότητα κ. α

Η ανάλυση του εδάφους περιλαµβάνει
- Τη µηχανική σύστασ
-Τη δοµ
-Την οργανική ουσί
-Το p
-Το ελεύθερο και ενεργό ανθρακικό ασβέστι
-Τα στοιχεία άζωτο (Ν),
Φώσφορο (Ρ), κάλιο (Κ), µαγνήσιο (Mg) και ασβέστιο (Ca
-Το λόγο Κ2Ο/Μg
-Τα ιχνοστοιχεία (Cu, Zn, B, Mn, Mo, Fe
-Την ιοντοανταλλακτική ικανότητα  κατιόντων
-Το λόγο C/
Ο κρίσιμος παράγοντας του εδάφουςΤο έδαφος αυτό συνιστά το βιοτικό και διατροφικό περιβάλλον κάθε πρέμνου, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Για το λόγο αυτό, πριν από κάθε φύτευση, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε όσα μπορούμε περισσότερα για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτή θα πραγματοποιηθεί. Σε μια ιδανική κατάσταση, ο νέος αμπελώνας θα εγκατασταθεί σε ένα έδαφος το οποίο δεν έχει φιλοξενήσει άλλη πολυετή καλλιέργεια (αμπελώνας, δενδρώνας, δασική έκταση) για τουλάχιστον μια δεκαετία.
Στις περισσότερες των περιπτώσεων όμως, μια φύτευση αμπελώνα αφορά ουσιαστικά σε μια αναφύτευση ενός παλαιότερου, που κρίνεται μη παραγωγικός. Η καλλιέργεια μπορεί να διαρκεί 50 – 60 χρόνια, με αποτέλεσμα, πολλές φορές, την εξασθένηση του εδάφους από πλευράς θρεπτικών στοιχείων και οργανικής ύλης, τη μεταβολή του pH, τη συμπίεσή του καθώς και την ύπαρξη ασθενειών και εχθρών.  
Σε αυτήν την περίπτωση, κρίνεται απαραίτητη η παρακολούθηση του προς εκρίζωση αμπελώνα για ένα διάστημα, ώστε να είναι δυνατή η παρατήρηση συμπτωμάτων δύο κυρίως ασθενειών, των σηψιρριζιών και του μολυσματικού εκφυλισμού, οι οποίες δεν επιδέχονται καμία θεραπευτική επέμβαση. Σε συνδυασμό με τις εργαστηριακές αναλύσεις, οι παρατηρήσεις αυτές θα μας βοηθήσουν να λάβουμε τα απαραίτητα μέτρα για την υγιεινή του νέου μας αμπελώνα. Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά οι αιτίες και τα συμπτώματα των ασθενειών, καθώς και βασικοί τρόποι αντιμετώπισής τους

Σηψηρριζίες Οι σηψιρριζίες οφείλονται στον μύκητα Armillaria mellea, ο οποίος προσβάλλει το ριζικό σύστημα της αμπέλου, καταστρέφοντάς το σταδιακά, κάτι που οδηγεί στην εξασθένιση και τελικά στο θάνατο του πρέμνου. Πολλά δέντρα μπορούν να αποτελέσουν φορέα της ασθένειας, με κυριότερο τη βελανιδιά.
Τα συμπτώματα στο υπέργειο τμήμα του φυτού γίνονται αντιληπτά σε συνθήκες προχωρημένης προσβολής και συνοψίζονται στα παρακάτω: ●δυσκολία ή απουσία έκπτυξης οφθαλμών ●μειωμένο μήκος μεσογονατίων ● μικρότερα από το κανονικό φύλλα ● κιτρίνισμα ή κοκκίνισμα φύλλων ● μυρωδιά μούχλας στις ρίζες ● μαυριδεροί φλοιοί ριζών και ύπαρξη λευκών εξανθίσεων κάτω από αυτούς σε περιπτώσεις έντονης προσβολής. Και τελικά, σε προχωρημένη προσβολή μαρασμός και ξήρανση μέρους ή ολόκληρου πρέμνου
Η παρουσία στο έδαφος ενός μολυσμένου κομματιού ξύλου (νεκρού ή ζωντανού), από προηγούμενη καλλιέργεια, είναι συνήθως αρκετή για μια αρχική μόλυνση του πρέμνου. Για την αντιμετώπιση των σηψιρριζιών μόνο προφυλακτικά μέτρα μπορούν ουσιαστικά να ληφθούν, κάποια από τα οποία είναι: ● δημιουργία περιμέτρου απαλλαγμένης από δέντρα και ξυλώδεις θάμνους ● εκρίζωση και απομάκρυνση από τον αμπελώνα κάθε μολυσμένου και νεκρού φυτού ● αποδυνάμωση ● δύο βαθιές αρόσεις με απομάκρυνση ριζικών υπολειμμάτων ● αγρανάπαυση και αμειψισπορά για τουλάχιστον 5 χρόνια με παράλληλες βαθιές αρόσεις. Το κριθάρι είναι ιδιαιτέρως χρήσιμο για προγράμματα αμειψισποράς, σε προσβολή από σηψιρριζίες

Μολυσματικός εκφυλισμός Ο μολυσματικός εκφυλισμός προκαλείται από ιούς της οικογένειας Secoviridae με πλέον γνωστό τον ιό του ριπιδωτού φύλλου της αμπέλου (Grapevine fanleaf virus, GFLV). Ο κύριος τρόπος μετάδοσης είναι το μολυσμένο φυτικό υλικό και οι νηματώδεις του γένους Xiphinema. Τα συμπτώματα του ιού στα φύλλα συγχέονται συχνά με συμπτώματα παθογόνων ή τροφοπενιών και για μια αξιόπιστη διάγνωση τα εργαστηριακά τεστ σε δείγματα ιστών, π.χ. ELISA, είναι απαραίτητα. Πάρα ταύτα, τα συμπτώματα μπορούν να είναι ποικίλα
● ασυμμετρία ελάσματος του φύλλου, οξείς οδόντες, αποχρωματισμοί, παράλληλη διάταξη νευρώσεων ● βραχυγονάτωση, ανισογονάτωση, διπλοί κόμβοι, σχήμα τεθλασμένης γραμμής και διχάλωση,
● μειωμένος αριθμός και μέγεθος σταφυλών, ανομοιόμορφη ωρίμανση, ανισοραγία, μικροραγία.
Για τη φύτευση και διατήρηση ενός απαλλαγμένου από μολυσματικό εκφυλισμό αμπελώνα είναι απαραίτητη η χρήση υγιούς και πιστοποιημένου φυτοπολλαπλασιαστικού υλικού και η εγκατάστασή του σε εδάφη απαλλαγμένα από νηματώδεις. Για το λόγο αυτό πρέπει καταρχήν να πραγματοποιήσουμε αναλύσεις σε δείγμα χώματος (0-30, 30-60 εκ.) για να βεβαιωθούμε για την ύπαρξή τους και ακολούθως να εφαρμόσουμε ένα πρόγραμμα αποδυνάμωσης της προηγούμενης καλλιέργειας, αγρανάπαυσης και αμειψισποράς για τουλάχιστον 5 χρόνια.
Αξίζει να επισημανθεί εδώ ότι τα φυτά της αμειψισποράς έχουν κι αυτά το ρόλο τους στη βελτίωση του εδάφους. Έτσι, ενώ τα ψυχανθή είναι γνωστά για τον εμπλουτισμό, σε άζωτο, του εδάφους, ταυτόχρονα αναπτύσσουν ένα επιφανειακό ριζικό σύστημα, που βελτιώνει τη δομή του εδάφους καθέτως, δημιουργώντας έναν καλά αεριζόμενο ανώτερο ορίζοντα και έναν λιγότερο καλά κατώτερο, ενώ αποτελούν και καλούς ξενιστές για τους νηματώδεις. Για το λόγο αυτό, τα αγρωστώδη, είναι προτεινόμενα σε αμειψισπορά για εξυγίανση εδάφους.

Η αποδυνάμωση Ο στόχος της αποδυνάμωσης του προς εκρίζωση αμπελώνα είναι να καταστρέψει τους ξενιστές των νηματωδών και των μυκήτων που προκαλούν σηψιρριζίες. Η εφαρμογή της γίνεται με χρήση ενός διασυστηματικού ζιζανιοκτόνου, όπως το glyphosate, το οποίο ψεκάζεται στο φύλλωμα μετά τον τρύγο. Μια ενδεικτική δοσολογία είναι 20-40 λίτρα ψεκαστικού υγρού/στρμ. και 0,75-1 λίτρο σκευάσματος/στρμ. Τα φυτά πρέπει να παραμείνουν στη θέση τους για αρκετό διάστημα μετά τον ψεκασμό (τουλάχιστον 4-5 μήνες), ώστε να καταστραφεί ολοκληρωτικά το ριζικό σύστημα. Γενικά, η εκρίζωση είναι καλό να μην πραγματοποιηθεί πριν τον επόμενο Απρίλιο

Λεπτομερής χαρτογράφησηΕδαφοτοµές 2 x 2 x 1,8 µέτρωνΑνάλογα µε το µέγεθος και την χωρική παραλλακτικότητα του αγροτεµαχίου µας θα χρειαστεί να πραγµατοποιήσουµε από µία έως µερικές εδαφοτοµές (εδαφικά προφίλ). Με τη βοήθεια ενός µικρού εκσκαφέα ή χειρωνακτικά πραγµατοποιούµε εδαφικές τοµές ορθογωνίου σχήµατος µε διαστάσεις περίπου Μ2 µ. * Π2 µ. * Υ1,8 µ. Αυτές είναι αρκετά µεγάλες για ένα άτοµο ώστε να µπορέσει να βρεθεί µέσα τους και να κάνει τις παρατηρήσεις που χρειάζεται. Οι πρώτες παρατηρήσεις µας αφορούν στον όγκο του εδάφους που µπορεί να χρησιµοποιηθεί από τις ρίζες, το βάθος, την ύπαρξη αδιαπέραστων οριζόντων, την ενδεχόµενη συµπίεση από γεωργικά µηχανήµατα. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, µπορούµε να εξετάσουµε τη σύσταση των διαφορετικών οριζόντων (άµµος, ιλύς, άργιλος, χαλίκια, πέτρες) καθώς και τη διάταξή τους, την υδροµορφία και το χρώµα του εδάφους (ερυθρός χρωµατισµός παραπέµπει σε έδαφος καλά αεριζόµενο ενώ γκρίζος και µπλε σε συνθήκες ασφυξίας), τη βιολογική δραστηριότητα (γαιοσκώληκες), την ύπαρξη και τη ποσότητα της οργανικής ουσίας (σκούρα και µαύρα εδάφη υποδεικνύουν υψηλά επίπεδα οργανικής ουσίας).  Μέσα από την/τις εδαφοτοµές µας, είµαστε σε θέση να συλλέξουµε δείγµατα εδάφους τα οποία θα σταλούν για χηµικές αναλύσεις στα εγκεκριµένα εργαστήρια. Οι εδαφοτοµές µας δίνουν τη δυνατότητα να πάρουµε δείγµα ξεχωριστά για κάθε ορίζοντα, προκειµένου να έχουµε µια λεπτοµερή χαρτογράφηση του εδάφους του αγροτεµαχίου µας

Φροντίδα μετά τη φύτευσηΠρώτος χρόνος∆ύο είναι κυρίως τα σηµεία στα οποία πρέπει να δοθεί προσοχή κατά τον πρώτο χρόνο της εγκατάστασης: Κάλυψη των υδατικών αναγκών και καταπολέµηση των ζιζανίων
Το πότισµα των νεαρών φυτών πρέπει να γίνεται σύµφωνα µε τη σύσταση του εδάφους και να παρακολουθεί τις βροχοπτώσεις της άνοιξης και του καλοκαιριού. Τα φυτά πρέπει να έχουν αρκετό νερό για την ανάπτυξή τους, όµως µια µόνιµη παρουσία υπερβολικής ποσότητας νερού στα ανώτερα στρώµατα ωθεί το ριζικό σύστηµα προς τα πάνω και πρέπει να αποφεύγεται όσο και η υπερβολική ξηρασία. Σχηµατικά, µια ποσότητα 10 λίτρων/πρέµνο κάθε 15 ηµέρες, το καλοκαίρι, σε περίπτωση έλλειψης βροχοπτώσεων είναι µια ισορροπηµένη ποσότητα
Για τη ζιζανιοκτονία, καλό είναι να αποφεύγονται τα χηµικά µέσα. Τα νεαρά φυτά είναι ευαίσθητα στα περισσότερα ζιζανιοκτόνα και γι’αυτό απαγορεύεται αυστηρά η χρήση τους σε νέους αµπελώνες. Αντίθετα, η κατεργασία του εδάφους µε µηχανικά µέσα, είτε πάνω στη γραµµή (ξελακωτήρας), είτε µεταξύ των γραµµών (καλλιεργητής) αποµακρύνει τα ζιζάνια, µειώνει τον ανταγωνισµό για τα νέα φυτά και διατηρεί τη δοµή του εδάφους
Η επιλογή της πυκνότητας των φυτώνΧρειάζεται εδώ να αναφέρουμε ότι η πυκνότητα των φυτών στο νέο αμπελώνα είναι ένα από τα σημαντικότερα θέματα. Η δύναμη του κάθε φυτού εξαρτάται από την καλή εγκατάσταση του ριζικού του συστήματος και από την ικανότητά του να προμηθεύεται τα απαραίτητα για την ανάπτυξή του στοιχεία.
Οφθαλμοί ανά στρέμμα Θα ήταν χρήσιμο να κάνουμε επίσης μια παρατήρηση επάνω σε ένα θέμα που αποτελεί μια μόνιμη παρεξήγηση: Για κάθε δεδομένο κομμάτι αμπελώνα με τα δικά του χαρακτηριστικά, η απόδοσή του σε σταφύλια δεν εξαρτάται από την πυκνότητα φύτευσης αλλά από τον αριθμό των οφθαλμών ανά στρέμμα, ανεξαρτήτως πώς αυτοί οι οφθαλμοί είναι διατεταγμένοι στο χώρο. Αυτή η διατύπωση βέβαια είναι θεωρητική αλλά παραμένει πραγματικότητα. Στην πράξη, ένας αμπελώνας με χαμηλή πυκνότητα φύτευσης λογικά θα μας δώσει μια μεγαλύτερη απόδοση από έναν υψηλής πυκνότητας, αφού οι αμπελώνες αραιής φύτευσης προτιμούνται σε πολύ πλούσια εδάφη και θερμά κλίματα, όπου συνήθως υπάρχει και απεριόριστο πότισμα και όπου οι παραγωγικές δυνατότητες κάθε μεμονωμένου πρέμνου είναι μεγαλύτερες.

Πιο γρήγορα στην παραγωγήΤο αντίθετο παρατηρείται σε αμπελώνες υψηλής και πολύ υψηλής πυκνότητας, όπου οι εδαφοκλιματικές συνθήκες δεν θα «ευνοήσουν» υψηλές αποδόσεις. Στο ψυχρό κλίμα θα προτιμήσουμε μια πυκνή φύτευση: Το χαμηλότερο φορτίο κάθε πρέμνου, η απόλυτη εκμετάλλευση του όγκου του εδάφους από τις ρίζες, ο ανταγωνισμός και η λεπτότερη και με μεγαλύτερο εμβαδόν φυλλική επιφάνεια θα βοηθήσουν το φυτό να ωριμάσει τα σταφύλια, ακόμη και σε δύσκολη χρονιά
Πρέπει επίσης να γνωρίζουμε, για την οικονομική πλευρά του θέματος, ότι ένας αμπελώνας πυκνής φύτευσης θα μπει πιο γρήγορα (3ος χρόνος) σε παραγωγή από έναν αραιής (5ος-6ος χρόνος), λόγω κυρίως των χαμηλότερων αναγκών σε μόνιμο ξύλο και διαμόρφωσης ισχυρού κορμού. Από την άλλη πλευρά, τα κόστη υλικών και εργασίας για έναν αμπελώνα π.χ. 700 φυτών/στρέμμα είναι πολύ μεγαλύτερα από αυτά ενός αμπελώνα πυκνότητας π.χ. 200 φυτών/στρέμμα
Παραμένοντας στο οικονομικό σκέλος, καλό θα είναι να θυμόμαστε πως όσο μεγαλώνει ο αριθμός των φυτών/στρέμμα, προφανώς αυξάνεται και ο αριθμός των σειρών και έτσι όλες οι επεμβάσεις θα χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να πραγματοποιηθούν (σε σειρές με αποστάσεις 4 μ. πρέπει να καλύψουμε περίπου 250 μ./στρέμμα ενώ με αποστάσεις 2 μ. γίνεται 500 μ./στρέμμα)
Μέγεθος μηχανημάτωνΆλλωστε, στην αμπελουργική πρακτική, η απόσταση μεταξύ των σειρών αποφασίζεται και σύμφωνα με το μέγεθος των γεωργικών μηχανημάτων και των παρελκομένων (ψεκαστικά κ.α.). Π.χ. εάν διαθέτουμε έναν ελκυστήρα πλάτους 1,3 μ. και σκοπεύουμε σε ένα πάχος φυλλώματος 35 εκ. τότε το πλάτος της σειράς πρέπει να είναι τουλάχιστον 2 μ. (2x0,35 + 1,3). Αν χρειαζόμαστε μια πιο πυκνή φυλλική επιφάνεια όπως π.χ. 0,6 μ. τότε το πλάτος γίνεται 2x0,6 + 1,3 = 2,5 μ. κ.ο.κ
Για την πυκνότητα επί της σειράς οι επιλογές μας είναι από 0,8 έως μέχρι και 3 ή 4 μ. μεταξύ των πρέμνων. Η μικρότερη (0,8 μ.) αφορά σε μονόπλευρα κλαδέματα αμολυτής (Cane pruning ή Guyot) ενώ η μεγαλύτερη σε μεγάλα αμπέλια (Lyre, Geneva Double Curtain). Συχνά για αμφίπλευρη μόρφωση αμολυτής ή μόνιμου οριζόντιου κορμού (κορδόνι) θα επιλεγεί το 1-1,6 μ., που με 2 μ. απόσταση μεταξύ των σειρών θα μας δώσει πυκνότητες από 500 έως 312 φυτά/στρέμμα. Συνοπτικά καλό είναι να θυμόμαστε πως η φύτευση πρέπει να είναι τόσο πυκνή όσο μας επιτρέπουν οι εδαφοκλιματικές συνθήκες, ο σχεδιασμός της μόρφωσης των πρέμνων, τα μηχανήματα και ο προϋπολογισμός αλλά όχι τόσο αραιή ώστε να μένει ανεκμετάλλευτη επιφάνεια

Προετοιμασία της εγκατάστασηςΠριν από την εγκατάσταση των φυτών και συνήθως κατά τη διάρκεια μιας βαθιάς άροσης μπορούμε να βελτιώσουμε τη σύσταση του εδάφους έχοντας στο μυαλό μας τα αποτελέσματα της ανάλυσης του εδάφους και των εδαφοτομών

Ο φώσφορος «αποφασίζει» για την ανάπτυξη των ριζώνΜπορούμε να εμπλουτίσουμε το έδαφος με στοιχεία με μικρή κινητικότητα, να αυξήσουμε το ποσοστό της οργανικής ουσίας ή να βελτιώσουμε το pH. Αναλυτικότερα, τα στοιχεία που κυρίως χρειάζεται να προσέξουμε είναι ο φώσφορος και το κάλιο (δε χρειάζεται να συμπληρώσουμε άζωτο σε μια βασική λίπανση). Έτσι, ενώ οι ανάγκες των αμπελιών σε φώσφορο δεν είναι μεγάλες, αυτός αποτελεί βασικό στοιχείο για την καλή ανάπτυξη των ριζών. Ο εμπλουτισμός όμως δεν πρέπει να ξεπερνά τα 15 κιλά/στρέμμα.
Σε ό,τι αφορά το κάλιο, προσοχή πρέπει να δοθεί στο λόγο Κ/Μg, που είναι στοιχεία ανταγωνιστικά. Αν στις αναλύσεις εδάφους παρατηρηθεί ο λόγος αυτός να έχει τιμή μικρότερη της μονάδας μια προσθήκη 15 κιλά/στρέμμα καλίου είναι καλή ιδέα, αν η τιμή του λόγου κυμαίνεται μεταξύ 1 και 3 τότε δεν χρειάζεται προσθήκη, ενώ για τιμές μεγαλύτερες του 3 καλό είναι να τροφοδοτήσουμε τα φυτά με μαγνήσιο κατά την ανάπτυξή τους (όχι όμως στη βασική λίπανση)
Για την οργανική ουσία μπορούμε να πούμε ότι σε ελαφρά, αμμώδη εδάφη φροντίζουμε με τη βασική λίπανση να φτάσουμε σε τιμές 1-1,5%, ενώ σε βαρύτερα, αργιλώδη εδάφη το ποσοστό αυτό καλό είναι να είναι μεγαλύτερο με τιμές 2-3%. Φυσικά για τη βελτίωση των ποσοστών οι ποσότητες του οργανικού λιπάσματος είναι αρκετά μεγάλες και μπορεί να φτάσουν μέχρι και τους 5 τόνους/στρμ. Τέλος, σε περίπτωση εδάφους με χαμηλό, όξινο pH, καλό θα είναι να προβούμε σε μια βελτίωση με άσβεστο, που θα οδηγήσει σε τιμές 6-6,8
Έρριζα φυτά ή σε γλάστρεςΗ φύτευση μπορεί να γίνεται καθ’όλη τη διάρκεια του χειμώνα και μέχρι και τα τέλη του Μάρτη, ειδικά σε περιοχές με υψηλή βροχόπτωση. Αυτό ισχύει για τα έρριζα εμβολιασμένα φυτά, που αποτελούν την πλειοψηφία του εμπορίου. Σε περίπτωση φυτών σε γλάστρες μπορεί να γίνει ακόμη και στις αρχές του καλοκαιριού.  Καλό είναι το έδαφός μας να έχει στραγγίξει αρκετά καλά και να μην γίνονται φυτεύσεις σε εδάφη που είναι απολύτως κορεσμένα σε νερό (λάσπη).  Μια από τις λίγες φορές όπου θα χρειαστεί η φρέζα σε έναν αμπελώνα είναι η στιγμή πριν τη φύτευση. Ο ψιλοτεμμαχισμός του εδάφους θα βοηθήσει τις ρίζες να έρθουν σε καλή επαφή με το έδαφος και θα περιορίσει τα σημεία όπου εγκλωβίζεται ο αέρας δημιουργώντας κενά μεταξύ ριζών και εδάφους

Διαδικασία φύτευσηςΚάθε προσθήκη λιπάσματος στη φάση πριν τη φύτευση είναι απαγορευμένη, μπορούμε όμως να προσθέτουμε χηλικές ενώσεις στο βάθος του κάθε λάκκου φύτευσης, διαχωρισμένες με ένα στρώμα χώματος από τις ρίζες, σε πολύ χλωρωτικά εδάφη. Η καλή συμπίεση του χώματος στο λάκκο φύτευσης λειτουργεί ευεργετικά, όπως και ένα πότισμα. Και στις δύο περιπτώσεις πάντως καλό είναι να αποφεύγονται οι υπερβολές
Η τοποθέτηση πλαστικού για τη διαχείριση των ζιζανίων στο νέο αμπελώνα έχει κάποια πλεονεκτήματα, ταυτόχρονα όμως οδηγεί το ριζικό σύστημα προς τα πάνω, με αποτέλεσμα τον όχι καλό σχηματισμό του και τη διείσδυση του σε βαθύτερα στρώματα
Για τη δημιουργία σωστών ευθειών επιβάλλεται η χρήση ράμματος που θα διαθέτει χρωματιστά σημάδια για τη υπόδειξη της θέσης των φυτών στη γραμμή ή που θα λειτουργεί σαν οδηγός για την τοποθέτηση καλαμιών σε κάθε θέση
Οι ρίζες των έρριζων εμβολιασμένων φυτών κουρεύονται στο ¼ του μήκους στο οποίο έρχονται από το φυτώριο, δηλαδή περίπου 3-4 εκ. Το σημείο του εμβολιασμού πρέπει να απέχει τουλάχιστον 3-4 εκ. από το έδαφος, ώστε να αποφεύγεται η δημιουργία ριζών από το εμβόλιο
Ανεξάρτητα από τον τύπο της μόρφωσης και της υποστύλωσης, οι νεαροί βλαστοί την άνοιξη του πρώτου έτους πρέπει να δένονται σε ένα προσωρινό πάσσαλο (ή στο μόνιμο σύστημα υποστύλωσης) για την αποφυγή ζημιών από τον άνεμο. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφορετικά εργαλεία για τη φύτευση όπως τα γεωτρύπανα (αρίδες), οι λοστοί, οι γαλβανιζέ σωλήνες με νερό υπό πίεση, τα φτυάρια κ.α. ανάλογα με τον τύπο του εδάφους
Κείμενο του Γεωπόνου Ηλία Ρουσσάκη από το WineTrails Ιανουαρίου 2015