Με τον όρο θερινά κλαδέµατα εννοούµε τις ανθρώπινες επεµβάσεις στη βλάστηση που πραγµατοποιούνται κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού. Ο στόχος των επεµβάσεων αυτών είναι η επίτευξη ισορροπίας ανάµεσα στη βλάστηση και την παραγωγή, η διατήρηση του υφιστάµενου συστήµατος διαµόρφωσης, η δηµιουργία υγιούς µικροκλίµατος στο εσωτερικό του φυτού, ο έλεγχος της παραγωγής, η βελτίωση της ποιότητας κ.λπ. Το βλαστολόγηµα, η αφαίρεση των ταχυφυών, το κορυφολόγηµα, η αραίωση σταφυλιών, η αφαίρεση φύλλων, αποτελούν τα συνήθη θερινά κλαδέµατα. Τόσο ο χρόνος εφαρµογής τους, όσο και η αυστηρότητά τους εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, µε σηµαντικότερους την ποικιλία, τον αµπελώνα, τις συνθήκες της χρονιάς, τον επιδιωκόµενο στόχο. Πολλά από τα θερινά κλαδέµατα τίθενται πλέον υπό αµφισβήτηση ως προς τη σχέση κόστους - ωφελείας, ιδιαίτερα µετά την παρατηρούµενη κλιµατική αλλαγή σε πολλές αµπελουργικές περιοχές του κόσµου
Αυτό όµως που είναι αναµφισβήτητο είναι ότι όσο πιο ισορροπηµένος ο αµπελώνας (µέτριας ζωηρότητας φυτά), τόσο λιγότερες είναι οι θερινές επεµβάσεις στη βλάστηση που απαιτούνται για την παραγωγή υψηλής ποιότητας σταφυλιών, τόσο λιγότερες οι απαιτούµενες εισροές και µικρότερο το κόστος παραγωγής. Ενδεικτικά να αναφέρουµε ότι τα θερινά κλαδέµατα αποτελούν το 20% µε 25% του κόστους παραγωγής του σταφυλιού.
Α. ΒΛΑΣΤΟΛΟΓΗΜΑΤο πιο σηµαντικό από τα θερινά κλαδέµατα και ίσως το µόνο που απαιτεί εξειδικευµένο προσωπικό είναι το βλαστολόγηµα, όπου αφαιρούνται βλαστοί που εκπτύσσονται σε θέσεις µη επιθυµητές. Οι βλαστοί αυτοί µπορεί να είναι γόνιµοι ή άγονοι και συνήθως εκπτύσσονται από το παλαιό ξύλο (βραχίονες, κορµός), από µάτια που αφήνουµε κατά το κλάδεµα (από ένα µάτι µπορούν να εκπτυχθούν περισσότεροι του ενός βλαστοί, αφού τα µάτια του αµπελιού είναι σύνθετα) ή από φυλλίτες, δηλαδή µάτια στη βάση των κεφαλών.
Στόχοι είναι η δηµιουργία ισορροπίας ανάµεσα στα βλαστικά και τα αναπαραγωγικά µέρη του φυτού, η διατήρηση και βελτίωση του συστήµατος διαµόρφωσης, η βελτίωση του µικροκλίµατος στο εσωτερικό του πρέµνου και η βελτίωση της ποιότητας του σταφυλιού. Το βλαστολόγηµα γίνεται όταν οι βλαστοί έχουν µήκος 10 -30 εκ. Όσο νωρίτερα γίνει, τόσο λιγότερα αποθέµατα καταναλώνει το φυτό, ώστε να θρέψει καλύτερα τους βλαστούς που θα παραµείνουν. Βέβαια σε περιπτώσεις ποικιλιών όπως το Sauvignon για παράδειγµα, το πρώιµο βλαστολόγηµα απαιτεί και ένα δεύτερο πέρασµα, ιδιαίτερα στους ζωηρούς αµπελώνες, αφού νέοι βλαστοί θα εκπτυχθούν µετά το πρώτο πέρασµα, που θα πρέπει επίσης να αφαιρεθούν.
Από την άλλη, όταν ο αµπελώνας είναι ιδιαίτερα ζωηρός και θέλουµε να µετριάσουµε τη ζωηρότητά του, είναι καλύτερο να καθυστερήσουµε το βλαστολόγηµα. Αυτό βέβαια σηµαίνει µία αύξηση του κόστους της συγκεκριµένης εργασίας της τάξης του 20%, αφού οι βλαστοί µεγαλώνοντας είναι δυσκολότερο να εκριζωθούν και συνήθως η αποµάκρυνσή τους πρέπει µε γίνει µε ψαλίδι. Το καθυστερηµένο βλαστολόγηµα ενέχει και τον κίνδυνο προσβολής από ασθένειες, όπως ο περονόσπορος, λόγω κακού αερισµού στο εσωτερικό του πρέµνου.
Β. ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΤΑΧΥΦΥΏΝΑπό τους µασχαλιαίους οφθαλµούς που βρίσκονται στα γόνατα-κόµβους των νεαρών κληµατίδων, πριν την άνθηση συνήθως, εκπτύσσονται οι λεγόµενοι ταχυφυείς βλαστοί ή αλλιώς µασχάλες. Ονοµάζονται ταχυφυείς γιατί εκπτύσσονται τον ίδιο χρόνο που σχηµατίζονται από τους µασχαλιαίους οφθαλµούς (εξ ου και η ονοµασία µασχάλες).
Η αφαίρεσή τους συµβάλλει στη δηµιουργία ευνοϊκού µικροκλίµατος στο εσωτερικό του πρέµνου (σταφυλική ζώνη) και στην καλύτερη θρέψη των υπό διαµόρφωση σταφυλιών (ανθοταξίες-σταφυλές)
Συνήθως αφαιρούνται οι µασχάλες που εκπτύσσονται µέχρι και ένα γόνατο πάνω από το τελευταίο σταφύλι, ενώ τοποθετούνται οι βλαστοί µέσα στα σύρµατα
Ο χρόνος εφαρµογής ποικίλει, ανάλογα µε τον επιδιωκόµενο σκοπό. Σε δυνατούς αµπελώνες, όταν επιδιώκεται ο έλεγχος της ζωηρότητάς τους, είναι καλό η αφαίρεση να γίνεται όσο το δυνατόν πιο αργά (µε όλο το ρίσκο της αυξηµένης πίεσης προσβολής κυρίως από το ωίδιο και τον περονόσπορο). Το ίδιο σε ποικιλίες που εµφανίζουν πολύ πυκνές σταφυλές π.χ. Ξινόµαυρο, Μαλαγουζιά. Στις ποικιλίες αυτές η όψιµη αφαίρεση των ταχυφυών οδηγεί σε χαλαρότερο και άρα λιγότερο ευπαθές σταφύλι (µερική ανθόρροια).
Από την άλλη σε µεγάλης ηλικίας, καθώς και σε ισορροπηµένους αµπελώνες, ίσως η αφαίρεση να µην είναι αναγκαία, αφού οι ταχυφυείς που βρίσκονται στη ζώνη των σταφυλιών δεν µεγαλώνουν αρκετά και δεν επιβαρύνουν το µικροκλίµα στο επίπεδο των σταφυλιών
Στον ίδιο αµπελώνα µία χρονιά µε ιδιαίτερα βροχερή άνοιξη η αφαίρεση µπορεί να γίνει νωρίτερα, πριν από την ανθοφορία και κάποια άλλη χρονιά η επέµβαση να επιβάλλεται να γίνει µετά την ανθοφορία ή και καθόλου (π.χ. µε θερµοκρασία πολύ υψηλή όταν επιδιώκεται σκίαση των σταφυλιών).
Τελευταία η αφαίρεση των ταχυφυών σε πολλούς αµπελώνες δεν εφαρµόζεται λόγω κόστους. Περιορίζεται απλά το µήκος τους µε κόψιµο µε ψαλίδι ή µαχαίρι (χειροκίνητα ή µε κορυφολογητή). Όµως αυτός ο τρόπος περιορισµού διατηρεί ένα τρίτο στρώµα φύλλων γύρω από τη σταφυλική ζώνη, το οποίο καταναλώνει χωρίς να προσφέρει, αφού η προσπίπτουσα σε αυτό ηλιακή ακτινοβολία είναι ελάχιστη, ενώ περιορίζεται η κυκλοφορία του αέρα στη ζώνη των σταφυλιών.
Γ. ΚΟΡΥΦΟΛΟΓΗΜΑΤο κορυφολόγηµα συνίσταται στην αφαίρεση µικρού, 1-20 εκ. (ελαφρύ κορυφολόγηµα) ή µεγάλου τµήµατος της κορυφής της κληµατίδας, 20-50 εκ. (αυστηρό κορυφολόγηµα). Ο βασικός του σκοπός είναι η κατάργηση της κυριαρχίας της κορυφής των βλαστών προς όφελος των ανθοταξιών και των νεοσχηµατιζόµενων σταφυλιών, η αλλαγή δηλαδή στην κατεύθυνση των θρεπτικών ουσιών από την αναπτυσσόµενη κορυφή του κύριου βλαστού και των ταχυφυών προς το σταφύλι. Παράλληλα το κορυφολόγηµα συµβάλλει στη δηµιουργία υγιούς µικροκλίµατος εντός του αµπελώνα, στον έλεγχο της παραγωγής, του χρόνου τρυγητού κ.λπ. Ανάλογα µε τη ζωηρότητα του αµπελώνα µπορούν να γίνουν από κανένα ως 3 µε 4 περάσµατα.
Σε αδύνατους αµπελώνες, µπορεί να µη χρειαστεί κανένα κορυφολόγηµα, ενώ σε πολύ ζωηρούς αµπελώνες, ιδιαίτερα όταν το κορυφολόγηµα που εφαρµόζεται είναι αυστηρό και οι συνθήκες ευνοούν τη βλάστηση (περίσσεια νερού και θρεπτικών) µπορεί να χρειαστούν 3-4 περάσµατα.
Ο χρόνος εφαρµογής του κορυφολογήµατος ποικίλει όπως και των άλλων θερινών κλαδεµάτων ανάλογα µε τον επιδιωκόµενο σκοπό. Σε ποικιλίες που ανθορροούν (Μοσχάτο Αµβούργου, Merlot, Sauvignon κ.λπ.), το ελαφρύ κορυφολόγηµα όταν ξεκινά η άνθηση (τα πρώτα ανοικτά λουλούδια), βελτιώνει την καρπόδεση και αυξάνει την παραγωγή του αµπελώνα, ενώ σε ποικιλίες που έχουν πυκνά σταφύλια, το όψιµο κορυφολόγηµα οδηγεί σε χαλαρότερο σταφύλι που προστατεύεται ευκολότερα από τις ασθένειες. Σε ποικιλίες που ωριµάζουν πρώιµα και επιδιώκεται η οψίµισή τους, ένα αυστηρό κορυφολόγηµα, ακριβώς 1-2 γόνατα πάνω από το τελευταίο σταφύλι, µπορεί να βοηθήσει στην καθυστέρηση της ωρίµανσής τους (βέβαια ίσως καθυστερήσει τη βλάστηση την επόµενη χρονιά)
∆. ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΦΥΛΛΩΝΕίναι µία εργασία η οποία πραγµατοποιείται είτε µε το χέρι είτε µηχανικά µε αποφυλλωτή. Ως προς την επίδρασή της στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του σταφυλιού υπάρχουν αντικρουόµενα ερευνητικά δεδοµένα. Θεωρείται αναγκαίο κακό και γίνεται έχοντας ως στόχο τη βελτίωση του µικροκλίµατος στο επίπεδο των σταφυλιών (φωτισµός -αερισµός) και την αποτελεσµατικότερη φυτοπροστασία, όταν η πίεση των ασθενειών είναι µεγάλη, ιδιαίτερα σε ποικιλίες µεγάλης ζωηρότητας µε µεγάλα φύλλα όπως το Νegro Αmaro για παράδειγµα.
Αποφύλλωση πραγµατοποιείται συνήθως είτε αµέσως µετά την καρπόδεση, είτε στο στάδιο του µπιζελιού ή λίγο πριν τον τρυγητό. Η αφαίρεση των φύλλων γίνεται από τη µία ή και τις δύο πλευρές της γραµµής πρέµνων
Αφαιρούνται συνήθως τα φύλλα της βάσης της κληµατίδας, µέχρι και το γόνατο στο οποίο βρίσκεται το τελευταίο σταφύλι. Η αυστηρότητα δε της επέµβασης πρέπει να λαµβάνει υπόψη της τον προσανατολισµό των γραµµών φύτευσης και την κλίση του αµπελοτεµαχίου
Είναι γνωστό ότι ο χρόνος που τα φύλλα της βάσης της κληµατίδας είναι πλήρως λειτουργικά είναι περίπου δύο µήνες, από τη στιγµή που παίρνουν το τελικό τους µέγεθος. Όταν η αφαίρεση γίνει νωρίς, µετά την καρπόδεση όπως συνηθίζουν αρκετοί αµπελουργοί, αφαιρούνται φύλλα τα οποία είναι ακόµη λειτουργικά και προσφέρουν στο σταφύλι.
Την περίοδο αυτή βέβαια, οι ράγες εγκλιµατίζονται καλύτερα στο ζεστό περιβάλλον και αποφεύγονται έτσι εγκαύµατα στα σταφύλια (αλλά όχι οι αρνητικές επιπτώσεις της απευθείας έκθεσης των ραγών στον ήλιο στη συγκέντρωση του µηλικού κυρίως οξέως, αλλά και των αρωµατικών ενώσεων). Είναι εγκληµατικό όµως σε αυτή τη φάση να γίνεται αφαίρεση φύλλων και από τις δύο πλευρές της γραµµής, ιδιαίτερα δε όταν το ύψος της φυλλικής επιφάνειας πάνω από τη σταφυλική ζώνη περιορίζεται στα 30-40 εκ.
Εάν η αφαίρεση των φύλλων γίνει αργότερα, θα πρέπει να γίνει από την πλευρά που δέχεται τον πρωινό ήλιο και όχι από αυτήν που εκτίθεται στον ήλιο µετά το µεσηµέρι, ώστε να αποφευχθούν τα εγκαύµατα των σταφυλιών
Τέλος, αφαίρεση φύλλων γίνεται λίγες µέρες πριν τον τρυγητό, ώστε να διευκολυνθεί η συγκοµιδή των σταφυλιών
Η αύξηση της µέσης θερµοκρασίας του αέρα σε αρκετές αµπελουργικές περιοχές στον κόσµο, επανέφερε στο προσκήνιο την αποφύλλωση, σε µια προσπάθεια καθυστέρησης της ωρίµανσης των σταφυλιών ώστε αυτή να πραγµατοποιηθεί σε συνθήκες ευνοϊκότερες (χαµηλότερη θερµοκρασία). Έτσι για παράδειγµα στην ποικιλία Merlot που στη χώρα µας αρχίζει και τρυγιέται όλο και πιο γρήγορα, η αφαίρεση 3-4 ώριµων φύλλων πάνω από τη ζώνη των σταφυλιών στην έναρξη του περκασµού θα µπορούσε να συµβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση.
Ε. Αφαίρεση σταφυλιών - πράσινος τρύγοςΣτόχος του πράσινου τρύγου είναι η μείωση της παραγωγής και η συνακόλουθη βελτίωση της ποιότητας των σταφυλιών
Το ποσοστό των σταφυλιών που αφαιρούνται και ο χρόνος αραίωσης σχετίζεται με το ύψος της επιθυμητής παραγωγής. Όσο νωρίτερα, αφαιρούνται τα τσαμπιά, τόσο μικρότερο το ποσοστό της μείωσης, αφού τόσο τα σταφύλια που απομένουν, όσο και οι ράγες τους αποκτούν μεγαλύτερο μέγεθος
Στη χώρα μας έχουν δοκιμαστεί διαφορετικοί χρόνοι αραίωσης των σταφυλιών (μετά την καρπόδεση, στο στάδιο του μπιζελιού, στην έναρξη ή το μέσο του περκασμού) σε αρκετές ελληνικές ποικιλίες. Ιδιαίτερα στις ερυθρές ως καταλληλότερος χρόνος θεωρείται αυτός της έναρξης με μέσα περκασμού, αφού η πρώιμη αφαίρεση των σταφυλιών οδηγεί σε μεγαλύτερα και πυκνότερα τσαμπιά και μεγαλύτερες ράγες
Η πρακτική της αραίωσης των σταφυλιών μπορεί να βελτιώνει την ποιότητα της παραγωγής ως ένα βαθμό, παράλληλα όμως συμβάλλει στην αύξηση της ζωηρότητας των φυτών με ό,τι αρνητικό αυτό συνεπάγεται (αύξηση της παραγωγής την επόμενη χρονιά, ανισορροπία κ.λπ.). Είναι μια πρακτική που θα λέγαμε ότι οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο. Ο αμπελουργός αραιώνει τον ένα χρόνο, αυξάνοντας τη ζωηρότητα και την παραγωγικότητα της επόμενης χρονιάς, οπότε θα πρέπει να επέμβει και πάλι και ούτω καθεξής. Είναι προτιμότερο σε περιπτώσεις που επιζητείται ο έλεγχος της παραγωγής αυτός να επιδιώκεται με τη δημιουργία ισορροπημένων φυτών (περιορισμός της λίπανσης, έλεγχος του νερού της άρδευσης, ενίσχυση του ανταγωνισμού με τη φυσική χλωρίδα των αμπελώνων κ.λπ.) και όχι με την αραίωση του φορτίου
Κείμενο Δρ. Χαρούλα Σπινθηροπούλου (Γεωπόνος, ειδικός αµπελουργίας, οινοποιός), από το περιοδικό Wine Trails, μηνός Ιουνίου 2016
Αυτό όµως που είναι αναµφισβήτητο είναι ότι όσο πιο ισορροπηµένος ο αµπελώνας (µέτριας ζωηρότητας φυτά), τόσο λιγότερες είναι οι θερινές επεµβάσεις στη βλάστηση που απαιτούνται για την παραγωγή υψηλής ποιότητας σταφυλιών, τόσο λιγότερες οι απαιτούµενες εισροές και µικρότερο το κόστος παραγωγής. Ενδεικτικά να αναφέρουµε ότι τα θερινά κλαδέµατα αποτελούν το 20% µε 25% του κόστους παραγωγής του σταφυλιού.
Α. ΒΛΑΣΤΟΛΟΓΗΜΑΤο πιο σηµαντικό από τα θερινά κλαδέµατα και ίσως το µόνο που απαιτεί εξειδικευµένο προσωπικό είναι το βλαστολόγηµα, όπου αφαιρούνται βλαστοί που εκπτύσσονται σε θέσεις µη επιθυµητές. Οι βλαστοί αυτοί µπορεί να είναι γόνιµοι ή άγονοι και συνήθως εκπτύσσονται από το παλαιό ξύλο (βραχίονες, κορµός), από µάτια που αφήνουµε κατά το κλάδεµα (από ένα µάτι µπορούν να εκπτυχθούν περισσότεροι του ενός βλαστοί, αφού τα µάτια του αµπελιού είναι σύνθετα) ή από φυλλίτες, δηλαδή µάτια στη βάση των κεφαλών.
Στόχοι είναι η δηµιουργία ισορροπίας ανάµεσα στα βλαστικά και τα αναπαραγωγικά µέρη του φυτού, η διατήρηση και βελτίωση του συστήµατος διαµόρφωσης, η βελτίωση του µικροκλίµατος στο εσωτερικό του πρέµνου και η βελτίωση της ποιότητας του σταφυλιού. Το βλαστολόγηµα γίνεται όταν οι βλαστοί έχουν µήκος 10 -30 εκ. Όσο νωρίτερα γίνει, τόσο λιγότερα αποθέµατα καταναλώνει το φυτό, ώστε να θρέψει καλύτερα τους βλαστούς που θα παραµείνουν. Βέβαια σε περιπτώσεις ποικιλιών όπως το Sauvignon για παράδειγµα, το πρώιµο βλαστολόγηµα απαιτεί και ένα δεύτερο πέρασµα, ιδιαίτερα στους ζωηρούς αµπελώνες, αφού νέοι βλαστοί θα εκπτυχθούν µετά το πρώτο πέρασµα, που θα πρέπει επίσης να αφαιρεθούν.
Από την άλλη, όταν ο αµπελώνας είναι ιδιαίτερα ζωηρός και θέλουµε να µετριάσουµε τη ζωηρότητά του, είναι καλύτερο να καθυστερήσουµε το βλαστολόγηµα. Αυτό βέβαια σηµαίνει µία αύξηση του κόστους της συγκεκριµένης εργασίας της τάξης του 20%, αφού οι βλαστοί µεγαλώνοντας είναι δυσκολότερο να εκριζωθούν και συνήθως η αποµάκρυνσή τους πρέπει µε γίνει µε ψαλίδι. Το καθυστερηµένο βλαστολόγηµα ενέχει και τον κίνδυνο προσβολής από ασθένειες, όπως ο περονόσπορος, λόγω κακού αερισµού στο εσωτερικό του πρέµνου.
Β. ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΤΑΧΥΦΥΏΝΑπό τους µασχαλιαίους οφθαλµούς που βρίσκονται στα γόνατα-κόµβους των νεαρών κληµατίδων, πριν την άνθηση συνήθως, εκπτύσσονται οι λεγόµενοι ταχυφυείς βλαστοί ή αλλιώς µασχάλες. Ονοµάζονται ταχυφυείς γιατί εκπτύσσονται τον ίδιο χρόνο που σχηµατίζονται από τους µασχαλιαίους οφθαλµούς (εξ ου και η ονοµασία µασχάλες).
Η αφαίρεσή τους συµβάλλει στη δηµιουργία ευνοϊκού µικροκλίµατος στο εσωτερικό του πρέµνου (σταφυλική ζώνη) και στην καλύτερη θρέψη των υπό διαµόρφωση σταφυλιών (ανθοταξίες-σταφυλές)
Συνήθως αφαιρούνται οι µασχάλες που εκπτύσσονται µέχρι και ένα γόνατο πάνω από το τελευταίο σταφύλι, ενώ τοποθετούνται οι βλαστοί µέσα στα σύρµατα
Ο χρόνος εφαρµογής ποικίλει, ανάλογα µε τον επιδιωκόµενο σκοπό. Σε δυνατούς αµπελώνες, όταν επιδιώκεται ο έλεγχος της ζωηρότητάς τους, είναι καλό η αφαίρεση να γίνεται όσο το δυνατόν πιο αργά (µε όλο το ρίσκο της αυξηµένης πίεσης προσβολής κυρίως από το ωίδιο και τον περονόσπορο). Το ίδιο σε ποικιλίες που εµφανίζουν πολύ πυκνές σταφυλές π.χ. Ξινόµαυρο, Μαλαγουζιά. Στις ποικιλίες αυτές η όψιµη αφαίρεση των ταχυφυών οδηγεί σε χαλαρότερο και άρα λιγότερο ευπαθές σταφύλι (µερική ανθόρροια).
Από την άλλη σε µεγάλης ηλικίας, καθώς και σε ισορροπηµένους αµπελώνες, ίσως η αφαίρεση να µην είναι αναγκαία, αφού οι ταχυφυείς που βρίσκονται στη ζώνη των σταφυλιών δεν µεγαλώνουν αρκετά και δεν επιβαρύνουν το µικροκλίµα στο επίπεδο των σταφυλιών
Στον ίδιο αµπελώνα µία χρονιά µε ιδιαίτερα βροχερή άνοιξη η αφαίρεση µπορεί να γίνει νωρίτερα, πριν από την ανθοφορία και κάποια άλλη χρονιά η επέµβαση να επιβάλλεται να γίνει µετά την ανθοφορία ή και καθόλου (π.χ. µε θερµοκρασία πολύ υψηλή όταν επιδιώκεται σκίαση των σταφυλιών).
Τελευταία η αφαίρεση των ταχυφυών σε πολλούς αµπελώνες δεν εφαρµόζεται λόγω κόστους. Περιορίζεται απλά το µήκος τους µε κόψιµο µε ψαλίδι ή µαχαίρι (χειροκίνητα ή µε κορυφολογητή). Όµως αυτός ο τρόπος περιορισµού διατηρεί ένα τρίτο στρώµα φύλλων γύρω από τη σταφυλική ζώνη, το οποίο καταναλώνει χωρίς να προσφέρει, αφού η προσπίπτουσα σε αυτό ηλιακή ακτινοβολία είναι ελάχιστη, ενώ περιορίζεται η κυκλοφορία του αέρα στη ζώνη των σταφυλιών.
Γ. ΚΟΡΥΦΟΛΟΓΗΜΑΤο κορυφολόγηµα συνίσταται στην αφαίρεση µικρού, 1-20 εκ. (ελαφρύ κορυφολόγηµα) ή µεγάλου τµήµατος της κορυφής της κληµατίδας, 20-50 εκ. (αυστηρό κορυφολόγηµα). Ο βασικός του σκοπός είναι η κατάργηση της κυριαρχίας της κορυφής των βλαστών προς όφελος των ανθοταξιών και των νεοσχηµατιζόµενων σταφυλιών, η αλλαγή δηλαδή στην κατεύθυνση των θρεπτικών ουσιών από την αναπτυσσόµενη κορυφή του κύριου βλαστού και των ταχυφυών προς το σταφύλι. Παράλληλα το κορυφολόγηµα συµβάλλει στη δηµιουργία υγιούς µικροκλίµατος εντός του αµπελώνα, στον έλεγχο της παραγωγής, του χρόνου τρυγητού κ.λπ. Ανάλογα µε τη ζωηρότητα του αµπελώνα µπορούν να γίνουν από κανένα ως 3 µε 4 περάσµατα.
Σε αδύνατους αµπελώνες, µπορεί να µη χρειαστεί κανένα κορυφολόγηµα, ενώ σε πολύ ζωηρούς αµπελώνες, ιδιαίτερα όταν το κορυφολόγηµα που εφαρµόζεται είναι αυστηρό και οι συνθήκες ευνοούν τη βλάστηση (περίσσεια νερού και θρεπτικών) µπορεί να χρειαστούν 3-4 περάσµατα.
Ο χρόνος εφαρµογής του κορυφολογήµατος ποικίλει όπως και των άλλων θερινών κλαδεµάτων ανάλογα µε τον επιδιωκόµενο σκοπό. Σε ποικιλίες που ανθορροούν (Μοσχάτο Αµβούργου, Merlot, Sauvignon κ.λπ.), το ελαφρύ κορυφολόγηµα όταν ξεκινά η άνθηση (τα πρώτα ανοικτά λουλούδια), βελτιώνει την καρπόδεση και αυξάνει την παραγωγή του αµπελώνα, ενώ σε ποικιλίες που έχουν πυκνά σταφύλια, το όψιµο κορυφολόγηµα οδηγεί σε χαλαρότερο σταφύλι που προστατεύεται ευκολότερα από τις ασθένειες. Σε ποικιλίες που ωριµάζουν πρώιµα και επιδιώκεται η οψίµισή τους, ένα αυστηρό κορυφολόγηµα, ακριβώς 1-2 γόνατα πάνω από το τελευταίο σταφύλι, µπορεί να βοηθήσει στην καθυστέρηση της ωρίµανσής τους (βέβαια ίσως καθυστερήσει τη βλάστηση την επόµενη χρονιά)
∆. ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΦΥΛΛΩΝΕίναι µία εργασία η οποία πραγµατοποιείται είτε µε το χέρι είτε µηχανικά µε αποφυλλωτή. Ως προς την επίδρασή της στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του σταφυλιού υπάρχουν αντικρουόµενα ερευνητικά δεδοµένα. Θεωρείται αναγκαίο κακό και γίνεται έχοντας ως στόχο τη βελτίωση του µικροκλίµατος στο επίπεδο των σταφυλιών (φωτισµός -αερισµός) και την αποτελεσµατικότερη φυτοπροστασία, όταν η πίεση των ασθενειών είναι µεγάλη, ιδιαίτερα σε ποικιλίες µεγάλης ζωηρότητας µε µεγάλα φύλλα όπως το Νegro Αmaro για παράδειγµα.
Αποφύλλωση πραγµατοποιείται συνήθως είτε αµέσως µετά την καρπόδεση, είτε στο στάδιο του µπιζελιού ή λίγο πριν τον τρυγητό. Η αφαίρεση των φύλλων γίνεται από τη µία ή και τις δύο πλευρές της γραµµής πρέµνων
Αφαιρούνται συνήθως τα φύλλα της βάσης της κληµατίδας, µέχρι και το γόνατο στο οποίο βρίσκεται το τελευταίο σταφύλι. Η αυστηρότητα δε της επέµβασης πρέπει να λαµβάνει υπόψη της τον προσανατολισµό των γραµµών φύτευσης και την κλίση του αµπελοτεµαχίου
Είναι γνωστό ότι ο χρόνος που τα φύλλα της βάσης της κληµατίδας είναι πλήρως λειτουργικά είναι περίπου δύο µήνες, από τη στιγµή που παίρνουν το τελικό τους µέγεθος. Όταν η αφαίρεση γίνει νωρίς, µετά την καρπόδεση όπως συνηθίζουν αρκετοί αµπελουργοί, αφαιρούνται φύλλα τα οποία είναι ακόµη λειτουργικά και προσφέρουν στο σταφύλι.
Την περίοδο αυτή βέβαια, οι ράγες εγκλιµατίζονται καλύτερα στο ζεστό περιβάλλον και αποφεύγονται έτσι εγκαύµατα στα σταφύλια (αλλά όχι οι αρνητικές επιπτώσεις της απευθείας έκθεσης των ραγών στον ήλιο στη συγκέντρωση του µηλικού κυρίως οξέως, αλλά και των αρωµατικών ενώσεων). Είναι εγκληµατικό όµως σε αυτή τη φάση να γίνεται αφαίρεση φύλλων και από τις δύο πλευρές της γραµµής, ιδιαίτερα δε όταν το ύψος της φυλλικής επιφάνειας πάνω από τη σταφυλική ζώνη περιορίζεται στα 30-40 εκ.
Εάν η αφαίρεση των φύλλων γίνει αργότερα, θα πρέπει να γίνει από την πλευρά που δέχεται τον πρωινό ήλιο και όχι από αυτήν που εκτίθεται στον ήλιο µετά το µεσηµέρι, ώστε να αποφευχθούν τα εγκαύµατα των σταφυλιών
Τέλος, αφαίρεση φύλλων γίνεται λίγες µέρες πριν τον τρυγητό, ώστε να διευκολυνθεί η συγκοµιδή των σταφυλιών
Η αύξηση της µέσης θερµοκρασίας του αέρα σε αρκετές αµπελουργικές περιοχές στον κόσµο, επανέφερε στο προσκήνιο την αποφύλλωση, σε µια προσπάθεια καθυστέρησης της ωρίµανσης των σταφυλιών ώστε αυτή να πραγµατοποιηθεί σε συνθήκες ευνοϊκότερες (χαµηλότερη θερµοκρασία). Έτσι για παράδειγµα στην ποικιλία Merlot που στη χώρα µας αρχίζει και τρυγιέται όλο και πιο γρήγορα, η αφαίρεση 3-4 ώριµων φύλλων πάνω από τη ζώνη των σταφυλιών στην έναρξη του περκασµού θα µπορούσε να συµβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση.
Ε. Αφαίρεση σταφυλιών - πράσινος τρύγοςΣτόχος του πράσινου τρύγου είναι η μείωση της παραγωγής και η συνακόλουθη βελτίωση της ποιότητας των σταφυλιών
Το ποσοστό των σταφυλιών που αφαιρούνται και ο χρόνος αραίωσης σχετίζεται με το ύψος της επιθυμητής παραγωγής. Όσο νωρίτερα, αφαιρούνται τα τσαμπιά, τόσο μικρότερο το ποσοστό της μείωσης, αφού τόσο τα σταφύλια που απομένουν, όσο και οι ράγες τους αποκτούν μεγαλύτερο μέγεθος
Στη χώρα μας έχουν δοκιμαστεί διαφορετικοί χρόνοι αραίωσης των σταφυλιών (μετά την καρπόδεση, στο στάδιο του μπιζελιού, στην έναρξη ή το μέσο του περκασμού) σε αρκετές ελληνικές ποικιλίες. Ιδιαίτερα στις ερυθρές ως καταλληλότερος χρόνος θεωρείται αυτός της έναρξης με μέσα περκασμού, αφού η πρώιμη αφαίρεση των σταφυλιών οδηγεί σε μεγαλύτερα και πυκνότερα τσαμπιά και μεγαλύτερες ράγες
Η πρακτική της αραίωσης των σταφυλιών μπορεί να βελτιώνει την ποιότητα της παραγωγής ως ένα βαθμό, παράλληλα όμως συμβάλλει στην αύξηση της ζωηρότητας των φυτών με ό,τι αρνητικό αυτό συνεπάγεται (αύξηση της παραγωγής την επόμενη χρονιά, ανισορροπία κ.λπ.). Είναι μια πρακτική που θα λέγαμε ότι οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο. Ο αμπελουργός αραιώνει τον ένα χρόνο, αυξάνοντας τη ζωηρότητα και την παραγωγικότητα της επόμενης χρονιάς, οπότε θα πρέπει να επέμβει και πάλι και ούτω καθεξής. Είναι προτιμότερο σε περιπτώσεις που επιζητείται ο έλεγχος της παραγωγής αυτός να επιδιώκεται με τη δημιουργία ισορροπημένων φυτών (περιορισμός της λίπανσης, έλεγχος του νερού της άρδευσης, ενίσχυση του ανταγωνισμού με τη φυσική χλωρίδα των αμπελώνων κ.λπ.) και όχι με την αραίωση του φορτίου
Κείμενο Δρ. Χαρούλα Σπινθηροπούλου (Γεωπόνος, ειδικός αµπελουργίας, οινοποιός), από το περιοδικό Wine Trails, μηνός Ιουνίου 2016
