Το κλάδεμα σηματωρός μιας χρονιάς στο αμπέλι

Μιας και το ενδιαφέρον διεθνώς για κρασιά που παράγονται µε ήπιες πρακτικές και µε τη µικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος αυξάνεται, θα πρέπει να ανταποκριθούµε άµεσα, ώστε το πλεονέκτηµα της µοναδικότητας των ποικιλιών µας να συνοδεύεται και να ενισχύεται από το σεβασµό στο οικοσύστηµά µας. Άσχετα εάν καλλιεργούµε «φυσικά», βιολογικά, βιοδυναµικά ή µε το σύστηµα της ολοκληρωµένης διαχείρισης, πρέπει να µπορούµε να αποδείξουµε ότι όλες µας οι επεµβάσεις στοχεύουν στην παραγωγή ποιοτικών σταφυλιών µε το µικρότερο περιβαλλοντικό κόστος και µε το µεγαλύτερο σεβασµό στον καταναλωτή των προϊόντων µας.

Οινοδηµοσιογράφοι, οινοκριτικοί, επαγγελµατίες του τουρισµού, αλλά και απλοί καταναλωτές εστιάζουν την προσοχή τους στους αµπελώνες από τους οποίους παράγονται τα κρασιά που δοκιµάζουν. Οι επισκέπτες των αµπελώνων παρακολουθούν τα πάντα και ικανοποιούνται όταν αισθάνονται ότι περπατούν µέσα σε ένα υγιές οικοσύστηµα, που έχει όλες τις προϋποθέσεις για να παράγει κρασιά terroir. Γιατί τα κρασιά terroir (οικοσύστηµα) δεν είναι µόνο το «έδαφος-κλίµα-φυτό», είναι κάτι βαθύτερο στο οποίο ο παράγοντας άνθρωπος είναι ιδιαίτερα σηµαντικός.

Για να εκφράζει το κρασί τον τόπο στον οποίο παράγεται, θα πρέπει ο αµπελουργός να εφαρµόζει υγιείς πρακτικές που οδηγούν τα φυτά σε µία κατάσταση ισορροπίας ώστε να φτιάξουν σταφύλια «τυπικά» του τόπου τους, αντί να τους προσφέρει ό,τι θεωρητικά χρειάζονται και να τα εξωθεί στο να παράγουν περισσότερο µε κάθε τίµηµα. ∆εν θα ξεχάσω την παρατήρηση ενός οινοποιού στο Orengon κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου του American Society of Enology and Viticulture: «Εχουµε καταφέρει να ελέγχουµε στους αµπελώνες µας τα πάντα, το νερό που τα φυτά µας θα πάρουν, την ποσότητα του κάθε θρεπτικού που χρειάζονται, αλλά δεν έχουµε καταφέρει να κάνουµε κρασιά terroir».

Οι αµπελουργοί και οι οινοποιοί µας θα πρέπει να αρχίσουν να σκέπτονται διαφορετικά και να αναζητούν εξατοµικευµένες λύσεις που στοχεύουν στη δηµιουργία ή τη διατήρηση της αειφορίας του οικοσυστήµατος όπου δραστηριοποιούνται.

Πρώτο βήµα το κλάδεµα

Για να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος, θα πρέπει ο αµπελουργός να µάθει να «διαβάζει» το αµπέλι του και η ανάγνωση αυτή ξεκινά από το κλάδεµα. Παρατηρώντας τις κληµατίδες βγάζει πολύτιµα συµπεράσµατα για τη ζωηρότητα του αµπελώνα του και κατ’ επέκταση για το αν θα πρέπει να λιπάνει ή όχι. Η ζωηρότητα και η παραγωγή των φυτών την προηγούµενη χρονιά και το πάχος των κληµατίδων κατά το κλάδεµα είναι χρήσιµες ενδείξεις για την αναγκαιότητα ή µη της λίπανσης.

Πολλοί αµπελουργοί θεωρούν ότι η χρήση σύνθετων λιπασµάτων είναι πανάκεια και ότι τα φυτά έχουν ανάγκη κάθε χρόνο από τα τρία βασικά στοιχεία, το άζωτο, τον φώσφορο και το κάλιο. Αν βγει και κανένα νέο λίπασµα που τάζει λαγούς µε πετραχήλια, θα θεωρήσουν υποχρέωσή τους να το δοκιµάσουν χωρίς πειραµατική διάθεση, αλλά µε εφαρµογή σε όλο τον αµπελώνα. Και αν η χρονιά το επιτρέψει και ωριµάσει καλά το σταφύλι, το συγκεκριµένο λίπασµα θεοποιείται και γίνεται αντικείµενο προβολής στο καφενείο του χωριού.

∆υστυχώς αυτή είναι η άποψη και αρκετών συναδέλφων, οι οποίοι προτείνουν λιπάνσεις χωρίς να έχουν στα χέρια τους καµία ανάλυση εδάφους, καµία φυλλοδιαγνωστική, αλλά και καµία άποψη για το κρασί που βγαίνει από τον προς λίπανση αµπελώνα. Αποτέλεσµα, στα περισσότερα αµπελουργικά εδάφη οι λιπάνσεις να είναι ανώφελες, αν όχι επιζήµιες οδηγώντας τα φυτά σε παντελή έλλειψη ισορροπίας.

Η συνεχής µάλιστα χρήση ανόργανων κυρίως λιπασµάτων σε συνδυασµό µε την καλλιέργεια του εδάφους οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο εισροών - αύξησης της ζωηρότητας των φυτών και του ενεργειακού αποτυπώµατος των αµπελώνων, που γίνεται όλο και πιο φαύλος λόγω των διαφαινόµενων αλλαγών στις κλιµατικές συνθήκες και της συνεπακόλουθης αύξησης της ζωηρότητας των αµπελώνων.

Το αυτοτροφοδοτούµενο σύστηµα ειναι υγιές

Ένα υγιές οικοσύστηµα θα πρέπει να είναι αυτοτροφοδοτούµενο και οι πρακτικές των αµπελουργών να στοχεύουν στην αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους µέσω ακαλλιέργειας και χορτοκοπής, χρήσης των κληµατίδων, στεµφύλων κ.λπ., στην αύξηση της άµυνας των φυτών απέναντι στους εχθρούς και τις ασθένειες, στη µικρότερη δυνατή χρήση χηµικών φυτοπροστατευτικών, στην οικονοµία του νερού.

Προφανώς και δεν είναι όλες οι περιοχές ίδιες, υπάρχουν ιδιαίτερα θερµές περιοχές µε πολύ λίγο διαθέσιµο για αρδεύσεις νερό ή και καθόλου, οπότε οι πρακτικές της ακαλλιέργειας να µην είναι εύκολα εφαρµόσιµες παρά εν µέρει (διατήρηση χλοοτάπητα µετά τον τρύγο και µέχρι το τέλος του χειµώνα για παράδειγµα µε ενσωµάτωση στεµφύλων και των υπολειµµάτων του κλαδέµατος). Ακόµη και σε αυτές τις έντονα ξηροθερµικές συνθήκες όµως η αύξηση της οργανικής ουσίας αποτελεί ένα πολύ σηµαντικό εργαλείο αυτοτροφοδοσίας του αµπελώνα και οικονοµίας νερού (µέσα από την καλύτερη συγκράτησή του στο έδαφος).

Σηµαντική επίσης παράµετρος σε κάθε περιοχή είναι η ενίσχυση της παρουσίας συµβιωτικών µικροοργανισµών στις ρίζες του αµπελιού, που θα επιτρέψει τη θρέψη του χωρίς την έξωθεν χορήγηση θρεπτικών (για παράδειγµα ο εµβολιασµός των ριζών µε µυκόρριζες µπορεί να εξασφαλίσει στα φυτά τον αναγκαίο φώσφορο ακόµη και αν αυτός υπάρχει σε µικρή ποσότητα  
στο έδαφος). Υπάρχουν τέτοια παραδείγµατα επαναλαµβανόµενα όπου η ανάλυση εδάφους την άνοιξη δείχνει χαµηλή περιεκτικότητα σε φώσφορο και η φυλλοδιαγνωστική στον περκασµό επαρκή τροφοδοσία των φυτών µε το στοιχείο αυτό.

Έλεγχος των πρέµνων για εχθρούς των φυτών

Την άνοιξη ο έλεγχος των πρέµνων (οφθαλµοί, κεφαλές, ρυτίδωµα του κορµού και των βραχιόνων) είναι αναγκαίος και για έναν άλλο λόγο. Γιατί µας δίνει πληροφορίες για την ύπαρξη εχθρών που µπορεί να µην αποτελούν µόνιµους επισκέπτες των αµπελώνων, όµως καραδοκούν και µπορούν να εξελιχθούν σε επιζήµιους εχθρούς.

Ένας τέτοιος εχθρός είναι ο ψευδόκοκκος, κοινώς βαµβακάδα, που απειλεί την παραγωγή αµπελώνων σε όλη την Ελλάδα. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια αρχίζει να εφαρµόζεται η µέθοδος της σεξουαλικής σύγχυσης στους αµπελώνες µε πολύ καλά αποτελέσµατα. Αποτρέπει την εφαρµογή εντοµοκτόνων και την καταστροφή των ωφέλιµων εντόµων και χρόνο µε το χρόνο οδηγεί στη µείωση του πληθυσµού των κοκκοειδών και στην αύξηση των ωφέλιµων. Ο Απρίλης είναι ο µήνας εφαρµογής των εξατµιστήρων φεροµόνης ενάντια στη βαµβακάδα, όπως και ο µήνας της τοποθέτησης των παγίδων παρακολούθησης του πληθυσµού της.

Στην εξάλειψη των ψεκασµών ενάντια στην ευδεµίδα, που είναι ο σηµαντικότερος εντοµολογικός εχθρός του αµπελιού, συµβάλλει η εφαρµογή της µεθόδου της σύγχυσης µε την τοποθέτηση των εξατµιστήρων φεροµόνης πριν την έναρξη της πτήσης της γενιάς που διαχειµάζει, πρακτικά στο τέλος περίπου του Μαρτίου. Την ίδια περίοδο τοποθετούνται και οι παγίδες ελέγχου του πληθυσµού της.

Ευτυχώς για την ευδεµίδα υπάρχουν φιλικά προς το περιβάλλον εντοµοκτόνα µε πολύ καλή δράση όπως ο βάκιλος της Θουριγγίας που όταν εφαρµόζεται σωστά στη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου έχει πολύ καλά αποτελέσµατα.

Βέβαια πάντα θα πρέπει να έχουµε στο νου µας ότι η κατάργηση των φυτοπροστατευτικών που εφαρµόζονταν στο παρελθόν ενάντια στα κοκκοειδή και την ευδεµίδα µπορεί στο µέλλον να ενισχύσει πληθυσµούς εχθρών που κρατούνταν σε χαµηλά επίπεδα όπως τα τζιτζικάκια για παράδειγµα (empoasca, Zygina κ.ά.).

Όταν φουσκώσουν τα µάτια, ο έλεγχος των πρέµνων θα µας βοηθήσει να αντιληφθούµε εάν υπάρχει πρόβληµα µε το σκουλήκι των µατιών της αµπέλου ή µε τον ωτιόρυγχο. Και τα δύο έντοµα τρέφονται µε τους οφθαλµούς τους οποίους αδειάζουν κυριολεκτικά, αλλά ο ωτιόρυγχος µπορεί να καταστρέψει και φύλλα και νεαρούς βλαστούς, ενώ το σκουλήκι απειλεί µόνο µέχρι το στάδιο της έκπτυξης, από κει και πέρα το αµπέλι δεν κινδυνεύει. Επαγρύπνηση λοιπόν και επέµβαση µόνο εάν η προσβολή είναι σοβαρή, δηλαδή µεγαλύτερη του 1-2% και εφόσον η θερµοκρασία δεν ευνοεί τη γρήγορη ανάπτυξη των κληµατίδων. ∆εν επεµβαίνουµε προληπτικά για να έχουµε το κεφάλι µας ήσυχο.

Ερίνωση και ακάρεα

Ένα άλλο πρόβληµα που µπορεί να εµφανιστεί την άνοιξη είναι η ερίνωση ή άλλα ακάρεα που προκαλούν βραχυγονάτωση και παραµόρφωση των νεαρών φύλλων και βλαστών. Συνήθως όµως το πρόβληµα αυτό είναι γνωστό από την προηγούµενη χρονιά, οπότε ο αµπελουργός µπορεί θειαφίζοντας τον αµπελώνα στην έκπτυξη των οφθαλµών ή ψεκάζοντάς τον µε ενισχυµένη δόση βρέξιµου θείου και µε την προϋπόθεση της ύπαρξης ευνοϊκών θερµοκρασιών (θερµοκρασία >18-20οC) να εξαλείψει τον κίνδυνο.