Αγροβολταϊκά και σπόροι ανθεκτικοί στην ξηρασία για τον αγρότη του 2040

Εξασφαλίζει ότι κάθε εποχή βάζει όση ποσότητα χρειάζεται λιπάσµατος και φυτοπροστατευτικού µε χάρτες αποδόσεων αφού θα έχει αισθητήρες στο χωράφι του, που αγόρασε µε υψηλό ποσοστό ενίσχυσης. ∆εν ξεχνάει να χρησιµοποιεί βιοδιεγέρτες, εδραιώνοντας το φιλοπεριβαλλοντικό του προφίλ, που προβλέπει το καθεστώς επιδοτήσεων. Φέτος που έχει ξηρασία δεν επηρεάζεται γιατί έχει πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσµα σπόρων ποιότητας για φυτικές ποικιλίες προσαρµοσµένες στις πιέσεις της κλιµατικής αλλαγής.

Αν θέλει να νοικιάσει επιπλέον γη, θα υπάρχουν αρκετά κίνητρα καθώς θα είναι µέλος οµάδας παραγωγών και προσφέρει και τα προϊόντα του µε συµβολαιακή. Και επειδή ακολουθεί το µοντέλο αγροτικής παραγωγής που δεν επιτάσσει πλέον τη µεγιστοποίηση της παραγωγής αλλά τη µεγιστοποίηση του περιθωρίου κέρδους, εφαρµόζει αγροτικές πρακτικές δέσµευσης άνθρακα λαµβάνοντας χρήµατα έπειτα από συµφωνία που έκανε µε µία αεροπορική εταιρεία η οµάδα που συµµετέχει. Σε όλα του τα βήµατα ο αγρότης υποστηρίζεται από ένα πλέγµα δικτύου παροχής ολοκληρωµένων και εξειδικευµένων συµβουλευτικών υπηρεσιών υψηλής ποιότητας.

Τα παραπάνω, περικλείουν το όραµα που ανέπτυξε το Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών και επιµελήθηκε ο πρύτανης Σπυρίδων Κίντζιος σε µελέτη µε θέµα «Η Ελληνική Γεωργία το 2040: Προβλέψεις και Εκτιµήσεις». Πρόκειται για µία µελέτη µε σκοπό να παρουσιάσει επιγραµµατικά το περιβάλλον στο οποίο θα πρέπει να είναι σε θέση να προσαρµοστεί ο παραγωγός του µέλλοντος και τις αλλαγές στο παραγωγικό µοντέλο που βασίζονται στην ψηφιοποίηση και τις νέες βιοτεχνολογικές µεθόδους, καθώς και την αλλαγή των γεωργικών αγορών, τα πρότυπα κατανάλωσης και τις οικονοµικές ανισότητες. Το ζήτηµα, σύµφωνα µε τη µελέτη, είναι να µπορέσει να ισορροπήσει ο παραγωγικός ιστός ανάµεσα στη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και τις περιβαλλοντικές επιταγές.

Στόχοι αειφορίας μέσω της έρευνας των βιοδιεγερτών

Πάνω σε νέας τεχνολογίας εισροές και µοντέλα παραγωγής που σέβονται το περιβάλλον αλλά παράλληλα παρέχουν ένα ικανοποιητικό περιθώριο κέρδους στον παραγωγό, στηρίζει το όραµα του ΓΠΑ για τις προοπτικές της ελληνικής γεωργίας έως το 2040. Με βάση τα ευρήµατα της µελέτης, οι βάσεις πάνω στις οποίες πρέπει να στηριχθεί ο αγροτικός τοµέας στα µελλοντικά του βήµατα είναι:

1) Ενέργεια: Μία δυνητική προσέγγιση είναι η χρήση των λεγόµενων αγροφωτοβολταϊκών (agrivoltaics) εγκαταστάσεων, στις οποίες συνδυάζεται η λειτουργία φωτοβολταϊκών πάνελ µε την πλήρη αξιοποίηση του εδάφους της εγκατάστασης για αγροτική χρήση, εποµένως αίρεται το πρόβληµα της ανταγωνιστικής χρήσης γης για τους διαφορετικούς στόχους παραγωγής ενέργειας – και γεωργικής παραγωγής. Επιπρόσθετα, µπορούν να αποτελέσουν πηγή συµπληρωµατικού αγροτικού εισοδήµατος.

2) Βιοδιεγέρτες: Ο ρόλος των βιοδιεγερτών θα είναι σηµαντικός στην εδραίωση του φιλοπεριβαλλοντικού χαρακτήρα της ελληνικής φυτικής παραγωγής. Λειτουργούν µε διαφορετικούς µηχανισµούς σε σχέση µε τα λιπάσµατα, ακόµα και αν περιέχουν στη σύστασή τους θρεπτικά συστατικά, επιβαρύνοντας ελάχιστα το περιβάλλον και συµβάλλοντας στην κατακόρυφη αύξηση του βαθµού αξιοποίησης της συµβατικής λίπανσης από τα φυτά. Με τον τρόπο αυτό επιτρέπουν την εξοικονόµηση λιπασµάτων ως εισροών και ασφαλώς τη µείωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Ήδη οι περισσότερες ελληνικές εταιρείες οι οποίες δραστηριοποιούνται στον χώρο των προϊόντων θρέψης φυτών αναπτύσσουν δικά τους σκευάσµατα βιοδιεγερτών σε συνεργασία µε ΑΕΙ και ερευνητικά ινστιτούτα.

3) Ποικιλίες: Ζητούµενο είναι η εξασφάλιση της εγχώριας διαθεσιµότητας αγενώς αναπαραγόµενου φυτικού πολλαπλασιαστικού υλικού (δενδρώδεις και ανθοκοµικές καλλιέργειες), όσο και η αξιοποίηση των γηγενών ποικιλιών µε χαρακτηριστικά ιδιαίτερης προσαρµοστικότητας στις οριακές περιοχές της χώρας (π.χ. ορεινές εκτάσεις). Με βάση την παρούσα δυναµικότητα των διαθέσιµων εµπορικών µονάδων µικροπολλαπλασιασµού, καλύπτεται µόλις το 1% των ετήσιων αναγκών. Εποµένως, υπάρχει τόσο η ανάγκη όσο και το περιθώριο εγχώριας εφαρµογής της συγκεκριµένης γεωργικής τεχνολογίας.

4) Ορθή επιλογή φυτικού πολλαπλασιαστικού υλικού: Οι γεωργοί πρέπει να έχουν πρόσβαση σε ένα φάσµα σπόρων ποιότητας για φυτικές ποικιλίες προσαρµοσµένες στις πιέσεις της κλιµατικής αλλαγής. Στο πλαίσιο αυτό, θα ληφθούν µέτρα ώστε να διευκολύνεται η καταχώριση των ποικιλιών σπόρων, µεταξύ άλλων και για τη βιολογική γεωργία, και να εξασφαλίζεται ευκολότερη πρόσβαση στην αγορά για τις παραδοσιακές και τοπικά προσαρµοσµένες ποικιλίες.

5) Συµβολαιακή Γεωργία:  Βασικοί στόχοι της συµβολαιακής γεωργίας είναι η αποκόµιση του αµοιβαίου οφέλους που προκύπτει από τη µείωση του κινδύνου των αντισυµβαλλοµένων και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους

• Εκµετάλλευση του νέου επιχειρηµατικού µοντέλου στον αγροδιατροφικό τοµέα µέσω της γεωργίας δέσµευσης άνθρακα (Carbon Farming). Με τα συστήµατα γεωργίας δέσµευσης άνθρακα εφαρµόζονται αγροτικές πρακτικές που αποµακρύνουν το CO2 από την ατµόσφαιρα, δίνοντας επιπλέον έσοδα στον παραγωγό είτε µέσω ενισχύσεων από την ΚΑΠ είτε µέσω ιδιωτικών συµφωνιών (π.χ. µε αεροπορικές εταιρείες), Αυτό πρόκειται να οδηγήσει σε αυξηµένες δεσµεύσεις και πιέσεις για βελτιωµένη περιβαλλοντική επίδοση από τους εµπλεκόµενους στα συστήµατα εγχώριων αλυσίδων παραγωγής τροφίµων, τα οποία οφείλουν να συνεισφέρουν περισσότερο στην επίτευξη των κρατικών στόχων.

Η ελληνική γεωργία στην κλιµατική αλλαγή

Στην Ελλάδα ο αγροτικός τοµέας είναι ένας από τους λιγότερο προετοιµασµένους οικονοµικούς τοµείς για να αντεπεξέλθει στις αρνητικές επιδράσεις της κλιµατικής αλλαγής. Οι χώρες που δεν θα µπορέσουν να µετεξελίξουν την αγροτική τους παραγωγή και να υιοθετήσουν ένα πιο αειφορικό µοντέλο, θα πληγούν περισσότερο από την κλιµατική αλλαγή, ενώ ενδέχεται στο µέλλον να αντιµετωπίζουν διαρκώς αυξανόµενους περιορισµούς και δασµούς. Σηµειώνεται εδώ πως το ένα τρίτο των ελληνικών εδαφών υπόκειται σε υψηλό δυνητικό κίνδυνο «ερηµοποίησης», που σηµαίνει πως τα εδάφη αυτά είναι ακατάλληλα για παραγωγή τροφίµων ή για παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων ποιότητας. Όσον αφορά το αρδευτικό, ήδη σε πολλές περιφέρειες της Ελλάδας (π.χ. Θεσσαλία) η κατάσταση είναι µη αντιστρεπτή, καθώς το διαθέσιµο υδατικό δυναµικό δεν µπορεί να ικανοποιήσει τη ζήτηση.

Πρώτα η Συμβουλευτική, υποστηρίζει το Γεωπονικό

Θα πρέπει -εκτός από την περαιτέρω αύξηση της εκµηχάνισης των γεωργικών δραστηριοτήτων, όπως η συγκοµιδή φρούτων- να ενισχυθούν τα µέτρα προσέλκυσης νέων αγροτών, εξασφάλισης της διαδοχής στις αγροτικές εκµεταλλεύσεις, και αύξησης του ποσοστού της βασικής και κυρίως της πλήρους αγροτικής επαγγελµατικής εκπαίδευσης, σύµφωνα µε τη µελέτη. Όσον αφορά την επαγγελµατική εκπαίδευση, καθοριστικό ρόλο προβλέπεται να διαδραµατίσει η διεύρυνση της στοχευµένης εκπαίδευσης είτε µε τη µορφή σεµιναρίων ή µέσω της λειτουργίας εξειδικευµένων Κέντρων Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης.

Ακόµα σηµαντικότερος όµως είναι ο ρόλος των Γεωργικών Συµβούλων. Προκειµένου οι νέοι γεωργοί να αντιµετωπίσουν τις παθογένειες που χαρακτηρίζουν την ελληνική γεωργία (µικρός και πολυτεµαχισµένος κλήρος, γερασµένος αγροτικός πληθυσµός, αγορές ολιγοπωλιακού χαρακτήρα, κ.λπ.), να εξοικειωθούν µε το νέο περιβάλλον το οποίο υφίσταται ραγδαίες αλλαγές στην εγχώρια και παγκόσµια αγορά (υψηλή µεταβλητότητα τιµών εισροών και προϊόντων) και να προσαρµοστούν στα νέα προφίλ γεωργών που θα αναπτυχθούν στις επόµενες δεκαετίες (και που παρουσιάστηκαν προηγουµένως στο παρόν κείµενο), θα πρέπει να αποκτήσουν κατάλληλα εφόδια (εξειδικευµένη γνώση και τεχνογνωσία), τα οποία µπορούν να µεταδοθούν σε αυτούς µέσα από τη δηµιουργία ενός αξιόπιστου συστήµατος παροχής γεωργικών συµβουλών.

Όπως είναι ευρέως γνωστό, µια ολοκληρωµένη προσπάθεια συµβουλευτικής υποστήριξης των γεωργών απουσιάζει τα τελευταία περίπου σαράντα χρόνια από τον ελληνικό αγροτικό χώρο. Στην τρέχουσα κατάσταση, οι συµβουλευτικές υπηρεσίες που παρέχονται αποκλειστικά από τον ιδιωτικό τοµέα έχουν περιορισµένο εύρος και αδυνατούν να ικανοποιήσουν τις πολυσύνθετες ανάγκες των γεωργών. Από τη µία, οι δηµόσιοι φορείς παροχής συµβουλών, µετά την κατάρρευση της Υπηρεσίας Γεωργικών Εφαρµογών του (τότε) Υπουργείου Γεωργίας, εξακολουθούν να βρίσκονται εγκλωβισµένοι σε έναν γραφειοκρατικό ρόλο, προσανατολισµένο κυρίως σε θέµατα που αφορούν ευρωπαϊκά προγράµµατα, όπως η κατανοµή και ο έλεγχος των επιδοτήσεων. Από την άλλη, ο συµβουλευτικός ρόλος των γεωπόνων-ιδιοκτητών καταστηµάτων γεωργικών εφοδίων περιορίζεται σε θέµατα τεχνικής φύσεως αναφορικά µε τα προϊόντα που εµπορεύονται, ενώ οι ιδιώτες γεωπόνοι-σύµβουλοι εξυπηρετούν κυρίως γεωργούς που ενδιαφέρονται να ενταχθούν σε ευρωπαϊκά προγράµµατα.

Το νέο υπόδειγµα Συµβουλευτικής

Ένα υπόδειγµα για το µέλλον παρέχει η πρωτοβουλία του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών για τη δηµιουργία πιλοτικού δικτύου παροχής ολοκληρωµένων και εξειδικευµένων συµβουλευτικών υπηρεσιών υψηλής ποιότητας σε νέους γεωργούς ή νέους που επιθυµούν να εγκατασταθούν και να αποκτήσουν γεωργική δραστηριότητα. Η λειτουργία του δικτύου γεωργικών συµβούλων αναφέρεται σε υφιστάµενες γεωργικές εκµεταλλεύσεις µε αρχηγό κάτω των 40 ετών ή σε νέους (κάτω των 40 ετών) που επιθυµούν να αποκτήσουν γεωργική δραστηριότητα. Οι επιµέρους στόχοι της λειτουργίας του δικτύου αφορούν την αύξηση της τεχνικής αποτελεσµατικότητας, καθώς και της αποτελεσµατικότητας κλίµακας των εκµεταλλεύσεων, τη βελτίωση της οικονοµικής και περιβαλλοντικής βιωσιµότητας των εκµεταλλεύσεων, την έµφαση στην ψηφιακή γεωργία κ.α..

Νέο τοπίο χτίζει η επένδυση στη γεωργία ακριβείας       

Η γεωργία ακριβείας στην Ελλάδα βρίσκεται σε πρώιµο στάδιο ανάπτυξης και κατά συνέπεια η επίδρασή της στην αγορά αγροτικών εφοδίων είναι, προς το παρόν, αµελητέα, αναφέρει η µελέτη. Η µείωση του επενδυτικού κόστους για την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και η ανανέωση του ανθρώπινου δυναµικού τα επόµενα έτη αναµένεται ωστόσο να προσδώσουν ισχυρή δυναµική στην ανάπτυξή της. Μερικές από τις τεχνολογίες που ξεχωρίζουν οι συγγραφείς της µελέτης είναι:

Εφαρµογές στη φυτική παραγωγή και γεωργία ακριβείας

• Μείωση εισροών / χαρτογράφηση παραγωγής: Σ’ αυτή την προσέγγιση της διαχείρισης αγροκτηµάτων, ένα βασικό συστατικό είναι η χρήση πληροφορικής και διαφόρων εργαλείων, όπως αισθητήρες, συστήµατα ελέγχου, ροµποτική, αυτόνοµα οχήµατα, αυτοµατοποιηµένο υλικό, τεχνολογία µεταβλητού ρυθµού κ.ο.κ., µε σκοπό τη χαρτογράφηση της παραγωγής, τη δηµιουργία ζωνών καλλιέργειας και την ορθολογικότερη µείωση όλων των εισροών (νερό, φυτοφάρµακα, λιπάσµατα, ενέργεια).
• Ιχνηλασιµότητα: Η ιχνηλασιµότητα, ως ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής ασφάλειας των τροφίµων της ΕΕ, είναι ένα εργαλείο διαχείρισης κινδύνων που επιτρέπει στους διαχειριστές των επιχειρήσεων τροφίµων ή στις αρχές να αποσύρουν ή να ανακαλέσουν προϊόντα τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως µη ασφαλή. Σηµαντική θέση στη µεθοδολογία της ιχνηλασιµότητας κατέχει η ψηφιακή γεωργία και η γεωργία ακριβείας, από τις βασικές προτεραιότητες της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.
• Ολική ασφάλεια τροφίµων: Μονόδροµο για την επιτυχή ταυτοποίηση των τροφίµων ως προς τον βαθµό ασφάλειας τους αποτελεί η εφαρµογή εξελιγµένων συστηµάτων βιοαισθητήρων (biosensors) µε χαρακτηριστικά φορητότητας και διασυνδεσιµότητας στο ∆ιαδίκτυο µέσω κινητού τηλεφώνου, µε τελικό αποτέλεσµα την επιτόπια έκδοση ηλεκτρονικού πιστοποιητικού (e-invoice) για κάθε παρτίδα αγροτικής παραγωγής.
• Έξυπνα θερµοκήπια: Οι κυριότεροι λόγοι που οδηγούν στην αύξηση της αυτοµατοποίησης των εργασιών στα θερµοκήπια είναι το συνεχώς αυξανόµενο µέγεθος παραγωγής (δηµιουργία µεγαλύτερων µονάδων), το αυξηµένο κόστος εργατικών (το οποίο εξακολουθεί να είναι 30-35% του συνολικού κόστους παραγωγής), η έλλειψη εξειδικευµένου προσωπικού, οι ανθυγιεινές συνθήκες στις οποίες πολλές φορές δουλεύουν οι εργαζόµενοι, η ανάγκη εξειδίκευσης όσον αφορά την παραγωγή γεωργικών προϊόντων, η ανάγκη παραγωγής ασφαλών και ποιοτικών προϊόντων όπως επίσης και η εξοικονόµηση χρήµατος και χρόνου.

Εφαρµογές στη ζωική παραγωγή και κτηνοτροφία ακριβείας

• Εκτροφή ακριβείας: Η χρήση των συστηµάτων αυτών επιτρέπει τη διατροφή των ζώων όποτε πρέπει, όσο πρέπει και για όσο χρόνο πρέπει. Τα συστήµατα αυτά µπορούν να µειώσουν σηµαντικά το κόστος της διατροφής, ενώ παράλληλα διασφαλίζουν την υγεία και την παραγωγικότητα των ζώων
  
• Συστήµατα για την έγκαιρη πρόβλεψη ασθενειών: Τα συστήµατα αυτά συνδυάζουν καταγραφή τιµών του περιβάλλοντος των κτηνοτροφικών κτιρίων, δεικτών φυσιολογίας των ζώων και κατάλληλων µοντέλων και αλγορίθµων και είναι σε θέση να µας προειδοποιούν εγκαίρως για το ενδεχόµενο κάποιας ασθένειας. Η χρήση αυτών των συστηµάτων οδηγεί σε σηµαντική µείωση των φαρµάκων και αντιβιοτικών και στην αύξηση της ευζωίας των ζώων.
• Βελτιστοποίηση στέγασης / συστήµατα ελέγχου περιβάλλοντος: Σχεδιασµός και δηµιουργία βιοκλιµατικών κτηνοτροφικών κτιρίων και χρησιµοποίηση αισθητήρων και κατάλληλων µοντέλων για βέλτιστο έλεγχο των περιβαλλοντικών συνθηκών. Η χρήση τέτοιων συστηµάτων οδηγεί σε αύξηση της ευζωίας των ζώων αλλά και σε σηµαντική µείωση των παραγόµενων ρύπων και της κατανάλωσης ενέργειας.