Αντί να λέω στους ανθρώπους τι να σκέφτονται, προτιμώ πολύ περισσότερο να προσπαθώ να βοηθώ τους αναγνώστες να φθάνουν στα δικά τους συμπεράσματα, παρέχοντάς τους αναλύσεις και ιδέες.
Τις τελευταίες εβδομάδες, ωστόσο, έκανα δύο αξιοσημείωτες εξαιρέσεις: πρώτον, ζητώντας επανειλημμένα από τους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικής, εταιρείες και πρόσωπα να συνειδητοποιήσουν ότι το σοκ του κορονοϊού ήταν θεμελιωδώς διαφορετικό, διότι θα προκαλούσε πρωτοφανή και αιφνίδια οικονομικά "εμφράγματα", φαινόμενο το οποίο είναι εξαιρετικά άγνωστο εκτός ευάλωτων ή πλήρως αποτυχημένων κρατών ή κοινοτήτων που πλήττονται από μεγάλες φυσικές καταστροφές.
Δεύτερον, καθώς ανέμενα μια πολύ μεγαλύτερη και γενικευμένη "διόρθωση" στις αγορές, προτρέποντας τους επενδυτές να μην συνεχίσουν να αγοράζουν εκμεταλλευόμενοι την χρηματιστηριακή "βουτιά", μια επενδυτική στρατηγική που υπό άλλες συνθήκες είχε αποδώσει εξαιρετικά αποτελέσματα τα τελευταία χρόνια.
Η "κρίσιμη μάζα"
Κατά τη διάρκεια του σαββατοκύριακου, χρησιμοποίησα και πάλι κεφαλαία γράμματα σε ανάρτησή μου στα social media - αυτή τη φορά για να προειδοποιήσω ότι τα οικονομικά "εμφράγματα" αρχίζουν να συγκροτούν μια ΚΡΙΣΙΜΗ ΜΑΖΑ. Κατέληξα σε αυτό το συμπέρασμα μέσω πολλαπλών διαβουλεύσεων εδώ και πολλές εβδομάδες με γιατρούς, οικονομολόγους και επιστήμονες συμπεριφορικής, καθώς και με βάση την εμπειρία μου, όταν εργάστηκα προ δεκαετιών στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, με αντικείμενο τις κρίσεις σε αναπτυσσόμενες χώρες, συμπεριλαμβανομένων και αποτυχημένων κρατών.
Σκεφτείτε αυτό που λαμβάνει χώρα ως μια τεράστια αλλαγή υποδείγματος για τις οικονομίες, τα θεσμικά όργανα, για κοινωνικά πρότυπα και πρακτικές που, δυστυχώς, δεν είχαν καμία προετοιμασία για την περίπτωση που βρεθούν αντιμέτωπα με ένα τέτοιο φαινόμενο. Απαιτείται από εμάς να κατανοήσουμε τη δυναμική των πραγμάτων, όχι μόνο να διαπλεύσουμε επιτυχώς την τρέχουσα "τρικυμία", αλλά και για να αποφύγουμε συμπεριφορές που θα κάνουν την κατάσταση χειρότερη.
Η ουσία είναι ότι οι επερχόμενες οικονομικές διαταραχές θα είναι πολύ πιο σοβαρές και διαδεδομένες από εκείνες που έχει βιώσει στη ζωή του το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στις προηγμένες χώρες.
Ζούμε σε μια παγκόσμια οικονομία η οποία έχει πάρει τον μονόδρομο της όλο και μεγαλύτερης διασυνδεσιμότητας όλου του πλανήτη, ενώ ζούμε σε μια περίοδο κατά την οποία η τρέχουσα φάση της υγειονομικής πολιτικής - με έμφαση την τήρηση αποστάσεων μεταξύ των μελών της κοινωνίας, τον διαχωρισμό ή και την απομόνωσή τους - αντιβαίνει σε όσα αποτελούν τους κινητήριους μοχλούς για την οικονομική ανάπτυξη, την ευημερία και τη χρηματοοικονομική σταθερότητα. Οι συνέπειες αυτών των δύο βασικών παραγόντων θα ενισχυθούν από την "οικονομολογία του φόβου" και την αβεβαιότητα που δελεάζει τον καθένα όχι μόνο να αδειάζει με μανία τα ράφια των σούπερ μάρκετ, αλλά δυστυχώς και να επαναφέρει τις χειρότερες συνειδητές και ασυνείδητες προκαταλήψεις.
Δεν υπάρχει εγχειρίδιο
Όλα αυτά θα έχουν ιδιαίτερα επιβαρυντικές και άμεσα αρνητικές επιπτώσεις στους θεσμούς. Πολιτικές θα σχεδιαστούν υπό συνθήκες "πολεμικής ομίχλης", συμπεριλαμβανομένου του χείριστου συνδυασμού μεταξύ της επιτακτικής ανάγκης για άμεση δράση και των ατελών πληροφοριών, καθώς και της απουσίας ενός συνεκτικού εγχειριδίου δράσης.
Η αποτελεσματικότητα των παραδοσιακών μέτρων θα εξασθενεί σε μια περίοδο διαρκούς και αδιάλειπτης ανάγκης για βελτιωμένη και - την ίδια στιγμή - εξαιρετικά συντονισμένη λήψη αποφάσεων σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Εάν δεν είμαστε προσεκτικοί, οι ίδιες μας οι συμπεριφορές θα μπορούσαν να αποτελέσουν μέρος του μεγάλου "καταλόγου" προκλήσεων που θα βρούμε μπροστά μας.
Όπου και αν κοιτάξει κανείς, η οικονομική δραστηριότητα διακόπτεται μέσα από ένα συνδυασμό κυβερνητικών εντολών και κοινωνικών συμπεριφορών. Οι απαγορεύσεις ταξιδιών από πλευράς ΗΠΑ, το κλείσιμο συνόρων μεταξύ των χωρών της Ευρώπης, οι γενικές παύσεις λειτουργίας σε εθνικό επίπεδο και το κλείσιμο γραφείων και σχολείων έχουν καταστεί μέρος της κανονικότητας.
Το φαινόμενο, επιταχυνόμενο, αγγίζει πια και το επίπεδο των τοπικών κοινοτήτων - οι κρατήσεις την περασμένη Παρασκευή σε δημοφιλές εστιατόριο εμφανίζονταν μειωμένες κατά τα δύο τρίτα σε σύγκριση με εκείνες μία εβδομάδα νωρίτερα, ενώ η κίνηση όσον αφορά τους πελάτες χωρίς κράτηση μειώθηκε ακόμη περισσότερο - και αγγίζει πλέον τα όρια της κρίσιμης μάζας, όταν ακόμη και απομονωμένα και λιγότερο επιρρεπή στον φόβο τμήματα του πληθυσμού θα αναγκαστούν να ακολουθήσουν το "ρεύμα" της απόγνωσης (εντασσόμενα στο "κύμα" των αγορών πανικού όσον αφορά τις προμήθειες).
Στην περίπτωση μιας τέτοιας εξέλιξης, οι οικονομικές ζημίες θα είναι ακόμα πιο άμεσες και ακόμη πιο διαδεδομένες. Και επειδή θα είναι και άνευ προηγουμένου για πολλούς, θα δώσουν φτερά σε εκείνο το είδος αβεβαιότητας, φόβου και αίσθησης αδυναμίας που έχει συνήθως σαν αποτέλεσμα είτε την ολική παράλυση είτε τα εξωφρενικού μεγέθους ξεσπάσματα.
Ανησυχώ επίσης ότι αυτός ο συνδυασμός, τραβώντας τόσο πολλούς ανθρώπους έξω από τη ζώνη της άνεσής τους, θα μας κάνει να χάσουμε από τα μάτια μας ότι αυτό το σοκ μπορεί να περιοριστεί και τελικά να αντιστραφεί. Και όταν έρθει η οικονομική ανάκαμψη - και σίγουρα θα έρθει - η επαναφορά θα είναι έντονα δυναμική και ταχεία (αν και, όπως θα αναλύσω στο εγγύς μέλλον, θα υπάρξουν και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας περαιτέρω ώθησης προς τον εθνικό απομονωτισμό).
Τι πρέπει να κάνουν οι ηγέτες
Ο πιο σημαντικός καταλύτης ανάκαμψης θα προέλθει από την αποτελεσματική ανάπτυξη των ιατρικών εξετάσεων, την έγκαιρη θεραπεία και, τελικά, από έναν συνδυασμό "ανοσίας της αγέλης" και εμβολιασμού. Ο καθένας μπορεί να διευκολύνει αυτή τη διαδικασία ακολουθώντας τις ιατρικές συμβουλές, οι οποίες αποσκοπούν στην προστασία τόσο των ατόμων, όσο και των κοινοτήτων.
Όσον αφορά το τι πρέπει να γίνει τώρα (και ζητώντας συγγνώμη, καθώς αυτό θα ακουστεί ως ακόμη μια "ντιρεκτίβα"): οι ηγέτες σε επίπεδο κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και νοικοκυριών πρέπει να επικοινωνούν με διαφάνεια σχετικά με την ασυνήθιστη δυναμική που αναπτύσσεται μπροστά στα μάτια μας, δίνοντας έμφαση την άνευ προηγουμένου φύση που έχει αυτή για τους περισσότερους ανθρώπους, μαζί με την άκρως ανησυχητική αβεβαιότητα και τους φόβους που αναπόφευκτα αναδύονται.
Θα πρέπει να βοηθήσουν στο να χαραχτεί ένας δρόμος προς τα εμπρός και να αναγνωριστεί η δυσάρεστη πραγματικότητα ότι θα υπάρξει περαιτέρω οικονομική ζημία πριν "πιάσουμε πάτο" και αρχίσουμε να ανεβαίνουμε ξανά. Πρέπει επίσης να συμπληρώσουν τα παραπάνω με συμβουλές για το πώς, μέσω ενός συνδυασμού άμυνας και επίθεσης, μπορούμε να διανύσουμε την περίοδο της ύφεσης ηπιότερα, να συντομεύσουμε τη διάρκειά της και να δώσουμε ακόμη γρηγορότερη ώθηση στην ανάκαμψη. Όλα αυτά τέλος, πρέπει να τα κάνουν στο πλαίσιο τακτικών και επαγγελματικών καναλιών επικοινωνίας, με κεφαλαία γράμματα όταν χρειάζεται.
