Μπορεί η γεωργία να αναβιώσει τον ΠOE;

Το παγκόσµιο εµπορικό καθεστώς βρίσκεται σε δύσκολη θέση, µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου (ΠΟΕ) να φτάνει κοντά στην απώλεια της πολύ σηµαντικής ικανότητας του να επιλύει διαφορές µεταξύ των κρατών µελών του. Επιτρέψτε µου να δανειστώ την φράση του Γάλλου προέδρου Εµανουέλ Μακρόν, που πρόσφατα χρησιµοποίησε για να προειδοποιήσει ότι το ΝΑΤΟ κινδυνεύει να µην είναι σε θέση να συνεργαστεί ή να συντονίσει τα µέλη του. Αυτό θα µπορούσε να οδηγήσει σύντοµα τον ΠΟΕ στα πρόθυρα ενός «εγκεφαλικού».

Η περίπτωση αυτή θα µπορούσε να συµβεί σε µία εποχή όπου ένας καλά λειτουργικός ΠΟΕ έχει την δυνατότητα να είναι πιο σηµαντικός από ποτέ. Ωστόσο, µπορεί η γεωργία, εκ πρώτης όψεως, ως ένας εντελώς αµφίβολος υποψήφιος, να δώσει την ώθηση που χρειάζεται, προκειµένου να αναβιώσει ο Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου;

Ο ΠΟΕ είναι ένα από τα πιο πολύτιµα θεσµικά όργανα που δηµιουργήθηκαν για την οργάνωση παγκόσµιων υποθέσεων. ∆εν υπάρχει αµφιβολία ότι το εµπόριο µεταξύ των εθνών είναι ένας αποτελεσµατικός τρόπος δηµιουργίας εισοδήµατος και µείωσης της φτώχειας. Παρόλα αυτά και το εµπόριο συχνά είναι γεµάτο εντάσεις. Οι εξαγωγές ενός έθνους είναι οι εισαγωγές ενός άλλου έθνους. Οι λαϊκιστές πολιτικοί έχουν από καιρό θεωρήσει τις εξαγωγές ωφέλιµες και τις εισαγωγές επιζήµιες, ανεξάρτητα από τη θεµελιώδη οικονοµική σκέψη. Εποµένως, το εµπόριο δεν έχει αναλάβει µόνο την υπόσχεση του εµπλουτισµού των εθνών, αλλά έχει επίσης την δυνατότητα να οδηγήσει σε πόλεµο. Τόσο οικονοµικά ή και ακόµη χειρότερα.

Μετά τον Β ‘Παγκόσµιο Πόλεµο, οι σοφοί άντρες και οι γυναίκες της εποχής κατάφεραν να πείσουν τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσµο να διαπραγµατευτούν ένα σύνολο κανόνων που επέτρεψε την ανάληψη ειρηνικών διεθνών εµπορικών σχέσεων προς όφελος όλων. Η προκύπτουσα Γενική Συµφωνία ∆ασµών και Εµπορίου (ΓΣ∆Ε) ήταν µια µεγάλη επιτυχία και επέτρεψε την επέκταση του παγκόσµιου εµπορίου σε τεράστιο βαθµό, την ίδια στιγµή που ο κόσµος αναδυόταν από τις καταστροφές του πολέµου. Η αρχιτεκτονική του διεθνούς εµπορικού καθεστώτος παρέµεινε, εν τούτοις, κάπως µερική καθώς οι νοµικές διατάξεις της (ΓΣ∆Ε) δεν συνοδεύονταν από ένα θεσµικό όργανο που θα εξυπηρετούσε και θα έφερνε τα έθνη σε ένα µόνιµο οργανωτικό πλαίσιο.

 Η Αποβιοµηχάνιση του ‘70

Αυτό το κενό πληρώθηκε όταν ο ΠΟΕ τέθηκε σε λειτουργία το 1995 ως ένα από τα αποτελέσµατα των µάλλον επιτυχηµένων διαπραγµατεύσεων που πραγµατοποιήθηκαν στο λεγόµενο «Γύρο της Ουρουγουάης».

Ένα στοιχείο αυτού του νέου θεσµικού πλαισίου ήταν µια ενισχυµένη και βελτιωµένη κατανόηση σχετικά µε τον τρόπο επίλυσης των διαφορών, όταν µία χώρα µέλος του ΠΟΕ θεωρήσει ότι ένα άλλο µέλος δεν παίζει σύµφωνα µε τους νοµικούς κανόνες. ∆εδοµένου του δυναµικού του εµπορίου να δηµιουργήσει εντάσεις, η λειτουργία του στην επίλυση των διαφορών ήταν µια κρίσιµη προσφορά του ΠΟΕ.

Όπως και σε άλλα νοµικά περιβάλλοντα, έτσι και εδώ µια πρώτη δικαστική απόφαση περιστασιακά δεν γίνεται δεκτή ως ικανοποιητική από τους αντιπάλους. Ως εκ τούτου, ένα δευτεροβάθµιο παράδειγµα έγινε µέρος της διαδικασίας επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ. Ωστόσο, µε την πάροδο του χρόνου, πολλά κράτη µέλη, µε σηµαντικότερες τις Ηνωµένες Πολιτείες, βρήκαν τον τρόπο µε τον οποίο το δευτεροβάθµιο δικαιοδοτικό όργανο του ΠΟΕ δεν εκπλήρωσε πλήρως τα καθήκοντά του.

Για τους λόγους αυτούς, οι ΗΠΑ άρχισαν να εµποδίζουν διορισµούς µελών αυτού του οργάνου. Αυτή τη στιγµή η προσφυγή του ΠΟΕ παύει να λειτουργεί. Αυτή είναι η σοβαρότερη απειλή για τη βιωσιµότητα του ΠΟΕ από τότε που ιδρύθηκε πριν από 25 χρόνια.

Εντάσεις, τώρα που ο ΠΟΕ είναι σηµαντικότερος από ποτέ

Η ζηµία αυτή επιβάλλεται στον ΠΟΕ σε µια εποχή που η οργάνωση αυτή είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Οι εντάσεις στις εµπορικές πολιτικές έχουν φτάσει σε ένα επίπεδο το οποίο δεν είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες.

Η µονοµερής δράση, ιδίως από τη διοίκηση Τραµπ, που βασίζεται σε αµφισβητήσιµη ερµηνεία των νοµικών διατάξεων της ΓΣ∆Ε, διαταράσσει τις εµπορικές ροές. Σε µια τέτοια περίπτωση είναι ζωτικής σηµασίας να υπάρχει ένας τόπος όπου οι εµπορικές διαφορές µπορούν να διευθετηθούν κατά τρόπο οµαλό και οι διαπραγµατεύσεις να διεξαχθούν ειρηνικά.

Παράλληλα η σηµασία του ΠΟΕ υπονοµεύεται σε κάποιο βαθµό από τον ταχύτατα αυξανόµενο αριθµό διµερών και περιφερειακών εµπορικών συµφωνιών, όπως η πρόσφατη συµφωνία µεταξύ της ΕΕ και της Mercosur.

Μια θεµελιώδης αρχή του ΠΟΕ είναι ότι η απελευθέρωση του εµπορίου είναι πολύ επωφελής εάν επιτευχθεί και διασφαλιστεί σε πολυµερές επίπεδο, παρέχοντας ισότιµη βάση για όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες.

Οι διµερείς συµφωνίες, οι οποίες αναπόφευκτα κάνουν διακρίσεις εις βάρος όλων όσων δεν συµµετέχουν, αποκλίνουν από αυτήν την αρχή.

Παρόλα αυτά, ένας λόγος για τον οποίο εξαπλώνονται είναι η έλλειψη προόδου στις πολυµερείς διαπραγµατεύσεις του ΠΟΕ.

Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να δηµιουργείται ένας δυνητικά φαύλος κύκλος: οι διµερείς συµφωνίες µειώνουν τη σηµασία του ΠΟΕ και αυτό κάνει τις διµερείς συµφωνίες ακόµα πιο ελκυστικές.

Η έλλειψη προόδου στον ΠΟΕ είναι ιδιαίτερα αισθητή στις διαπραγµατεύσεις για περαιτέρω πολυµερείς εµπορικές συµφωνίες. Από τη δηµιουργία της ΓΣ∆Ε αυτές οι διαπραγµατεύσεις διεξάγονται παραδοσιακά σε µεγάλους γύρους.

Ο τρέχων γύρος διαπραγµατεύσεων, που ονοµάστηκε Γύρος της Ντόχα, όπως ξεκίνησε στην πρωτεύουσα του Κατάρ, έχει ήδη παραµείνει για 18 χρόνια, περισσότερο από κάθε προηγούµενο γύρο πολυµερών εµπορικών διαπραγµατεύσεων. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι συνοµιλίες σύντοµα θα ολοκληρωθούν µε επιτυχία. Αντιθέτως, πολλοί παρατηρητές και µερικά µέλη του ΠΟΕ θεωρούν ότι οι διαπραγµατεύσεις της Ντόχα έχουν ήδη πεθάνει.

Ανοιχτοί λογαριασµοί

Αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβληµα. Η δοµή και η φύση των παγκόσµιων οικονοµικών σχέσεων υφίστανται θεµελιώδεις αλλαγές.

Το εµπόριο αναδυόµενων οικονοµιών, όπως της Κίνα και της Ινδίας, αναπτύσσεται µε ταχύ ρυθµό, σε απόλυτες τιµές και ως ποσοστό του παγκόσµιου εµπορίου. Η κατανοµή των ευθυνών για την εξέλιξη και τη διατήρηση των επιστηµονικών κλάδων στις εµπορικές πολιτικές δεν συνέχισε να συµβαδίζει µε αυτές τις διαρθρωτικές αλλαγές.

Η τεχνολογική αλλαγή έχει επίσης επαναφέρει τη φύση του διεθνούς εµπορίου. Οι αλυσίδες αξίας διαδίδονται σε έναν αυξανόµενο αριθµό χωρών. Οι εµπορικές πολιτικές και το νοµικό πλαίσιο που τις διέπει πρέπει να προσαρµοστούν και αυτό µπορεί να επιτευχθεί µόνο στις παραγωγικές διαπραγµατεύσεις.

Στο γεωργικό εµπόριο απαιτείται επίσης επειγόντως πρόοδος. Οι διαπραγµατεύσεις της ΓΣ∆Ε στο Γύρο της Ουρουγουάης δηµιούργησαν, για πρώτη φορά στην ιστορία, ένα αποτελεσµατικό σύνολο κλάδων και δεσµεύσεων για τις εθνικές πολιτικές που επηρεάζουν το εµπόριο γεωργικών και διατροφικών προϊόντων.

Παρόλο που επρόκειτο για τεράστια πρόοδο τότε απαιτείται επειγόντως νέα προσπάθεια για την προσαρµογή των κανόνων και των δεσµεύσεων στο εξελισσόµενο τοπίο των εµπορικών ροών και των πολιτικών, για την εξαγωγή συµπερασµάτων από τα διδάγµατα που αντλήθηκαν κατά την εφαρµογή των διατάξεων για το γεωργικό εµπόριο που συµφωνήθηκαν στο Γύρο της Ουρουγουάης, προκειµένου να ευθυγραµµιστεί περισσότερο το καθεστώς που διέπει το γεωργικό εµπόριο µε το εµπόριο άλλων αγαθών.

Οι διαπραγµατεύσεις του Γύρου της Ντόχα στο πλαίσιο του ΠΟΕ υποτίθεται ότι θα επιτύχουν όλα αυτά. Το 2008, επτά χρόνια µετά τη δροµολόγηση του Γύρου, υπήρξε µια στιγµή που φαινόταν ότι οι διαπραγµατεύσεις ήταν κοντά σε µία επιτυχή έκβαση .Ωστόσο, δεν ήταν, και δεν είναι σωστό να πούµε ότι ο γύρος της Ντόχα είναι πλέον πιο αποµακρυσµένος από την επιτυχία, απ ‘ό, τι ήταν το 2008.

 H γεωργία µπορεί να αναγεννήσει τον Γύρο της Ντόχα

Πολλοί παρατηρητές θεωρούν ότι η δυσκολία αντιµετώπισης του συνεχώς λεπτού ζητήµατος του γεωργικού εµπορίου και των πολιτικών ήταν και είναι ένα από τα οδοφράγµατα που εµποδίζουν την πρόοδο στον Γύρο της Ντόχα. Ωστόσο, θα µπορούσαµε επίσης να υποστηρίξουµε ότι η γεωργία είναι ένας τοµέας που θα γινόταν, αν δει τα πράγµατα από µια κατάλληλη οπτική γωνία, να αναβιώσει τις διαπραγµατεύσεις του Γύρου της Ντόχα και µέσω αυτών τον συνολικό ΠΟΕ. Εν συνεχεία, παρατίθενται πέντε λόγοι για το πως θα µπορούσε να γίνει αυτό.

Πρώτον, το εµπόριο γεωργικών προϊόντων είναι εξαιρετικά σηµαντικό για τις περισσότερες αναπτυσσόµενες και αναδυόµενες οικονοµίες. Αυτές οι χώρες λοιπόν έχουν εξίσου σηµαντικό ενδιαφέρον, όπως τα πλούσια κράτη, να διασφαλίσουν ότι ο αθέµιτος ανταγωνισµός που βασίζεται σε στρεβλωτικές πολιτικές αποκαθίσταται, σε πολλά µέρη στον κόσµο ακολουθούνται τέτοιες πολιτικές.

Ως εκ τούτου, οι διαπραγµατεύσεις της Ντόχα για τη γεωργία προσφέρουν µια µοναδική ευκαιρία να γεφυρωθούν οι διαιρέσεις µεταξύ αναπτυσσόµενων και ανεπτυγµένων χωρών στον ΠΟΕ.

∆εύτερον, η διοίκηση Τραµπ επιθυµεί να διατηρήσει πολιτική υποστήριξη από την αµερικανική γεωργική βιοµηχανία. Οι πρόσφατες εµπορικές εντάσεις έχουν δυσκολέψει τη ζωή των αµερικανών αγροτών και των κτηνοτρόφων µε εξαγωγικό προσανατολισµό και η διοίκηση έχει θεωρήσει απαραίτητο να ανταποκριθεί µε πρόγραµµα πολλών δισεκατοµµυρίων που παρέχει ad-hoc βοήθεια στους αµερικανούς παραγωγούς.

Η χάραξη µιας πορείας προς τον ΠΟΕ για την καλύτερη πρόσβαση της αµερικανικής γεωργίας στις παγκόσµιες αγορές πρέπει να είναι µάλλον ελκυστική για τις ΗΠΑ.

 Τρίτον, η ΕΕ δεν περιορίζεται πλέον σε έναν αµυντικό ρόλο στις γεωργικές διαπραγµατεύσεις όπως ήταν στο Γύρο της Ουρουγουάης. Η Κοινή Γεωργική Πολιτική έχει ουσιαστικά µεταρρυθµιστεί. Οι τιµές της εγχώριας αγοράς στην ΕΕ, για πολλά γεωργικά προϊόντα, ευθυγραµµίζονται σε µεγάλο βαθµό µε τις τιµές στο διεθνές εµπόριο. Οι εξαγωγικές επιδοτήσεις έχουν εξαφανιστεί. Βεβαίως, υπάρχουν επαρκείς εγχώριοι λόγοι για τη συνέχιση της µεταρρύθµισης της ΚΑΠ, όπως η αποµάκρυνση από τις πληρωµές ανά εκτάριο και η πληρωµή των γεωργών για την παραγωγή δηµόσιων αγαθών.

Η νέα Επιτροπή, που επιθυµεί να µετατρέψει την υποσχεθείσα πράσινη διαπραγµάτευση σε συγκεκριµένες πολιτικές, έχει βάσιµους λόγους να προχωρήσει προς αυτήν την κατεύθυνση. Αλλά περισσότερο στο σηµείο, όταν πρόκειται για τις διεθνείς εµπορικές συνοµιλίες για τη γεωργία, η ΕΕ δεν χρειάζεται πλέον να καθίσει στο φράχτη, αλλά µπορεί να υιοθετήσει έναν ενεργό, ακόµη και προοδευτικό ρόλο. 

Τέταρτον, σε πολλές περιοχές του κόσµου, οι γεωργικές πολιτικές αντιµετωπίζουν ολοένα και πιο σοβαρούς περιορισµούς, από άποψη προϋπολογισµού, περιβάλλοντος και κλιµατικής αλλαγής. Οι εµπορικές µεταρρυθµίσεις µπορούν να ωθήσουν τις κυβερνήσεις προς τη σωστή κατεύθυνση.

Πέµπτον, µετά το γύρο της Ουρουγουάης, που έφερε αλλαγή στο πολυµερές καθεστώς που διέπει το εµπόριο γεωργικών προϊόντων, αυτό που χρειάζεται σήµερα δεν είναι επανάσταση στο γεωργικό εµπόριο, αλλά περαιτέρω πρόοδος όσον αφορά τη µείωση των επιδοτήσεων και τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά. Μερικοί νέοι κανόνες, η τελειοποίηση των άλλων και αποφασιστικά βήµατα προς την κατεύθυνση της περαιτέρω απελευθέρωσης µπορούν να συµβάλουν πολύ στη βελτίωση της κατάστασης. Πολλές εµπειρίες έχουν συσσωρευτεί µε την εφαρµογή των γεωργικών διατάξεων που συµφωνήθηκαν στο Γύρο της Ουρουγουάης. 

 Είναι ώρα για ένα νέο ξεκίνηµα

Ίσως πρέπει να ξεκινήσει µια νέα αρχή στις γεωργικές διαπραγµατεύσεις του Γύρου της Ντόχα. Μερικές απλές επιλογές θα µπορούσαν να τεθούν στο τραπέζι και θα µπορούσε να επιδιωχθεί συµφωνία για θεµελιώδεις αρχές πριν οι διαπραγµατευτές υποχωρήσουν ξανά στις λεπτοµέρειες που σε κάποιο σηµείο πρέπει προφανώς να συµφωνηθούν. Η δωδέκατη Υπουργική ∆ιάσκεψη του ΠΟΕ, που θα διεξαχθεί στο Καζακστάν τον Ιούνιο του 2020, θα αποτελέσει καλή ευκαιρία για µια τέτοια νέα αρχή. Η γεωργία εδώ και πολύ καιρό αποτελεί µεγάλο πρόβληµα για τη διεθνή εµπορική διαταγή. Ίσως τώρα να έχει έρθει η στιγµή όπου αυτός ο φαινοµενικά απίθανος υποψήφιος µπορεί να αναβιώσει τις διαπραγµατεύσεις του Γύρου της Ντόχα και στη διαδικασία και τον ΠΟΕ συνολικά.