Ο Σβαρτς, το πλήρες, και πραγματικό, όνομα του οποίου είναι Γεώργιος Μαύρος-Λάιος,κατάγεται από τη βλαχόφωνη Μοσχόπολη και δραστηριοποιήθηκε στα Αμπελάκια της Λάρισας όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, την οποία άφησε από μικρή ηλικία, για να ζήσει αρχικά στη Γερμανία και μετά στη Βιέννη.
Εκεί ο Γεώργιος Μαύρος, εκπληρώνοντας το «μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει», ακολούθησε την επιχειρηματική πορεία του μεγαλέμπορα και βαφέα πατέρα του και απέκτησε το «ξενικό» όνομά του για να διευκολύνει τις εμπορικές του συναλλαγές. Οι συνεργάτες εκ του εξωτερικού τον «βαφτίζουν» Σβαρτς, που σημαίνει μαύρος στα γερμανικά (schwartz).
Βασική εμπορική δραστηριότητά του αποτελούσε η εμπορία, και δη η εξαγωγή, νημάτων και στρατιωτικών στολών. Βασικές συναλλακτικές του χώρες αποτελούσαν η Αυστρία, όπου και διέμενε, και η Γερμανία, ενώ προμηθευτής του ήταν τα Αμπελάκια.
Το ριζάρι έφερε την ανάπτυξη
Στα Αμπελάκια αυτή την περίοδο μπαίνουν τα θεμέλια για τη δημιουργία ενός ισχυρού εμπορικού δικτύου με βασικό προϊόν προς εξαγωγή στην Ευρώπη τα νήματα. Τα νήματα,όμως, αυτά ξεχώριζαν για το έντονο κόκκινο χρώμα τους, το οποίο ωφείλετο στο φυτό ριζάρι (ερυθρόδανον) που ευδοκιμούσε στην περιοχή. Οι Αμπελακιώτες παραδειγματίστηκαν από τους γείτονές τους στη Μελίβοια, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν το ριζάρι, για να προσδίδουν ένα έντονο κόκκινο χρώμα στα νήματα. Μάλιστα, το χρώμα αυτό, που έφερε την ονομασία «κόκκινο της Ανατολής», είχε την ιδιότητα να μην ξεθωριάζει.
\
Υιοθετώντας, λοιπόν, αυτή την τεχνική οι Αμπελακιώτες ανοίγουν την πόρτα για τις αγορές της Ευρώπης. Πολύ γρήγορα έρχεται η εμπορική ανάπτυξη της περιοχής, ώστε σε μικρό χρονικό διάστημα, και κατά τη δεκαετία 1750-1760, κάνουν την εμφάνισή τους οικογενειακού τύπου επαγγελματικές συντεχνίες (συντροφιές). Οι συντροφιές ήταν πέντε και μία εξ αυτών ανήκε στον Σβαρτς.
Με την αύξηση όμως των παραγγελιών και την επακόλουθη καλλιέργεια ανταγωνισμού μεταξύ των συντεχνιών διαφάνηκε η αναγκαιότητα μιας κοινής πορείας. Έπειτα λοιπόν από πρωτοβουλία των αρχηγών των συντεχνιών συμφωνείται το 1778 η ένωση και των πέντε συντεχνιών και η από κοινού δράση τους. Η συνεργατική αυτή μορφή οργάνωσης, που αποτελείτο από τα 22 χωριά της περιοχής και έφερε το όνομα «Κοινή Συντροφιά και Αδελφότης των Αμπελακίων», θεωρείται η πρώτη υλοποιημένη προσπάθεια συνεταιριστικής δράσης στον κόσμο και η έμπνευσή του αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στον «ισόβιο» πρόεδρό της, Γεώργιο Σβαρτς, με το εμπορικό σήμα του οποίου λειτουργούσε ο συνεταιρισμός.
Και παρόλο που η δημιουργία ενός συνεργατικού σχηματισμού αποτελούσε τότε πρωτοπόρα κίνηση, η καινοτομία του προχώρησε κι άλλο. Έτσι, όλοι ανεξαιρέτως ήταν μέτοχοι συνεισφέροντας ο καθένας κατά το «έκαστος στο είδος του», ενώ υπήρχαν ανώτατα και κατώτατα ποσά κατάθεσης για να αποφεύγεται η επικράτηση κάποιων. Και η πρωτοπορία δεν σταματούσε εκεί, μιας και υπήρχαν διοικητικό συμβούλιο, γενική συνέλευση, καταστατικό, παρουσίαση και έλεγχος λογιστικών, απονομή κερδών, αυτό που σήμερα ονομάζεται εταιρική κοινωνική πολιτική και μια «επένδυση» στην καλλιέργεια και πολυπολιτισμική διάπλαση των μελών της.
Όλη αυτή η προσπάθεια τελικά απέδωσε διανέμοντας τα νήματα της Κοινής Συντροφιάς σε πολλές πόλεις αλλά στην πορεία η Κοινήβγήκε εκτός τροχιάς με την ανάδυση διχονοιών μεταξύ των μελών και διαλύθηκε για πρώτη φορά μεταξύ 1790 - 1792.
Η Κοινή Συντροφιά συστήνεται και διαλύεται πολλές φορές ακόμη
Η άνοδος και η πτώση της συνεταιριστικής δράσης
Μετά την πρώτη διάλυση του συνεταιρισμού θα ακολουθήσει ένα μικρό διάστημα «ανάρρωσης» κι έπειτα την ίδια χρονιά θα συνεχιστεί το συνεργατικό μοντέλο δίχως ωστόσο την προηγουμένη καθολική συμμετοχή, και άρα έχοντας απωλέσει τον κοινό προσανατολισμό του.
Η Κοινή Συντροφιά θα επανέλθει, ωστόσο, στο προσκήνιο για να διαλυθεί ξανά έπειτα από διαφωνίες για τον τρόπο κατανομής των κερδών.
Μάλιστα τέτοιες ήταν οι διχογνωμίες που τα μέλη του συνεταιρισμού οδηγήθηκαν το 1795 σε χρονοβόρα δίκη στη Θεσσαλονίκη, κατά απόφαση της οποίας και στα πλαίσια της συμβιβαστικής λύσης που υιοθετήθηκε, ο Σβαρτς υποχρεώθηκε σε αποζημίωση των μελών.
Η Κοινή φαίνεται όμως πως έχει μέλλον ακόμα, μιας και ένα χρόνο αργότερα γίνεται μια προσπάθεια από τις συντροφιές των Σβαρτς και Δημητρίου να εργαστούν ξανά υπό μια κοινή κατεύθυνση, δίχως όμως και πάλι να τηρείται ο καθολικής συμμετοχής χαρακτήρας της πρώτης Κοινής Συντροφιάς. Όμως ούτε και αυτή η Κοινή θα καταφέρει να επιβιώσει, καθώς διαλύεται μερικά χρόνια μετά για να ξανασυσταθεί έπειτα από λίγο, το 1799, οπότε και γίνεται φανερό πως η Κοινή έχει χάσει την ελπίδα επίτευξης καθολικότητας, δεδομένου πως οι υπόλοιπες συντροφιές οργανώνονται σε μία ανταγωνιστική της Κοινής.
Όπως και να έχει όμως, ο Σβαρτς παραμένει πάντα στα ηνία της συντροφιάς, και μάλιστα παρά τις αντιξοότητες ο συνεταιρισμός αναπτύσσεται συνεχώς ώστε έρχεται σε σημείο να ελέγχει 24 νηματοβαφεία, να παραγγέλνει δικό του πλοίο, την «Καλλιρρόη»,να αγοράζει εξοπλισμό - κλωστική μηχανή- από την Αγγλία, να εκμεταλλεύεται τη Γαλλική Επανάσταση με την αδυναμία εξαγωγής αγγλικών νημάτων, να επωφελείται από τον οικονομικό αποκλεισμό της Ευρωπαϊκής Ηπείρου με την ανάδειξη της διαδρομής Θεσσαλονίκης – Βιέννης και να δράττεται των ευκαιριών της συνθήκης Κιουτσούκ Καϊναρτζή με την ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων στον Εύξεινο Πόντο.
Και παρόλο που ο 18ος αιώνας «μπαίνει» δυναμικά για το Σβάρτς και το συνεταιρισμό του, η εξέλιξη δεν διαφαίνεται καλή λόγω των συνθηκών που σταδιακά επικρατούν. Έτσι, πρώτο και μεγάλο πλήγμα αποτελεί η φυλάκιση της κεφαλής της Κοινής από τον Αλή Πασά στα Γιάννενα για φοροδιαφυγή, αλλά και η γενικότερη αλλαγή στάσης του Πασά απέναντι στους Αμπελακιώτες – επιβάλλοντας μεγαλύτερους φόρους, απαγόρευση στους υπηκόους αγοράς φεσιών από τα Αμπελάκια.
Η φυλάκιση του Σβαρτς ωστόσο μάλλον δεν αποτέλεσε τόσο πλήγμα για το συνεταιρισμό, όσο οι γενικότερες συνθήκες της εποχής, με τους Ναπολεόντειους πολέμους και την κατάρρευση των αυστριακών τραπεζών (στις οποίες οι αμπελακιώτες διατηρούσαν τις καταθέσεις τους), την έξαρση της πανούκλας στα Αμπελάκια και αλλού, αλλά κυρίως την εφεύρεση της χημικής ουσίας της ανιλίνης, που παρήγαγε φθηνότερη, ανεξίτηλη και πολύχρωμη βαφή για τα νήματα και χρησιμοποιείται ως σήμερα, και τη γενικότερη τεχνολογική πρόοδο της εποχής με την εφεύρεση της κλωστικής μηχανής.
Όλα αυτά από κοινού με τα διάφορα ζητήματα διοίκησης και οργάνωσης οδήγησαν σταδιακά στην παρακμή και παύση της λειτουργίας της Κοινής. Αξίζει να σημειωθεί πως ο απότομος πλουτισμός έφερε καχυποψία και γκρίνια στα μέλη του συνεταιρισμού.
Μάλιστα υποστηρίζεται πως μια δίκη μεταξύ μελών για παράβαση του καταστατικού αποτέλεσε το τελειωτικό χτύπημα για την Κοινή, η οποία λειτούργησε με μικρή παραγωγή ακόμη και μετά το θάνατο του ηγέτη της.
Ούτε ο Σβαρτς, ωστόσο, δεν ξέφυγε της καχύποπτης αντιμετώπισης μιας και κατηγορήθηκε για κατάχρηση κεφαλαίων και οδηγήθηκε στη φυλακή της Βιέννης, όπου και εξέπνευσε το 1818.
Το αρχοντικό του Σβαρτς
Ένα αριστούργημα της αρχιτεκτονικής
Εκτός όμως από την Κοινή Συντροφιά το όνομα του Σβαρτς έχει συνδεθεί και με άλλο ένα καμάρι των Αμπελακίων και αυτό δεν είναι άλλο από το αρχοντικό του. Την περίοδο που μεσουρανούσε ο συνεταιρισμός η περιοχή έσφυζε από αρχοντικά που οικοδομούσαν οι πιο εύποροι της περιοχής.
Ένα από αυτά χτίστηκε για να στεγάσει τον πρόεδρο του συνεταιρισμού και η ανέγερσή του χρειάστηκε περίπου έντεκα χρόνια για να ολοκληρωθεί, το 1798.
Το επιβλητικό αυτό αρχοντικό, που είναι άξιο θαυμασμού για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και τις τοιχογραφίες του, υπάρχει ως σήμερα για να αποδεικνύει την κομψότητά του. Το 1965 άλλωστε αγοράστηκε από το Ελληνικό Κράτος και έκτοτε, αφού δέχτηκε αναστήλωση στις εξωτερικές του πλευρές, λειτουργεί σαν μουσείο. Πρόκειται για ένα τριώροφο κτίριο με κάτοψη σε σχήμα Γ- , που διαθέτει διάφορους χώρους, δωμάτια και πατώματα. Μάλιστα σε χώρους του αρχοντικού λάμβαναν μέρος πολλές από τις δραστηριότητες της Κοινής Συντροφιάς, όπως οι συνελεύσεις και οι τυχόν συναλλαγές που λάμβαναν χώρα σε ένα υπερυψωμένο τμήμα- η επάνω αυλή- ή η φύλαξη και διατήρηση των επίσημων εγγράφων που γίνονταν σε ένα θολοσκέπαστο θησαυροφυλάκιο –χαζινές. Το αρχοντικό, πέρα από το καθεαυτό αρχιτεκτονικό του σχεδιασμό, εντυπωσιάζει γιατί διακοσμείται από τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτα σε κάθε μέρος του, και μάλιστα κάθε όροφος διαθέτει διαφορετικού τύπου και μεγέθους συνθέσεις δημιουργώντας ένα ιδιαίτεροεσωτερικό και εξωτερικό διάκοσμο.
Η προσφορά προς το έθνος
Μπορέι η Κοινή Συντροφιά να είναι το κατεξοχήν επίτευγμα του Σβαρτς, ωστόσο τόσο ο ίδιος, όσο και η οικογένειά του, όπως και τα μέλη του συνεταιρισμού, επέκτειναν τη δράση τους και πέρα από τις αμιγώς εμπορικές δραστηριότητές τους αφήνοντας αξιοθαύμαστα εκθέματα, όπως είναι το αρχοντικό του αλλά και αναφορές.
Μια τέτοια αναφορά αποτελεί το γεγονός πως ο Σβαρτς όντας μέλος μιας οργάνωσης υπό το όνομα Αδελφότητα του Αγ. Γεωργίου της Βιέννης (οργάνωση ορθόδοξων εμπόρων στη Βιέννη που χρησιμοποιούσαν κατά κυριότητα τον ιερό ναό Αγίου Γεωργίου), ήταν ένας εκ των δανειστών της Αυστριακής Κυβέρνησης για την καταβολή πολεμικής αποζημίωσης προς τη Γαλλία. Έκαστος συμμετείχε στο δανεισμό με 40 φιορίνια, ενώ άλλοι δανειστές και μέλη της Αδελφότητας ήταν ο εθνικός ευεργέτης Σίνας και ο Σταύρου, διευθυντής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος.
Ο Γεώργιος Σβαρτς δεν ήταν ο μόνος της οικογένειας που προίκισε την περιοχή με ένα υψηλής αρχιτεκτονικής αισθητικής οικοδόμημα, το ίδιο έπραξε και ο αδερφός του, Δημήτρης, του οποίου το αρχοντικό δημιουργήθηκε από τον ίδιο καλλιτέχνη αλλά δυστυχώς δεν απέσπασε πολλές φροντίδες με την πάροδο του χρόνου.
Και μπορεί όλα αυτά να διατηρούν ζωντανό το ιστορικό αρχείο του τόπου, ωστόσο η γενικότερη φιλοσοφία που διακατείχε τους Αμπελακιώτες ως μέλη του συνεταιρισμού και ως μέλη μιας κοινωνίας, και άρα και του ίδιου του Σβαρτς ως κεφαλή τους, είναι αυτή που σημάδεψε τις ενέργειες τους.
Από την ίδια την πορεία του συνεταιρισμού άλλωστε – δημόσια έργα, προσφορά βοήθειας στους χρίζοντες, προώθηση παιδείας και εκμάθησης ξένων γλωσσών- μαρτυράται η αγάπη για το συνάνθρωπο, την παιδεία, τη γλωσσομάθεια, κ.ά.
Έτσι, στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν οι Αμπελακιώτες όταν χρηματοδότησαν την έκδοση του Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας του Άνθιμου Γαζή.
Και στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκαν και οι εμπορικοί αντιπρόσωποι της Κοινής Συντροφιάς στο εξωτερικό στις εκτός συνεταιρισμού ασχολίες τους, αφού οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν διετέλεσαν μέλη της Φιλικής Εταιρείας και συνέβαλαν οικονομικά στον αγώνα.
Από το 353ο φύλλο της εφημερίδας Agrenda
