Ο εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ

Σύστημα και όραμα
Ο Γεώργιος Αβέρωφ, μολονότι γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Μέτσοβο, πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Αίγυπτο, στην οποία και μεταβαίνει σε ηλικία 22 ετών εγκαταλείποντας την ως τότε ενασχόλησή του με την κτηνοτροφία.

Η κίνησή του αυτή χαρακτηρίζεται από το γενικότερο μεταναστευτικό ρεύμα της περιόδου, το οποίο ήταν απόρροια της αντιβασιλείας του Μωχάμετ Άλη, ενός ηγεμόνα που οραματίστηκε τον εκδυτικισμό της Αιγύπτου μέσω της καλλιέργειας και διακίνησης βάμβακος. Οι φιλικές σχέσεις μάλιστα του Μωχάμετ Άλη με έναν άλλο Έλληνα επιχειρηματία, τον Κ. Τοσίτσα, οδήγησαν στη σύσταση εμπορικού οίκου της οικογένειας Τοσίτσα στην Αίγυπτο. Και με αυτόν ακριβώς τον οίκο συνάπτει συνεργασία ο αδερφός του Γεώργιου, Αναστάσης Αβέρωφ, τον οποίο ο Γεώργιος μετέπειτα ακολουθεί.

Πρώτος σταθμός το 1840 του Αβέρωφ στην Αίγυπτο αποτέλεσε η πόλη του Καΐρου, όπου και εργάστηκε στο κατάστημα του αδερφού του για 20 χρόνια. Μαζί διεξήγαν εμπόριο ερίων, βάμβακος, υφασμάτων -μάλιστα για χρόνια εξήγαγαν υφάσματα στο Σουδάν- αλλά και χουρμάδων. Ωστόσο, μια διαφωνία μεταξύ των αδερφών στάθηκε η αιτία να χωρίσουν τους επαγγελματικούς τους δρόμους και οδήγησε τον Αβέρωφ στην Αλεξάνδρεια και στο απόγειο της επιχειρηματικής του δεξιοτεχνίας.

Η διαφωνία μεταξύ Γεώργιου και Αναστάση αφορούσε ένα φορτίο με χουρμάδες, το οποίο ζήτησε ο αντιπρόσωπος της Οδησσού. Όμως ο Αναστάσης, μάλλον συντηρητικός στην ανάληψη ρίσκου, αρνήθηκε την αποστολή του φορτίου δεδομένης της υψηλής τιμής που είχαν οι χουρμάδες εκείνο το έτος οδηγώντας τον σε ρήξη με το Γεώργιο, ο οποίος ως πνεύμα τολμηρό θέλησε να το αποστείλει, όπως και έκανε.

Η κίνησή του αυτή όμως, παρά την «απόσχισή» του από τον αδερφό του, του χάρισε μεγάλο κέρδος. Και με τα χρήματα αυτά, δεδομένου ότι εκείνη την εποχή ήταν δύσκολη η μετακίνηση κεφαλαίου από τη Ρωσία, ζήτησε να αγοραστεί στο όνομά του χρυσή κλωστή, το λεγόμενο «μπρισίμ».

Και φαίνεται πως στην περίπτωση του Αβέρωφ λειτούργησε το «η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς», μιας και όταν το φορτίο έφτασε στην Αλεξάνδρεια γινόταν ο γάμος ενός πασά και δεν υπήρχε διαθεσιμότητα στην αγορά των χρυσών νημάτων που απαιτούνται για τη ραφή των αυλικών στολών. Κάπως έτσι μπήκαν τα θεμέλια μιας τεράστιας περιουσίας και μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας, η οποία τα αμέσως επόμενα χρόνιαθα έφτανε στο «ζενίθ» της.

Έτσι, η επόμενη πενταετία (1861-1866), που ιστορικά συμπέφτει με τον αμερικανικό εμφύλιο και τις δυσκολίες εξαγωγής βάμβακος στην Ευρώπη, θα διαδραματίσει τη μεγάλη οικονομική ευκαιρία για τον Αβέρωφ, ο οποίος πλέον επιδίδεται και σε εξαγωγές βάμβακος στην Ευρώπη. Μάλιστα, με επιδέξιο χειρισμό κατάφερε να προβλέψει ελλείψεις στη ζήτηση της Αγγλίας λόγω του πολέμου και αφού είχε αγοράσει απόθεμα βαμβακιού το πούλησε σε εξαιρετικά υψηλή τιμή.

Οι εμπορικές του δραστηριότητες επεκτείνονται πια σε κάθε προϊόν της Αιγύπτου, διακινώντας έτσι ακόμα και αραβική γόμμα, ελεφαντόδοντο ή φτερά στρουθοκαμήλου. Η παρουσία του, ωστόσο, στην αγορά ως ενδιάμεσος οδήγησε στην ενασχόλησή του με άλλον ένα τομέα, τον πιστωτικο-τραπεζικό, μιας και πολλοί παραγωγοί του ζητούσαν προκαταβολές ή αντίθετα πολλοί ουσιαστικά του κατέθεταν χρήματα που θα απολάμβαναν αργότερα επαυξημένα. Άλλωστε το τραπεζικό σύστημα στην Αίγυπτο αυτή την περίοδο βρίσκεται στα γεννοφάσκια του με την απελευθέρωση του εμπορίου και την ίδρυση της Τράπεζας της Αιγύπτου.

Ο μεγαλύτερος έμπορος της Αιγύπτου ξεκινά το τιτάνιο έργο των αγαθοεργιών του
Οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες και το «Νενικήκαμεν»
Συνεχίζοντας ο Αβέρωφ την ακμάζουσα επιχειρηματική του δραστηριότητα στην Αλεξάνδρεια, το 1870 αναγνωρίστηκε ως ο μεγαλύτερος έμπορος της Αιγύπτου. Περίπου αυτήν τη χρονική στιγμή όμως ξεκινάει να δραστηριοποιείται και σε έναν ακόμη τομέα, για τον οποίο μάλιστα θα μείνει στην ιστορία, αυτόν της φιλανθρωπίας.

Η πρώτη του «εθνικής εμβέλειας» φιλανθρωπία έλαβε χώρα το 1888 και αφού είχε ήδη αναλάβει πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας στην Αλεξάνδρεια. Η Κοινότητα διατηρούσε χρέος, την αποπληρωμή του οποίου ανέλαβε κατά το ήμισυ. Και δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που ο Αβέρωφ αναλάμβανε τέτοιου μεγέθους δωρεές όχι μόνο στην κοινότητα της Αλεξάνδρειας, αλλά και στη γενέτειρά του και στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Έτσι, ο ίδιος προσφέρει χρηματικά ποσά για την κατασκευή ανδριάντων για το Ρήγα Φεραίο και το Γρηγόριο Ε’, για την ίδρυση του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, του Αβερώφειου Εφηβείου, της Σχολής Ευελπίδων, του Αβερώφειου Φαρμακείου, του Δημοτικού Παρθεναγωγείου, της ανακαίνισης ναών και σχολείων και πολλών άλλων. Προσφέρει επίσης χρήματα στο Μέτσοβο, ενώ σημαντική είναι η συμβολή του στην Τοσιτσαία Σχολή με την προσθήκη μίας τάξης στο Γυμνάσιο μετατρέποντάς το σε τετρατάξιο, και άρα επίσημα αναγνωρίσιμο από το σύστημα της Ελλάδας.

Και όντας πρόεδρος της Ελληνική Κοινότητας την οδήγησε σε παρόμοιες ασχολίες ακολουθώντας το όραμά του για την ίδρυση της Σαλβάγειου Εμπορικής Σχολής, ή του Μπενάκειου Ορφανοτροφείου για παράδειγμα, όπως και του ελληνικού τετραγώνου σχολικών ιδρυμάτων Chatby με γήπεδα και εγκαταστάσεις άθλησης, τις οποίες χρησιμοποιούσαν για τη διοργάνωση σχολικών αθλητικών αγώνων.

Η συμβολή του όμως στο χώρο της άθλησης δεν στάθηκε εκεί, καθότι αποτέλεσε σημαντικό «χορηγό» της πρώτης σύγχρονης Ολυμπιάδας το1896. Οι συζητήσεις για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων είχαν κλιμακωθεί εκείνη την περίοδο και η δωδεκαμελής επιτροπή που είχε συσταθεί με σκοπό την οργάνωση των Αγώνων είχε βρεθεί σε αδιέξοδο λόγω της απροθυμίας του ελληνικού λαού εντός και εκτός της Ελλάδας να συνδράμει. Αν στο όλο κλίμα της καχυποψίας των εν δυνάμει χρηματοδοτών της Ολυμπιάδας προστεθεί το γεγονός της κατηγορηματικής άρνησης χρηματοδότησης από μη ελληνικό φορέα, τότε γίνεται αντιληπτό το ενδεχόμενο μη τέλεσης των Αγώνων που αντιμετώπιζε η επιτροπή.

Έτσι, με το ποσό των 200.000 δραχμών που τα μέλη της επιτροπής είχαν συλλέξει βρίσκονταν ακόμη μακριά από το ποσό των 330.000 δραχμών που είχε εκτιμηθεί πως απαιτείται για την ανάπλαση και αναμαρμάρωση του Καλλιμάρμαρου Παναθηναϊκού Σταδίου, το οποίο βρισκόταν σε άθλια κατάσταση τότε.

Όταν πια είχε στενέψει ο κλοιός για τα καλά τέθηκε η πιθανότητα βοήθειας από τον Αβέρωφ, στον οποίο στάλθηκε εκπρόσωπος της επιτροπής ο δήμαρχος Αθηναίων Φιλήμων, ο οποίος μετέφερε επιστολή από το διάδοχο Κωνσταντίνο που εκτελούσε χρέη προέδρου της επιτροπής των Αγώνων.

Στην αποστολή αρχικά ο Αβέρωφ φάνηκε διστακτικός, αφού όταν τους προσέφερε τσιγάρα, εκείνοι άναψαν με σπίρτα αντί για αναπτήρα, και τότε τους δήλωσε επικριτικά, και μάλλον περιπαικτικά, πως αν υιοθετούσαν παρόμοιες σπατάλες και για την οργάνωση των Αγώνων, τότε οι δωρεές δεν θα έφταναν ούτε για το πρώτο διάζωμα του σταδίου. Αμέσως μετά βέβαια δήλωσε πως αναλαμβάνει προσωπικά όλα τα έξοδα του έργου, τα οποία στην πορεία μάλιστα έφτασαν το αστρονομικό ποσό των 900.000 δραχμών.

Και κάπως έτσι η πρώτη Ολυμπιάδα γίνεται γεγονός, και ο Αβέρωφ λαμβάνει επιστολή που τον ενημερώνει για την πανηγυρική επιτυχία της με το ιστορικό «Νενικήκαμεν».

Η Αβερώφειος Γεωργική Σχολή
Υπόσχεση για το μέλλον η συστηματική οργάνωση της παιδείας
Ο Αβέρωφ, όπως είχε δείξει η φιλανθρωπική του πορεία εν ζωή, ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την παιδεία και τη συστηματική της οργάνωση για την καλλιέργεια των νέων.

Και με τις ίδιες αξίες φαίνεται πως φρόντισε να εμφυσήσει τη διαθήκη του, η οποία διατέθηκε κυρίως σε χορηγίες και δωρεές για την ανέγερση σημαντικών έργων προς το συνάνθρωπο και την κοινωνία. Μία, λοιπόν, από τις κατευθυντήριες γραμμές της διαθήκης του αφορούσε το ποσό των 500.000 δραχμών, το μισό δηλαδή κεφάλαιο που απαιτούνταν για την ίδρυση Γεωργικής Σχολής στην περιοχή της Λάρισας. Η Σχολή αυτή εγκαινιάστηκε το 1901, μόλις δύο χρόνια δηλαδή μετά το θάνατο του Αβέρωφ, και διαθέτοντας 55 φοιτητές στην αρχή κατάφερε μετά από διάφορες δυσκολίες ανά τα χρόνια να λειτουργεί ως και τις μέρες μας.


Στη σχολή εξασφαλίστηκε αμέσως έμπειρο και αξιόλογο προσωπικό από τον κλάδο της γεωπονίας, καθώς και ο βέλτιστος υλικοτεχνικός και κτιριακός εξοπλισμός. Και με αυτή την «προίκα» η σχολή λειτούργησε για πολλά χρόνια ως μέση γεωργική σχολή, ενώ αργότερα υποβιβάστηκε σε πρακτικό σχολείο για να κατρακυλήσει κι άλλο όταν πια αντιμετώπισε στεγαστικά προβλήματα το 1969, οπότε και αναστέλλεται το εκπαιδευτικό της λειτούργημα. Θα περάσουν, ωστόσο, κάποια χρόνια και μερικές δυσκολίες ακόμη- με βασική την παραχώρηση πολλών στρεμμάτων της σχολής σε άλλο φορέα- ωσότου ανέβει και πάλι η «υπόληψή» της γενόμενη εν τέλει επαγγελματική σχολή που ακολουθεί τις τεχνικές προδιαγραφές του Υπουργείου Παιδείας. Ως σήμερα η Σχολή έχει υποστεί δύο αναπαλαιώσεις, μία το 1990 και μία την περίοδο 2000-2002 με χρήματα της ΕΕ ενώ έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέο μνημείο με τα 43 κτίρια της να χρίζουν άμεσης αναπαλαίωσης. Γι’ αυτό και άλλωστε με τον εορτασμό για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη λειτουργία της το Νοέμβριο του 2011 εντατικοποιήθηκαν οι συζητήσεις περί ένταξής της στο ΕΣΠΑ.

Τα ιδανικά και η μετά θάνατον προσφορά
Με το θάνατο του Αβέρωφ το 1899 σηματοδοτείται μια περίοδος με πολλές ευεργεσίες στον Ελληνισμό, όπως η ενίσχυση της παιδείας που προαναφέρθηκε, η χρηματοδότηση για τη ναυπήγηση του θωρηκτού Αβέρωφ, η διάθεση κεφαλαίων για τη δημιουργία Ωδείου και η καθιέρωση φιλότεχνων δραστηριοτήτων και πολλές άλλες δωρεές για τις τοπικές κοινωνίες με φροντίδα των φτωχών και των ναών.


Μια γενική διαπίστωση από τη ζωή και τον τρόπο που κατηύθυνε τις φιλανθρωπίες του ο Αβέρωφ είναι πως είχε «σύστημα» και όραμα. Το όραμα αυτό διαπνεόταν από αξίες και πιστεύω στην ελευθερία του έθνους που αποδεικνύεται άλλωστε και με τη συμβολή του στον Αγώνα για την απελευθέρωση της Κρήτης και της Μακεδονίας. Πέρα από αυτές τις αξίες όμως, τον Αβέρωφ συγκινούσε ο αθλητισμός και το πνεύμα που τον διακατέχει, όπως επίσης και η παιδεία.