«Υπάρχει µεταρρυθµιστική κόπωση» (reform fatigue) και θεωρείται πιο πιθανό να συνεχιστεί η τρέχουσα πολιτική», λέει χαρακτηριστικά ο διακεκριµένος περί τα θέµατα αγροτικής οικονοµίας καθηγητής Άλαν Μάθιους που υποστηρίζει ότι το ενδιαφέρον της ΕΕ είναι στραµµένο στην ανάπτυξη και την απασχόληση σε βάρος της αειφορίας
Εξάλλου, η τρέχουσα ΚΑΠ δείχνει ότι είναι ο προθάλαµος για λιγότερη στήριξη, δεδοµένου ότι από 1ης Ιανουαρίου 2019 όλα τα ενεργοποιηµένα δικαιώµατα ενίσχυσης εντός ενός κράτους µέλους ή µιας περιφέρειας θα έχουν ενιαία µοναδιαία αξία
Παρότι δεν έχει στεγνώσει το µελάνι των εφαρµοστικών κανονισµών της µεταρρύθµισης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) του 2013, ήδη οι σκέψεις του οικονοµολόγου, κινούνται γύρω από τις προοπτικές µετά το 2020 όσον αφορά τις άµεσες ενισχύσεις, τα περιβαλλοντικά µέτρα (πρασίνισµα), την αειφορία και την πολιτική για την κλιµατική αλλαγή. Ειδικότερα, εστιάζει στα εξής ζητήµατα πολιτικής οικονοµίας που αναµένεται να είναι σηµαντικά σε 5 χρόνια:
-Η επάρκεια του προϋπολογισµού και η δυνατότητα αύξησής του
-Η ανάγκη διαχείρισης κινδύνων αν οι άµεσες ενισχύσεις του Α’ πυλώνα µειωθούν.
-Η αναποτελεµατικότητα της αυξηµένης παρέµβασης και των πολιτικών αποθήκευσης στην παγκοσµιοποιηµένη αγορά
Επιπρόσθετα, σύµφωνα µε τον Μάθιους δεν θα πρέπει να ξεχνάµε ότι αναµένονται το 2019 οι εκλογές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αλλά και η ανάδειξη νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής, γεγονός που ενισχύει την άποψη να υπάρξουν µόνο µικρές αλλαγές στην ΚΑΠ µετά το 2020. Επίσης, στα τέλη του 2017 η Κοµισιόν οφείλει να παρουσιάσει το νέο πολυετές δηµοσιονοµικό πλαίσιο (MFF) και να προτείνει τον προϋπολογισµό της ΚΑΠ για την περίοδο µετά το 2020
Ο καθηγητής στην ανάλυση του σηµειώνει ότι η τάση του αγροτικού εισοδήµατος στην ΕΕ εξαρτάται από το εµπόριο και την ανάπτυξη της παραγωγικότητας. Η ανταγωνιστικότητα των αγροτικών εκµεταλλεύσεων της ΕΕ επηρεάζεται αρνητικά από τις υψηλότερες τιµές της ενέργειας σε σύγκριση µε ΗΠΑ. Σηµειώνεται ότι η αγροτική ανταγωνιστικότητα επηρεάζεται πολύ από τις κινήσεις των νοµισµατικών ισοτιµιών. Ένα ισχυρότερο ευρώ σηµαίνει ότι τα προϊόντα της ΕΕ θα είναι λιγότερα ανταγωνιστικά, το αντίθετο ισχύει όταν το ευρώ είναι αδύναµο
«Δημιουργική ασάφεια» επικρατεί για τις άμεσες ενισχύσεις μετά το 2020 στη Γηραιά ΉπειροΑν ανατρέξουµε στην ιστορία των αγροτικών ενισχύσεων σύµφωνα µε τους οικονοµολόγους, χρειάζεται ένας προσαρµοστικός µηχανισµός οπότε και κάποια µεταβατικά µέτρα, πριν υπάρξουν οι οποιεσδήποτε αλλαγές, προκειµένου να µην υπάρξουν σοβαρές διαταραχές
Ήδη οι ΗΠΑ, που πρώτες εφάρµοσαν τις ενισχύσεις, τις εγκαταλείπουν, αντικαθιστώντας τες µε προγράµµατα που δίνουν έµφαση στην ασφάλιση της αγροτικής παραγωγής
Ίσως, υποστηρίζει ο Μάθιους, υπάρξουν κάποιες ενισχύσεις προς τους αγρότες αλλά µε πολύ ασαφή λογική: ∆εν θα χρειάζεται παραγωγή, όχι στοχευµένη ενίσχυση. Παρόλα αυτά, είναι δικαιολογηµένες οι ενισχύσεις ως βασική στήριξη και ως µέσο σταθεροποίησης του αγροτικού εισοδήµατος. Όµως, ενθαρρύνουν την εξειδίκευση (µονοκαλλιέργεια) και παραγκωνίζουν τις ιδιωτικές εναλλακτικές λύσεις. Η κεφαλοποίηση σε αξία της γης µειώνει την αξία υποστήριξης νέων αγροτών που θέλουν να επεκταθούν. Αυτό θα έχει δυσµενείς επιπτώσεις για την ανανέωση των γενεών στον πρωτογενή τοµέα. Τέλος, η αναδιανοµή των επενδύσεων στα πλαίσια της ΚΑΠ 2013 δεν είναι µια σταθερή πολιτική και θα πρέπει να ανοίξει ξανά η συζήτηση γι’ αυτό το θέµα
∆ιαχείριση ρίσκου και κρίσεων στη γεωργίαΘα διατηρηθεί η παρούσα εργαλειοθήκη (πακέτο µέτρων) που περιλαµβάνουν επίσης και τον ανταγωνισµό στην αλυσίδα τροφίµων. Ίσως να δηµιουργηθεί και ένα δίκτυ ασφαλείας για κάποια προϊόντα. ∆ιατηρείται η ιδιωτική αποθεµατοποίηση. Επίσης, παραµένουν οι εξαγωγικές επιδοτήσεις (σε περιπτώσεις αναταραχών της αγοράς), όπως και οι δασµοί σε δηµητριακά, φρούτα και λαχανικά. Ακόµα αµετάβλητα είναι τα µέτρα που αφορούν: την πολιτική προώθησης, τις αποσύρσεις από την αγορά και τη δωρεάν διανοµή. Εθελοντικά θα είναι τα εργαλεία για τη διαχείριση ρίσκου του δεύτερου πυλώνα. Κεφάλαια θα παρέχονται από το ταµείο κρίσεων (400 εκατ. ευρώ ετησίως σε τιµές του 2011). Η εθνική στήριξη του εισοδήµατος θα περιλαµβάνεται στην κρατική πολιτική βοήθειας. ∆ιαχείριση κινδύνου µε τριπλή πολιτική: µείωση, άµβλυνση και αντιµετώπιση. Η δηµόσια δράση θα παραγκωνίσει τις ιδιωτικές προσπάθειες, π.χ. βλέπουµε τώρα την εξέλιξη των συµβάσεων επιµερισµού του κινδύνου στον τοµέα των γαλακτοκοµικών προϊόντων
Μετά το 2020 θα τεθούν τα εξής ερωτήµατα για τη διαχείριση κινδύνων: επαρκεί ο προϋπολογισµός; Μπορεί να αυξηθεί η ευελιξία του προϋπολογισµού; Επίσης, θα είναι αυξηµένη η ανάγκη για διαχείριση κινδύνων αν οι άµεσες ενισχύσεις του πρώτου πυλώνα και δασµοί µειωθούν. Η αυξηµένη παρέµβαση και οι πολιτικές αποθήκευσης δεν είναι αποτελεσµατικές στην παγκοσµιοποιηµένη αγορά.
Η αειφορία σε αντίθεση με την ατζέντα για την ανάπτυξη και απασχόληση Παρά τις κάποιες βελτιώσεις τα περιβαλλοντικά προβλήµατα λόγω αγροτικών πρακτικών θα συνεχίσουν να απασχολούν τα κράτη µέλη και το 2020, τονίζει ο Άλαν Μάθιους. Η αειφορία έρχεται σε αντίθεση µε την ατζέντα για την ανάπτυξη και την απασχόληση. Θα πρέπει να δοκιµαστεί η αποτελεσµατικότητα των οικολογικών µέτρων και οι επιπτώσεις τους στη µακροπρόθεσµη παραγωγικότητα της ΕΕ αλλά και στην επισιτιστική ασφάλεια. Έτσι, παρατηρεί τα εξής
-Οι πράσινες ενισχύσεις είναι πολύ αδύναµες και έχουν περιορισµένο περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Χρειάζεται να είναι πιο απλές, ετήσιες και να γενικευθούν.
-Κανένας συσχετισµός µεταξύ των πληρωµών σε µεµονωµένες εκµεταλλεύσεις και των υπηρεσιών οικοσυστήµατος που παρέχονται.
-Καµία ενθάρρυνση για τη διαχείριση της γης µε τρόπους που θα µεγιστοποιήσουν τα περιβαλλοντικά αποτελέσµατα.
-Κακή αντίληψη από τους αγρότες (κανονιστική επιβάρυνση αντί της σύµβασης για παροχή υπηρεσιών).
Ενδυνάµωση «πρασινίσµατος»-Να ισχύσει η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει».
-Σηµαντικός ο ρόλος των ενισχύσεων, που αποζηµιώνουν τους αγρότες οι οποίοι παρέχουν υπηρεσίες που εκτιµά η κοινωνία
Προτεραιότητα στο µέλλον η προστασία των εδαφώνΌσον αφορά την εδαφική προστασία, ο Μάθιους σηµειώνει ότι πρέπει να εξεταστεί η παγίδευση του άνθρακα του εδάφους ως µέρος της πολιτική για το κλίµα και να δοθεί άµεση προτεραιότητα στα εδάφη στην επόµενη µεταρρύθµιση της ΚΑΠ. Επιπλέον, ο δεύτερος πυλώνας της ΚΑΠ του 2013 κρίνεται εξαιρετικά αδύναµος στην προστασία του περιβάλλοντος. Το βασικό µήνυµα, σύµφωνα µε τον Άλαν Μάθιους είναι ότι η µεταρρύθµιση της ΚΑΠ του 2013 µένει µόνο στα λόγια όσον αφορά την πολιτική για το κλίµα. Οπότε, η προσαρµογή στην κλιµατική πολιτική µπορεί να είναι βασική κινητήρια δύναµη για την επόµενη µεταρρύθµιση της ΚΑΠ
Εξάλλου, η τρέχουσα ΚΑΠ δείχνει ότι είναι ο προθάλαµος για λιγότερη στήριξη, δεδοµένου ότι από 1ης Ιανουαρίου 2019 όλα τα ενεργοποιηµένα δικαιώµατα ενίσχυσης εντός ενός κράτους µέλους ή µιας περιφέρειας θα έχουν ενιαία µοναδιαία αξία
Παρότι δεν έχει στεγνώσει το µελάνι των εφαρµοστικών κανονισµών της µεταρρύθµισης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) του 2013, ήδη οι σκέψεις του οικονοµολόγου, κινούνται γύρω από τις προοπτικές µετά το 2020 όσον αφορά τις άµεσες ενισχύσεις, τα περιβαλλοντικά µέτρα (πρασίνισµα), την αειφορία και την πολιτική για την κλιµατική αλλαγή. Ειδικότερα, εστιάζει στα εξής ζητήµατα πολιτικής οικονοµίας που αναµένεται να είναι σηµαντικά σε 5 χρόνια:
-Η επάρκεια του προϋπολογισµού και η δυνατότητα αύξησής του
-Η ανάγκη διαχείρισης κινδύνων αν οι άµεσες ενισχύσεις του Α’ πυλώνα µειωθούν.
-Η αναποτελεµατικότητα της αυξηµένης παρέµβασης και των πολιτικών αποθήκευσης στην παγκοσµιοποιηµένη αγορά
Επιπρόσθετα, σύµφωνα µε τον Μάθιους δεν θα πρέπει να ξεχνάµε ότι αναµένονται το 2019 οι εκλογές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αλλά και η ανάδειξη νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής, γεγονός που ενισχύει την άποψη να υπάρξουν µόνο µικρές αλλαγές στην ΚΑΠ µετά το 2020. Επίσης, στα τέλη του 2017 η Κοµισιόν οφείλει να παρουσιάσει το νέο πολυετές δηµοσιονοµικό πλαίσιο (MFF) και να προτείνει τον προϋπολογισµό της ΚΑΠ για την περίοδο µετά το 2020
Ο καθηγητής στην ανάλυση του σηµειώνει ότι η τάση του αγροτικού εισοδήµατος στην ΕΕ εξαρτάται από το εµπόριο και την ανάπτυξη της παραγωγικότητας. Η ανταγωνιστικότητα των αγροτικών εκµεταλλεύσεων της ΕΕ επηρεάζεται αρνητικά από τις υψηλότερες τιµές της ενέργειας σε σύγκριση µε ΗΠΑ. Σηµειώνεται ότι η αγροτική ανταγωνιστικότητα επηρεάζεται πολύ από τις κινήσεις των νοµισµατικών ισοτιµιών. Ένα ισχυρότερο ευρώ σηµαίνει ότι τα προϊόντα της ΕΕ θα είναι λιγότερα ανταγωνιστικά, το αντίθετο ισχύει όταν το ευρώ είναι αδύναµο
«Δημιουργική ασάφεια» επικρατεί για τις άμεσες ενισχύσεις μετά το 2020 στη Γηραιά ΉπειροΑν ανατρέξουµε στην ιστορία των αγροτικών ενισχύσεων σύµφωνα µε τους οικονοµολόγους, χρειάζεται ένας προσαρµοστικός µηχανισµός οπότε και κάποια µεταβατικά µέτρα, πριν υπάρξουν οι οποιεσδήποτε αλλαγές, προκειµένου να µην υπάρξουν σοβαρές διαταραχές
Ήδη οι ΗΠΑ, που πρώτες εφάρµοσαν τις ενισχύσεις, τις εγκαταλείπουν, αντικαθιστώντας τες µε προγράµµατα που δίνουν έµφαση στην ασφάλιση της αγροτικής παραγωγής
Ίσως, υποστηρίζει ο Μάθιους, υπάρξουν κάποιες ενισχύσεις προς τους αγρότες αλλά µε πολύ ασαφή λογική: ∆εν θα χρειάζεται παραγωγή, όχι στοχευµένη ενίσχυση. Παρόλα αυτά, είναι δικαιολογηµένες οι ενισχύσεις ως βασική στήριξη και ως µέσο σταθεροποίησης του αγροτικού εισοδήµατος. Όµως, ενθαρρύνουν την εξειδίκευση (µονοκαλλιέργεια) και παραγκωνίζουν τις ιδιωτικές εναλλακτικές λύσεις. Η κεφαλοποίηση σε αξία της γης µειώνει την αξία υποστήριξης νέων αγροτών που θέλουν να επεκταθούν. Αυτό θα έχει δυσµενείς επιπτώσεις για την ανανέωση των γενεών στον πρωτογενή τοµέα. Τέλος, η αναδιανοµή των επενδύσεων στα πλαίσια της ΚΑΠ 2013 δεν είναι µια σταθερή πολιτική και θα πρέπει να ανοίξει ξανά η συζήτηση γι’ αυτό το θέµα
∆ιαχείριση ρίσκου και κρίσεων στη γεωργίαΘα διατηρηθεί η παρούσα εργαλειοθήκη (πακέτο µέτρων) που περιλαµβάνουν επίσης και τον ανταγωνισµό στην αλυσίδα τροφίµων. Ίσως να δηµιουργηθεί και ένα δίκτυ ασφαλείας για κάποια προϊόντα. ∆ιατηρείται η ιδιωτική αποθεµατοποίηση. Επίσης, παραµένουν οι εξαγωγικές επιδοτήσεις (σε περιπτώσεις αναταραχών της αγοράς), όπως και οι δασµοί σε δηµητριακά, φρούτα και λαχανικά. Ακόµα αµετάβλητα είναι τα µέτρα που αφορούν: την πολιτική προώθησης, τις αποσύρσεις από την αγορά και τη δωρεάν διανοµή. Εθελοντικά θα είναι τα εργαλεία για τη διαχείριση ρίσκου του δεύτερου πυλώνα. Κεφάλαια θα παρέχονται από το ταµείο κρίσεων (400 εκατ. ευρώ ετησίως σε τιµές του 2011). Η εθνική στήριξη του εισοδήµατος θα περιλαµβάνεται στην κρατική πολιτική βοήθειας. ∆ιαχείριση κινδύνου µε τριπλή πολιτική: µείωση, άµβλυνση και αντιµετώπιση. Η δηµόσια δράση θα παραγκωνίσει τις ιδιωτικές προσπάθειες, π.χ. βλέπουµε τώρα την εξέλιξη των συµβάσεων επιµερισµού του κινδύνου στον τοµέα των γαλακτοκοµικών προϊόντων
Μετά το 2020 θα τεθούν τα εξής ερωτήµατα για τη διαχείριση κινδύνων: επαρκεί ο προϋπολογισµός; Μπορεί να αυξηθεί η ευελιξία του προϋπολογισµού; Επίσης, θα είναι αυξηµένη η ανάγκη για διαχείριση κινδύνων αν οι άµεσες ενισχύσεις του πρώτου πυλώνα και δασµοί µειωθούν. Η αυξηµένη παρέµβαση και οι πολιτικές αποθήκευσης δεν είναι αποτελεσµατικές στην παγκοσµιοποιηµένη αγορά.
Η αειφορία σε αντίθεση με την ατζέντα για την ανάπτυξη και απασχόληση Παρά τις κάποιες βελτιώσεις τα περιβαλλοντικά προβλήµατα λόγω αγροτικών πρακτικών θα συνεχίσουν να απασχολούν τα κράτη µέλη και το 2020, τονίζει ο Άλαν Μάθιους. Η αειφορία έρχεται σε αντίθεση µε την ατζέντα για την ανάπτυξη και την απασχόληση. Θα πρέπει να δοκιµαστεί η αποτελεσµατικότητα των οικολογικών µέτρων και οι επιπτώσεις τους στη µακροπρόθεσµη παραγωγικότητα της ΕΕ αλλά και στην επισιτιστική ασφάλεια. Έτσι, παρατηρεί τα εξής
-Οι πράσινες ενισχύσεις είναι πολύ αδύναµες και έχουν περιορισµένο περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Χρειάζεται να είναι πιο απλές, ετήσιες και να γενικευθούν.
-Κανένας συσχετισµός µεταξύ των πληρωµών σε µεµονωµένες εκµεταλλεύσεις και των υπηρεσιών οικοσυστήµατος που παρέχονται.
-Καµία ενθάρρυνση για τη διαχείριση της γης µε τρόπους που θα µεγιστοποιήσουν τα περιβαλλοντικά αποτελέσµατα.
-Κακή αντίληψη από τους αγρότες (κανονιστική επιβάρυνση αντί της σύµβασης για παροχή υπηρεσιών).
Ενδυνάµωση «πρασινίσµατος»-Να ισχύσει η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει».
-Σηµαντικός ο ρόλος των ενισχύσεων, που αποζηµιώνουν τους αγρότες οι οποίοι παρέχουν υπηρεσίες που εκτιµά η κοινωνία
Προτεραιότητα στο µέλλον η προστασία των εδαφώνΌσον αφορά την εδαφική προστασία, ο Μάθιους σηµειώνει ότι πρέπει να εξεταστεί η παγίδευση του άνθρακα του εδάφους ως µέρος της πολιτική για το κλίµα και να δοθεί άµεση προτεραιότητα στα εδάφη στην επόµενη µεταρρύθµιση της ΚΑΠ. Επιπλέον, ο δεύτερος πυλώνας της ΚΑΠ του 2013 κρίνεται εξαιρετικά αδύναµος στην προστασία του περιβάλλοντος. Το βασικό µήνυµα, σύµφωνα µε τον Άλαν Μάθιους είναι ότι η µεταρρύθµιση της ΚΑΠ του 2013 µένει µόνο στα λόγια όσον αφορά την πολιτική για το κλίµα. Οπότε, η προσαρµογή στην κλιµατική πολιτική µπορεί να είναι βασική κινητήρια δύναµη για την επόµενη µεταρρύθµιση της ΚΑΠ
