Σύµφωνα µε το άρθρο 4 του κανονισµού 1307/2013 «ως «µόνιµος βοσκότοπος και µόνιµος λειµώνας», νοείται η γη που χρησιµοποιείται για την ανάπτυξη αγρωστωδών ή άλλων ποωδών κτηνοτροφικών φυτών µε φυσικό τρόπο (αυτοφυή) ή µε καλλιέργεια (σπαρµένα) και δεν έχει περιληφθεί στην αµειψισπορά επί πέντε έτη ή περισσότερο• µπορεί να περιλαµβάνει άλλα είδη, όπως θάµνους και/ή δένδρα που προσφέρονται για βοσκή, υπό τον όρο ότι επικρατούν τα αγρωστώδη και λοιπά ποώδη κτηνοτροφικά φυτά, καθώς και, εφόσον ληφθεί σχετική απόφαση των κρατών µελών, γη που προσφέρεται για βοσκή και εντάσσεται σε καθιερωµένες τοπικές πρακτικές όπου τα αγρωστώδη και λοιπά ποώδη κτηνοτροφικά φυτά παραδοσιακά δεν επικρατούν στις εκτάσεις βοσκής•»
Να θυµίσουµε ότι, όπως έχει αναφέρει η Agrenda, το «κουτί της Πανδώρας» για τους βοσκότοπους άνοιξε η επιστολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τον Ιούνιο του 2012, που ζητούσε επιτακτικά από την Ελλάδα τον επανέλεγχο και επανακαθορισµό των επιλέξιµων εκτάσεων, επισείοντας σε άλλη περίπτωση, την ποινή της µη καταβολής των κοινοτικών ενισχύσεων.
Κι ενώ είχε ξεκινήσει η εφαρµογή του Σχεδίου ∆ράσης, ήρθε η νέα διοίκηση του ΟΠΕΚΕΠΕ, µε την οποία ουσιαστικά έγινε επανεκκίνηση από το µηδέν. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε µέσα στο ασφυκτικό χρονοδιάγραµµα του τριµήνου Ιούλιος – Σεπτέµβριος του 2013, µε τον ΟΠΕΚΕΠΕ να αναλαµβάνει τους ελέγχους και να προσπαθεί, πολλές φορές και µε επιτόπιες αυτοψίες, να συµµαζέψει τα ασυµµάζευτα, διότι ενώ κατά το Μάιο του 2013 οι επιλέξιµες γαίες ήταν 2.812.882 εκτάρια (όχι η δηλωθείσα, αλλά η καταγεγραµµένη ως επιλέξιµη), τον Οκτώβριο η καταµέτρηση έδειξε 1.860.264 εκτάρια. Η µείωση, δηλαδή, ήταν της τάξης των 952.618 εκταρίων ή ποσοστό -33,68%.
Επιπλέον, µε βάση τις διαπιστώσεις για τα αλπικά λιβάδια και τα υγρά λιβάδια µπήκε στο σύστηµα για αξιολόγηση πρόσθετη έκταση περίπου 531.025 εκταρίων. Η απαιτούµενη έκταση για την ενεργοποίηση των δικαιωµάτων των παραγωγών πάντως, είναι περίπου 1.108.621 εκτάρια
Ως αιτία για τη µείωση της επιλέξιµης έκτασης των βοσκοτόπων αναφέρθηκε το γεγονός ότι αρκετές εκτάσεις µε µεικτή θαµνώδη βλάστηση είχαν συµπεριληφθεί στον ιστορικό βοσκότοπο, αλλά η βλάστηση αυτή έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια αρκετά, είτε γιατί αυτές οι εκτάσεις δεν βοσκήθηκαν καθόλου, είτε γιατί δεν βοσκήθηκαν από αίγες
Νέο σύστηµα αναγνώρισης Σε εξέλιξη βρίσκεται το νέο σύστηµα αναγνώρισης αγροτεµαχίων του ΟΠΕΚΕΠΕ για την επόµενη προγραµµατική περίοδο, στο οποίο θα ενσωµατωθούν οι απαραίτητες µεταβολές που επιβάλλει ο νέος κανονισµός. Ειδικότερα για τους βοσκοτόπους προβλέπεται εκ νέου σχεδιασµός των ενοτήτων και εκ νέου προσδιορισµός της επιλεξιµότητας µε βάση τα καινούρια δεδοµένα, τα οποία θα προσδιοριστούν λεπτοµερώς το επόµενο διάστηµα από την Eυρωπαϊκή Eπιτροπή, καθώς επίσης και έλεγχος για υπερεκτίµηση ή υποεκτίµηση της επιλεξιµότητας, µε σκοπό τη διόρθωση πιθανών σφαλµάτων. Αυτή η διαδικασία θα έχει ως αποτέλεσµα ένα νέο σύστηµα βοσκοτοπικών ενοτήτων, πλήρως εναρµονισµένο στην κοινοτική νοµοθεσία
Το πρόβλημα είναι στα εκτατικά δικαιώματαΤο πρόβληµα επιλεξιµότητας των βοσκοτόπων, που δηµιουργεί πρόβληµα ενεργοποίησης στα δικαιώµατα, όπως ανέφερε σε εκδήλωση του ΓΕΩΤΕΕ στα πλαίσια της Agrotica 2014, το στέλεχος του ΟΠΕΚΕΠΕ, Χρ. Ρούκος, εντοπίζεται κυρίως στην κατηγορία των εκτατικών δικαιωµάτων. Σύµφωνα µε τον ίδιο οι εκτάσεις που αντιστοιχούν σε βοσκοτόπους ενεργοποιούν δικαιώµατα µόνο αν έχει δηλωθεί ζωικό κεφάλαιο, που να αντιστοιχεί σε τουλάχιστον 0,2 µονάδες µεγάλων ζώων (ΜΜΖ) ανά εκτάριο (βλ. πίνακα).
Η πυκνότητα βόσκησης παράλληλα, αποτελεί απαίτηση της πολλαπλής συµµόρφωσης στο ελάχιστο επίπεδο συντήρησης, που σηµαίνει ότι ο κτηνοτρόφος πρέπει να συµµορφώνεται µε την ελάχιστη και τη µέγιστη πυκνότητα βόσκησης βοσκοτόπων, οι οποίες έχουν οριστεί σε 0,2 έως 3 ΜΜΖ/εκτάριο.
«Για παράδειγµα ο ελάχιστος και ο µέγιστος αριθµός επιτρεπόµενων ζώων αιγοπροβάτων ανά ζώο είναι από 1,33 έως 20. Πέραν αυτών των ορίων ο παραγωγός έχει κυρώσεις από 1% έως 15%», εξήγησε ο κ. Ρούκος, για να προσθέσει πως η τήρηση των ορίων ελέγχεται µε βάση τα συνολικά καταµετρηθέντα ζώα, στον επιτόπιο έλεγχο, είτε είναι επιλέξιµα είτε όχι.
Επίσης, «έχει καθοριστεί ένα όριο βράχων ή ξυλωδών µη βοσκήσιµων φυτών, στο 25% στην έκταση του βοσκοτόπου ή -εφόσον πρόκειται για ορεινές περιοχές- στο 35%. Όταν υπάρχει υπέρβαση των ορίων, τότε τα τµήµατα των εκτάσεων που είναι ακατάλληλα για βόσκηση θεωρούνται µη επιλέξιµα», εξηγεί ο κ. Ρούκος
Πώς έγινε η επιλογή εκτάσεωνΕπί της ουσίας του θέµατος της επιλεξιµότητας στη χώρα µας υπάρχουν τρεις βασικές περιπτώσεις βοσκοτόπων και συγκεκριµένα οι βοσκότοποι που περιέχουν
Α) δέντρα ή θάµνου
Β) θάµνους σε συστάδες και άλλα διάσπαρτα µη επιλέξιµα στοιχεία και
Γ) θάµνους σε διάσπαρτη µορφή
Στις ενότητες των βοσκοτόπων της πρώτης κατηγορίας εφαρµόζεται ο κανόνας των 50 δέντρων ανά εκτάριο. Για παράδειγµα, αν ο αριθµός των δέντρων είναι κάτω από 50 τότε ολόκληρη η ενότητα θεωρείται ως αµιγής επιλέξιµος βοσκότοπος, αν όµως ο αριθµός των δέντρων υπερβαίνει το 50 τότε ολόκληρη η ενότητα δεν θεωρείται επιλέξιµος βοσκότοπος.
Στη δεύτερη κατηγορία, εξάλλου, οι συστάδες των θάµνων εξαιρούνται µε ψηφιοποίηση στον ορθοφωτοχάρτη, και αφαιρούνται από τη συνολική επιλέξιµη έκταση της ενότητας.
Το µεγαλύτερο πρόβληµα για τα ελληνικά δεδοµένα είναι η κατηγορία όπου οι θάµνοι είναι σε διάσπαρτη µορφή. Με βάση και τις οδηγίες της Ε.Ε. εφαρµόζεται ένα αναλογικό σύστηµα υπολογισµού, µε την καθιέρωση τεσσάρων κλάσεων για την αξιολόγηση της επιλεξιµότητας των βοσκοτόπων ως εξής
-Αν το εκτιµώµενο ποσοστό της επιλέξιµης έκτασης για έναν βοσκότοπο, µετά από φωτοερµηνεία, είναι κάτω του 25%, τότε το τελικό ποσοστό επιλεξιµότητας είναι µηδέν,
-αν είναι 25-50% δίνεται το 37,5%,
-από 50-75% δίνεται το 62,5% και
-από 75-100%, θεωρείται ως 100% επιλέξιµη η ενότητα
ΑλλαγέςΓια την περίοδο 2015 -2020, στον κανονισµό έχει προστεθεί η έννοια ότι µπορεί να περιλαµβάνονται και άλλα είδη όπως θάµνοι ή δέντρα που προσφέρονται για βοσκή, αλλά υπάρχουν και δύο προαπαιτούµενα. Το πρώτο είναι πως πρέπει να ληφθεί απόφαση των κρατών µελών για τη γη που προσφέρεται για βοσκή, ότι εντάσσεται σε καθιερωµένες τοπικές πρακτικές. Άρα αυτές θα πρέπει να προσδιοριστούν επακριβώς ποιες είναι. Επίσης, στη γεωργική δραστηριότητα αναφέρεται η διατήρηση έκτασης που να την καθιστά κατάλληλη για βόσκηση και εποµένως µπαίνει το ερώτηµα πώς διατηρείται, ενώ προσδιορισµού χρήζει και η άσκηση ελάχιστης δραστηριότητας, όπως ορίζεται από τα κράτη µέλη για γεωργικές περιοχές εκ φύσεως κατάλληλες για βοσκή ή καλλιέργεια.
Να θυµίσουµε ότι, όπως έχει αναφέρει η Agrenda, το «κουτί της Πανδώρας» για τους βοσκότοπους άνοιξε η επιστολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τον Ιούνιο του 2012, που ζητούσε επιτακτικά από την Ελλάδα τον επανέλεγχο και επανακαθορισµό των επιλέξιµων εκτάσεων, επισείοντας σε άλλη περίπτωση, την ποινή της µη καταβολής των κοινοτικών ενισχύσεων.
Κι ενώ είχε ξεκινήσει η εφαρµογή του Σχεδίου ∆ράσης, ήρθε η νέα διοίκηση του ΟΠΕΚΕΠΕ, µε την οποία ουσιαστικά έγινε επανεκκίνηση από το µηδέν. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε µέσα στο ασφυκτικό χρονοδιάγραµµα του τριµήνου Ιούλιος – Σεπτέµβριος του 2013, µε τον ΟΠΕΚΕΠΕ να αναλαµβάνει τους ελέγχους και να προσπαθεί, πολλές φορές και µε επιτόπιες αυτοψίες, να συµµαζέψει τα ασυµµάζευτα, διότι ενώ κατά το Μάιο του 2013 οι επιλέξιµες γαίες ήταν 2.812.882 εκτάρια (όχι η δηλωθείσα, αλλά η καταγεγραµµένη ως επιλέξιµη), τον Οκτώβριο η καταµέτρηση έδειξε 1.860.264 εκτάρια. Η µείωση, δηλαδή, ήταν της τάξης των 952.618 εκταρίων ή ποσοστό -33,68%.
Επιπλέον, µε βάση τις διαπιστώσεις για τα αλπικά λιβάδια και τα υγρά λιβάδια µπήκε στο σύστηµα για αξιολόγηση πρόσθετη έκταση περίπου 531.025 εκταρίων. Η απαιτούµενη έκταση για την ενεργοποίηση των δικαιωµάτων των παραγωγών πάντως, είναι περίπου 1.108.621 εκτάρια
Ως αιτία για τη µείωση της επιλέξιµης έκτασης των βοσκοτόπων αναφέρθηκε το γεγονός ότι αρκετές εκτάσεις µε µεικτή θαµνώδη βλάστηση είχαν συµπεριληφθεί στον ιστορικό βοσκότοπο, αλλά η βλάστηση αυτή έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια αρκετά, είτε γιατί αυτές οι εκτάσεις δεν βοσκήθηκαν καθόλου, είτε γιατί δεν βοσκήθηκαν από αίγες
Νέο σύστηµα αναγνώρισης Σε εξέλιξη βρίσκεται το νέο σύστηµα αναγνώρισης αγροτεµαχίων του ΟΠΕΚΕΠΕ για την επόµενη προγραµµατική περίοδο, στο οποίο θα ενσωµατωθούν οι απαραίτητες µεταβολές που επιβάλλει ο νέος κανονισµός. Ειδικότερα για τους βοσκοτόπους προβλέπεται εκ νέου σχεδιασµός των ενοτήτων και εκ νέου προσδιορισµός της επιλεξιµότητας µε βάση τα καινούρια δεδοµένα, τα οποία θα προσδιοριστούν λεπτοµερώς το επόµενο διάστηµα από την Eυρωπαϊκή Eπιτροπή, καθώς επίσης και έλεγχος για υπερεκτίµηση ή υποεκτίµηση της επιλεξιµότητας, µε σκοπό τη διόρθωση πιθανών σφαλµάτων. Αυτή η διαδικασία θα έχει ως αποτέλεσµα ένα νέο σύστηµα βοσκοτοπικών ενοτήτων, πλήρως εναρµονισµένο στην κοινοτική νοµοθεσία
Το πρόβλημα είναι στα εκτατικά δικαιώματαΤο πρόβληµα επιλεξιµότητας των βοσκοτόπων, που δηµιουργεί πρόβληµα ενεργοποίησης στα δικαιώµατα, όπως ανέφερε σε εκδήλωση του ΓΕΩΤΕΕ στα πλαίσια της Agrotica 2014, το στέλεχος του ΟΠΕΚΕΠΕ, Χρ. Ρούκος, εντοπίζεται κυρίως στην κατηγορία των εκτατικών δικαιωµάτων. Σύµφωνα µε τον ίδιο οι εκτάσεις που αντιστοιχούν σε βοσκοτόπους ενεργοποιούν δικαιώµατα µόνο αν έχει δηλωθεί ζωικό κεφάλαιο, που να αντιστοιχεί σε τουλάχιστον 0,2 µονάδες µεγάλων ζώων (ΜΜΖ) ανά εκτάριο (βλ. πίνακα).
Η πυκνότητα βόσκησης παράλληλα, αποτελεί απαίτηση της πολλαπλής συµµόρφωσης στο ελάχιστο επίπεδο συντήρησης, που σηµαίνει ότι ο κτηνοτρόφος πρέπει να συµµορφώνεται µε την ελάχιστη και τη µέγιστη πυκνότητα βόσκησης βοσκοτόπων, οι οποίες έχουν οριστεί σε 0,2 έως 3 ΜΜΖ/εκτάριο.
«Για παράδειγµα ο ελάχιστος και ο µέγιστος αριθµός επιτρεπόµενων ζώων αιγοπροβάτων ανά ζώο είναι από 1,33 έως 20. Πέραν αυτών των ορίων ο παραγωγός έχει κυρώσεις από 1% έως 15%», εξήγησε ο κ. Ρούκος, για να προσθέσει πως η τήρηση των ορίων ελέγχεται µε βάση τα συνολικά καταµετρηθέντα ζώα, στον επιτόπιο έλεγχο, είτε είναι επιλέξιµα είτε όχι.
Επίσης, «έχει καθοριστεί ένα όριο βράχων ή ξυλωδών µη βοσκήσιµων φυτών, στο 25% στην έκταση του βοσκοτόπου ή -εφόσον πρόκειται για ορεινές περιοχές- στο 35%. Όταν υπάρχει υπέρβαση των ορίων, τότε τα τµήµατα των εκτάσεων που είναι ακατάλληλα για βόσκηση θεωρούνται µη επιλέξιµα», εξηγεί ο κ. Ρούκος
Πώς έγινε η επιλογή εκτάσεωνΕπί της ουσίας του θέµατος της επιλεξιµότητας στη χώρα µας υπάρχουν τρεις βασικές περιπτώσεις βοσκοτόπων και συγκεκριµένα οι βοσκότοποι που περιέχουν
Α) δέντρα ή θάµνου
Β) θάµνους σε συστάδες και άλλα διάσπαρτα µη επιλέξιµα στοιχεία και
Γ) θάµνους σε διάσπαρτη µορφή
Στις ενότητες των βοσκοτόπων της πρώτης κατηγορίας εφαρµόζεται ο κανόνας των 50 δέντρων ανά εκτάριο. Για παράδειγµα, αν ο αριθµός των δέντρων είναι κάτω από 50 τότε ολόκληρη η ενότητα θεωρείται ως αµιγής επιλέξιµος βοσκότοπος, αν όµως ο αριθµός των δέντρων υπερβαίνει το 50 τότε ολόκληρη η ενότητα δεν θεωρείται επιλέξιµος βοσκότοπος.
Στη δεύτερη κατηγορία, εξάλλου, οι συστάδες των θάµνων εξαιρούνται µε ψηφιοποίηση στον ορθοφωτοχάρτη, και αφαιρούνται από τη συνολική επιλέξιµη έκταση της ενότητας.
Το µεγαλύτερο πρόβληµα για τα ελληνικά δεδοµένα είναι η κατηγορία όπου οι θάµνοι είναι σε διάσπαρτη µορφή. Με βάση και τις οδηγίες της Ε.Ε. εφαρµόζεται ένα αναλογικό σύστηµα υπολογισµού, µε την καθιέρωση τεσσάρων κλάσεων για την αξιολόγηση της επιλεξιµότητας των βοσκοτόπων ως εξής
-Αν το εκτιµώµενο ποσοστό της επιλέξιµης έκτασης για έναν βοσκότοπο, µετά από φωτοερµηνεία, είναι κάτω του 25%, τότε το τελικό ποσοστό επιλεξιµότητας είναι µηδέν,
-αν είναι 25-50% δίνεται το 37,5%,
-από 50-75% δίνεται το 62,5% και
-από 75-100%, θεωρείται ως 100% επιλέξιµη η ενότητα
ΑλλαγέςΓια την περίοδο 2015 -2020, στον κανονισµό έχει προστεθεί η έννοια ότι µπορεί να περιλαµβάνονται και άλλα είδη όπως θάµνοι ή δέντρα που προσφέρονται για βοσκή, αλλά υπάρχουν και δύο προαπαιτούµενα. Το πρώτο είναι πως πρέπει να ληφθεί απόφαση των κρατών µελών για τη γη που προσφέρεται για βοσκή, ότι εντάσσεται σε καθιερωµένες τοπικές πρακτικές. Άρα αυτές θα πρέπει να προσδιοριστούν επακριβώς ποιες είναι. Επίσης, στη γεωργική δραστηριότητα αναφέρεται η διατήρηση έκτασης που να την καθιστά κατάλληλη για βόσκηση και εποµένως µπαίνει το ερώτηµα πώς διατηρείται, ενώ προσδιορισµού χρήζει και η άσκηση ελάχιστης δραστηριότητας, όπως ορίζεται από τα κράτη µέλη για γεωργικές περιοχές εκ φύσεως κατάλληλες για βοσκή ή καλλιέργεια.
