Η άρδευση αποτελεί µία από τις σηµαντικότερες πρακτικές που ο αµπελουργός έχει στη διάθεσή του προκειµένου να βελτιώσει την ποιότητα των αµπελοοινικών του προϊόντων. Μάλιστα µόλις το 2003 το ∆ιεθνές Γραφείο Αµπέλου και Οίνου αναγνώρισε την αναγκαιότητα άρδευσης των οινοποιήσιµων ποικιλιών, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή αποτελεί εργαλείο ελέγχου της ζωηρότητας και της παραγωγικότητας των αµπελώνων. Η άρδευση βέβαια των οινοποιήσιµων ποικιλιών στη χώρα µας εφαρµοζόταν σε πάρα πολλές αµπελουργικές περιοχές παρόλη την τότε απαγόρευση της εθνικής νοµοθεσίας, αφού τόσο η εµπειρία όσο και πολλά ερευνητικά δεδοµένα συνηγορούσαν στη λελογισµένη χρήση της που σχετίζεται µε τη φυσιολογική λειτουργία του φυτού. Άλλωστε το νερό αποτελεί βασικό στοιχείο του µεταβολισµού του φυτού και σχετίζεται µε την ανάπτυξή του, την ποσότητα αλλά και την ποιότητα της παραγωγής.
Το νερό στη διάρκεια του βλαστικού κύκλουΤόσο η έλλειψη όσο και η περίσσεια νερού µπορούν να είναι επιζήµιες ή επωφελείς, για διαφορετικούς λόγους, ανάλογα µε το βλαστικό στάδιο που συµβαίνουν και την έντασή τους
-Μεταξύ έκπτυξης και καρπόδεσης: Στις περισσότερες αµπελουργικές περιοχές της χώρας η περίοδος που µεσολαβεί µεταξύ της έκπτυξης και της καρπόδεσης είναι περίοδος µε περίσσεια υγρασίας στο έδαφος λόγω των χειµερινών-ανοιξιάτικων βροχοπτώσεων. Όταν τα φυτά ξεκινούν µε αυξηµένα αποθέµατα νερού στο έδαφος, o ρυθµός βλάστησης είναι έντονος και συνήθως η πίεση των ασθενειών µεγάλη. Τα φυτά αποκτούν γρήγορα το επιθυµητό ύψος φυλλικής επιφάνειας και συχνά η βλάστηση ανταγωνίζεται την καρπόδεση οδηγώντας σε ανθόρροια ποικιλίες επιρρεπείς σε αυτήν (ζωηροί κλώνοι Merlot, Sauvignon, Ροδίτη κ.λπ.). Πολύ σπάνια σε περιοχές όπου το αµπέλι ξεκινά µε λίγα υδατικά αποθέµατα απαιτείται άρδευση στη φάση αυτή ώστε να µπορέσει το φυτό να αποκτήσει ένα ικανοποιητικό µήκος κληµατίδας.
-Από την καρπόδεση έως τον περκασµό: Την περίοδο που µεσολαβεί από το στάδιο της καρπόδεσης έως τον περκασµό, η ύπαρξη περίσσειας νερού στο έδαφος οδηγεί στη µη έγκαιρη διακοπή της βλάστησης, την αυξηµένη ζωηρότητα και άρα παραγωγή (αύξηση του µεγέθους του τσαµπιού και των ραγών) και στην αυξηµένη πίεση των ασθενειών (περονόσπορος, ωίδιο, βοτρύτης). Η έλλειψη νερού, από την άλλη, µπορεί να επιφέρει µείωση του µεγέθους των σταφυλιών και των ραγών, σταµάτηµα της βλάστησης του κεντρικού βλαστού, αλλά και των ταχυφυών. Τέτοια έλλειψη µπορεί να εµφανιστεί την περίοδο αυτή στις νότιες περιοχές της χώρας, αλλά και σε αβαθή ή ελαφριά εδάφη στις βορειότερες περιοχές. Ειδικά σε αµπελώνες µικρής ζωηρότητας η έλλειψη µπορεί να αποβεί καταστροφική, αφού η διακοπή της βλάστησης µπορεί να οδηγήσει σε µειωµένη φυλλική επιφάνεια, ανίκανη να ωριµάσει ικανοποιητικά την παραγωγή
-Από τον περκασµό ως την ωρίµανση: Από τον περκασµό έως την ωρίµανση η περίσσεια νερού στο έδαφος οδηγεί σε εκ νέου αύξηση των ταχυφυών που ανταγωνίζονται το σταφύλι και επιβραδύνουν την ωρίµανσή του, σκιάζουν τη ζώνη των σταφυλιών, καθυστερούν την ξυλοποίηση των κληµατίδων και δηµιουργούν συνθήκες ιδανικές για την ανάπτυξη κυρίως του βοτρύτη ιδιαίτερα στις λεπτόφλουδες ποικιλίες. Η έλλειψη νερού στη διάρκεια του σταδίου αυτού οδηγεί σε πρόωρη φυλλόπτωση και ατελή ωρίµανση του σταφυλιού
-Μετά τον τρύγο: Αρκετά συχνά στη χώρα µας τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έλλειψη νερού µετά τον τρύγο, ιδιαίτερα όταν οι συνθήκες είναι έντονα ξηροθερµικές στη διάρκεια της βλαστικής περιόδου. Η έλλειψη αυτή οδηγεί σε πρόωρη φυλλόπτωση, περιορισµό της ανάπτυξης του ριζικού συστήµατος µε συνέπεια µειωµένη απορρόφηση θρεπτικών την επόµενη άνοιξη, περιορισµό των αποθεµάτων του φυτού κ.λπ
Η επίδραση του νερού στο σχηματισμό, την ανάπτυξη και την ωρίμανση της ράγαςΗ καρπόδεση ακολουθείται από µία γρήγορη αύξηση του µεγέθους της ράγας που διαρκεί 40-60 µέρες (Φάση 1). Στη συνέχεια και για 14-40 µέρες (ως τον περκασµό) το µέγεθος της ράγας δεν µεταβάλλεται (Φάση 2), ενώ στις επόµενες 35-55 µέρες (ως τον τρύγο) συνεχίζεται η αύξηση του µεγέθους της (Φάση 3).
Είναι αλήθεια ότι η αύξηση του µεγέθους της ράγας επηρεάζεται σε µικρότερο βαθµό από την έλλειψη νερού σε σχέση µε αυτή των βλαστών. Παρόλα αυτά σοβαρή έλλειψη νερού σε όλες τις φάσεις της ανάπτυξης της ράγας επηρεάζει το µέγεθος των ραγών και µειώνει την ποσότητα της παραγωγής, αλλά και την ποιότητά της (διακοπή της φωτοσύνθεσης αφού τα στοµάτια παραµένουν τη µεγαλύτερη περίοδο της ηµέρας κλειστά, µείωση της συγκέντρωσης των σακχάρων, πτώση του pH κ.λπ.) ενώ η υπερβολική παρουσία νερού στο έδαφος συµβάλει στην αύξηση του µεγέθους των ραγών και της παραγωγής, µε όλες τις αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα (ευαισθησία στο βοτρύτη, χαµηλή περιεκτικότητα των ραγών σε διαλυτά στερεά, ανθοκυάνες, τανίνες κ.λπ.)
Το υδατικό δυναμικό των φύλλων Πολλές µελέτες που έχουν γίνει σε διάφορες περιοχές και ποικιλίες στον κόσµο, σχετικά µε την άρδευση της αµπέλου, έχουν επιβάλλει το λεγόµενο µέτριο stress ως έναν από τους σηµαντικότερους παράγοντες ποιότητας των ερυθρών ποικιλιών, ενώ το ελαφρύ stress ως ιδανικό στην περίπτωση των λευκών ποικιλιών. Όταν λέµε ελαφρύ stress, εννοούµε ότι το υδατικό δυναµικό του φύλλου, που είναι ένας από τους πιο αντιπροσωπευτικούς, προς το παρόν, δείκτες της υδατικής κατάστασης των φυτών, είναι γύρω στο -10 µε -12 Βars, ενώ στο µέτριο stress µεταξύ -12 µε -14 Bars
Πότε πρέπει να εµφανίζεται αυτό το stress;Σύµφωνα µε µελέτες το υδατικό δυναµικό του φύλλου θα πρέπει να βρίσκεται µεταξύ αυτών των ορίων από τα µέσα της πρώτης φάσης ανάπτυξης της ράγας µέχρι και την ωρίµανση του σταφυλιού. Η µέτρηση του υδατικού δυναµικού των φύλλων γίνεται ουσιαστικά µε τη βοήθεια ενός θαλάµου πίεσης που κοστίζει από 900- 7.000 ευρώ
Λόγω κόστους λίγοι αµπελουργοί διαθέτουν αυτό τον εξοπλισµό και οι περισσότεροι εκτιµούν το αν χρειάζεται να ποτίσουν ή όχι το αµπέλι τους εµπειρικά, παρακολουθώντας τα φυτά: Όταν καίγεται η κορυφή της κληµατίδας ή όταν ξεραίνονται οι έλικες ή τα φύλλα της βάσης της κληµατίδας ξεκινούν το πότισµα. Πολλές φορές όµως αυτά τα σηµάδια εµφανίζονται ενώ υπάρχει ήδη σοβαρή έλλειψη νερού. Άλλοι µετρούν κάθε µέρα την αύξηση του µήκους συγκεκριµένων κάθε φορά βλαστών και όταν αυτή για µία µε δύο µέρες σταµατά, τότε ποτίζουν.
Ένας από τους πιο αξιόπιστους εµπειρικούς δείκτες που ο αµπελουργός έχει στη διάθεσή του είναι το µήκος της κορυφαίας έλικας σε σχέση µε την κορυφή. Όταν η έλικα δεν ξεπερνά την κορυφή είναι σηµάδι ότι ο αµπελώνας θα πρέπει να ποτιστεί.
Στάγδην ή υπόγεια άρδευσηΩς προς το σύστηµα ποτίσµατος, µέχρι σήµερα θεωρείται η στάγδην άρδευση ως το καταλληλότερο, αφού εξασφαλίζει οικονοµία νερού παρέχοντας ουσιαστικά το νερό που το φυτό χρειάζεται εστιασµένο στο σηµείο όπου αναπτύσσεται το ριζικό σύστηµά του (ή που το αναγκάζουµε να αναπτυχθεί)
Λόγω της ανάγκης για ακόµη µεγαλύτερη οικονοµία νερού και στη λογική της ώθησης του ριζικού συστήµατος να αναπτυχθεί σε µεγαλύτερο βάθος, τα τελευταία χρόνια βρίσκει εφαρµογή η υπόγεια άρδευση των αµπελώνων. Αυτή συνίσταται, µε δυο λόγια, στην εγκατάσταση ενός σταλακτηφόρου σωλήνα σε βάθος 30 εκατοστών, συνήθως µεταξύ των γραµµών φύτευσης, που τροφοδοτεί τον αµπελώνα µε µικρότερες ποσότητες νερού, που είναι όµως πιο αποτελεσµατικό (περιορισµένη εξάτµιση), ενώ παράλληλα µε την τεχνική αυτή αναγκάζεται το ριζικό σύστηµα να αναπτυχθεί σε µεγαλύτερο βάθος µε ό,τι θετικό αυτό συνεπάγεται (µεγαλύτερη ανθεκτικότητα σε stress, καλύτερη έκφραση ίσως του terroir κ.λπ.).
Βέβαια η όλη εγκατάσταση στοιχίζει διπλάσια ή και τριπλάσια σε σχέση µε την υπέργεια άρδευση µε αναµφισβήτητα όµως πλεονεκτήµατα εάν πραγµατοποιηθεί σωστά.
Στον καύσωνα ένα παραγωγικό φυτό χρειάζεται έωw 20 λίτρα κάθε µέρα Από µελέτες που έχουν γίνει σε ελληνικούς αµπελώνες προκύπτει ότι η κατανάλωση νερού από ένα νεαρό φυτό τους καλοκαιρινούς µήνες φθάνει τα 4-5 λίτρα ηµερησίως, ενώ ένα παραγωγικό φυτό καταναλώνει 10-15 λίτρα, µπορεί όµως να φθάσει και τα 20 λίτρα σε καύσωνα
-Αµπελώνες µε βαρύ έδαφος ποτίζονται µε µεγαλύτερες ποσότητες νερού και αραιότερα σε σχέση µε αµπελώνες ελαφριάς µηχανικής σύστασης που ποτίζονται συχνότερα και µε µικρότερες ποσότητες
- Αµπελώνες µε βαθύ ριζικό σύστηµα ποτίζονται λιγότερο (αραιότερα) από τους αµπελώνες που το ριζικό τους σύστηµα είναι επιπολαιόριζο (λόγω υποκειµένου ή εδάφους, ή πρακτικών κατά το παρελθόν
-Αµπελώνες νεαρής ηλικίας λόγω περιορισµένης ανάπτυξης του ριζικού συστήµατος έχουν ανάγκη µεγαλύτερων ποσοτήτων νερού και πιο συχνά
Πώς ποτίζουµε και µε τι ποσότητεςΣε αυτό το θέµα δεν υπάρχουν συγκεκριµένες συνταγές. Η ποσότητα του νερού µε την οποία ποτίζουµε και η συχνότητα των αρδεύσεων επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες µε σηµαντικότερους τον τύπο του εδάφους και κυρίως τη µηχανική του σύσταση, το βάθος του, το υποκείµενο, την ποικιλία την εξατµισοδιαπνοή στον συγκεκριµένο αµπελώνα, την ηλικία των φυτών κ.ο.κ
Κείμενο Δρ. Χαρούλα Σπινθηροπούλου (Γεωπόνος, ειδικός αµπελουργίας, οινοποιός), στο περιοδικό WineTrails, μηνός Ιουνίου 2016
Το νερό στη διάρκεια του βλαστικού κύκλουΤόσο η έλλειψη όσο και η περίσσεια νερού µπορούν να είναι επιζήµιες ή επωφελείς, για διαφορετικούς λόγους, ανάλογα µε το βλαστικό στάδιο που συµβαίνουν και την έντασή τους
-Μεταξύ έκπτυξης και καρπόδεσης: Στις περισσότερες αµπελουργικές περιοχές της χώρας η περίοδος που µεσολαβεί µεταξύ της έκπτυξης και της καρπόδεσης είναι περίοδος µε περίσσεια υγρασίας στο έδαφος λόγω των χειµερινών-ανοιξιάτικων βροχοπτώσεων. Όταν τα φυτά ξεκινούν µε αυξηµένα αποθέµατα νερού στο έδαφος, o ρυθµός βλάστησης είναι έντονος και συνήθως η πίεση των ασθενειών µεγάλη. Τα φυτά αποκτούν γρήγορα το επιθυµητό ύψος φυλλικής επιφάνειας και συχνά η βλάστηση ανταγωνίζεται την καρπόδεση οδηγώντας σε ανθόρροια ποικιλίες επιρρεπείς σε αυτήν (ζωηροί κλώνοι Merlot, Sauvignon, Ροδίτη κ.λπ.). Πολύ σπάνια σε περιοχές όπου το αµπέλι ξεκινά µε λίγα υδατικά αποθέµατα απαιτείται άρδευση στη φάση αυτή ώστε να µπορέσει το φυτό να αποκτήσει ένα ικανοποιητικό µήκος κληµατίδας.
-Από την καρπόδεση έως τον περκασµό: Την περίοδο που µεσολαβεί από το στάδιο της καρπόδεσης έως τον περκασµό, η ύπαρξη περίσσειας νερού στο έδαφος οδηγεί στη µη έγκαιρη διακοπή της βλάστησης, την αυξηµένη ζωηρότητα και άρα παραγωγή (αύξηση του µεγέθους του τσαµπιού και των ραγών) και στην αυξηµένη πίεση των ασθενειών (περονόσπορος, ωίδιο, βοτρύτης). Η έλλειψη νερού, από την άλλη, µπορεί να επιφέρει µείωση του µεγέθους των σταφυλιών και των ραγών, σταµάτηµα της βλάστησης του κεντρικού βλαστού, αλλά και των ταχυφυών. Τέτοια έλλειψη µπορεί να εµφανιστεί την περίοδο αυτή στις νότιες περιοχές της χώρας, αλλά και σε αβαθή ή ελαφριά εδάφη στις βορειότερες περιοχές. Ειδικά σε αµπελώνες µικρής ζωηρότητας η έλλειψη µπορεί να αποβεί καταστροφική, αφού η διακοπή της βλάστησης µπορεί να οδηγήσει σε µειωµένη φυλλική επιφάνεια, ανίκανη να ωριµάσει ικανοποιητικά την παραγωγή
-Από τον περκασµό ως την ωρίµανση: Από τον περκασµό έως την ωρίµανση η περίσσεια νερού στο έδαφος οδηγεί σε εκ νέου αύξηση των ταχυφυών που ανταγωνίζονται το σταφύλι και επιβραδύνουν την ωρίµανσή του, σκιάζουν τη ζώνη των σταφυλιών, καθυστερούν την ξυλοποίηση των κληµατίδων και δηµιουργούν συνθήκες ιδανικές για την ανάπτυξη κυρίως του βοτρύτη ιδιαίτερα στις λεπτόφλουδες ποικιλίες. Η έλλειψη νερού στη διάρκεια του σταδίου αυτού οδηγεί σε πρόωρη φυλλόπτωση και ατελή ωρίµανση του σταφυλιού
-Μετά τον τρύγο: Αρκετά συχνά στη χώρα µας τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έλλειψη νερού µετά τον τρύγο, ιδιαίτερα όταν οι συνθήκες είναι έντονα ξηροθερµικές στη διάρκεια της βλαστικής περιόδου. Η έλλειψη αυτή οδηγεί σε πρόωρη φυλλόπτωση, περιορισµό της ανάπτυξης του ριζικού συστήµατος µε συνέπεια µειωµένη απορρόφηση θρεπτικών την επόµενη άνοιξη, περιορισµό των αποθεµάτων του φυτού κ.λπ
Η επίδραση του νερού στο σχηματισμό, την ανάπτυξη και την ωρίμανση της ράγαςΗ καρπόδεση ακολουθείται από µία γρήγορη αύξηση του µεγέθους της ράγας που διαρκεί 40-60 µέρες (Φάση 1). Στη συνέχεια και για 14-40 µέρες (ως τον περκασµό) το µέγεθος της ράγας δεν µεταβάλλεται (Φάση 2), ενώ στις επόµενες 35-55 µέρες (ως τον τρύγο) συνεχίζεται η αύξηση του µεγέθους της (Φάση 3).
Είναι αλήθεια ότι η αύξηση του µεγέθους της ράγας επηρεάζεται σε µικρότερο βαθµό από την έλλειψη νερού σε σχέση µε αυτή των βλαστών. Παρόλα αυτά σοβαρή έλλειψη νερού σε όλες τις φάσεις της ανάπτυξης της ράγας επηρεάζει το µέγεθος των ραγών και µειώνει την ποσότητα της παραγωγής, αλλά και την ποιότητά της (διακοπή της φωτοσύνθεσης αφού τα στοµάτια παραµένουν τη µεγαλύτερη περίοδο της ηµέρας κλειστά, µείωση της συγκέντρωσης των σακχάρων, πτώση του pH κ.λπ.) ενώ η υπερβολική παρουσία νερού στο έδαφος συµβάλει στην αύξηση του µεγέθους των ραγών και της παραγωγής, µε όλες τις αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα (ευαισθησία στο βοτρύτη, χαµηλή περιεκτικότητα των ραγών σε διαλυτά στερεά, ανθοκυάνες, τανίνες κ.λπ.)
Πότε πρέπει να εµφανίζεται αυτό το stress;Σύµφωνα µε µελέτες το υδατικό δυναµικό του φύλλου θα πρέπει να βρίσκεται µεταξύ αυτών των ορίων από τα µέσα της πρώτης φάσης ανάπτυξης της ράγας µέχρι και την ωρίµανση του σταφυλιού. Η µέτρηση του υδατικού δυναµικού των φύλλων γίνεται ουσιαστικά µε τη βοήθεια ενός θαλάµου πίεσης που κοστίζει από 900- 7.000 ευρώ
Λόγω κόστους λίγοι αµπελουργοί διαθέτουν αυτό τον εξοπλισµό και οι περισσότεροι εκτιµούν το αν χρειάζεται να ποτίσουν ή όχι το αµπέλι τους εµπειρικά, παρακολουθώντας τα φυτά: Όταν καίγεται η κορυφή της κληµατίδας ή όταν ξεραίνονται οι έλικες ή τα φύλλα της βάσης της κληµατίδας ξεκινούν το πότισµα. Πολλές φορές όµως αυτά τα σηµάδια εµφανίζονται ενώ υπάρχει ήδη σοβαρή έλλειψη νερού. Άλλοι µετρούν κάθε µέρα την αύξηση του µήκους συγκεκριµένων κάθε φορά βλαστών και όταν αυτή για µία µε δύο µέρες σταµατά, τότε ποτίζουν.
Ένας από τους πιο αξιόπιστους εµπειρικούς δείκτες που ο αµπελουργός έχει στη διάθεσή του είναι το µήκος της κορυφαίας έλικας σε σχέση µε την κορυφή. Όταν η έλικα δεν ξεπερνά την κορυφή είναι σηµάδι ότι ο αµπελώνας θα πρέπει να ποτιστεί.
Στάγδην ή υπόγεια άρδευσηΩς προς το σύστηµα ποτίσµατος, µέχρι σήµερα θεωρείται η στάγδην άρδευση ως το καταλληλότερο, αφού εξασφαλίζει οικονοµία νερού παρέχοντας ουσιαστικά το νερό που το φυτό χρειάζεται εστιασµένο στο σηµείο όπου αναπτύσσεται το ριζικό σύστηµά του (ή που το αναγκάζουµε να αναπτυχθεί)
Λόγω της ανάγκης για ακόµη µεγαλύτερη οικονοµία νερού και στη λογική της ώθησης του ριζικού συστήµατος να αναπτυχθεί σε µεγαλύτερο βάθος, τα τελευταία χρόνια βρίσκει εφαρµογή η υπόγεια άρδευση των αµπελώνων. Αυτή συνίσταται, µε δυο λόγια, στην εγκατάσταση ενός σταλακτηφόρου σωλήνα σε βάθος 30 εκατοστών, συνήθως µεταξύ των γραµµών φύτευσης, που τροφοδοτεί τον αµπελώνα µε µικρότερες ποσότητες νερού, που είναι όµως πιο αποτελεσµατικό (περιορισµένη εξάτµιση), ενώ παράλληλα µε την τεχνική αυτή αναγκάζεται το ριζικό σύστηµα να αναπτυχθεί σε µεγαλύτερο βάθος µε ό,τι θετικό αυτό συνεπάγεται (µεγαλύτερη ανθεκτικότητα σε stress, καλύτερη έκφραση ίσως του terroir κ.λπ.).
Βέβαια η όλη εγκατάσταση στοιχίζει διπλάσια ή και τριπλάσια σε σχέση µε την υπέργεια άρδευση µε αναµφισβήτητα όµως πλεονεκτήµατα εάν πραγµατοποιηθεί σωστά.
Στον καύσωνα ένα παραγωγικό φυτό χρειάζεται έωw 20 λίτρα κάθε µέρα Από µελέτες που έχουν γίνει σε ελληνικούς αµπελώνες προκύπτει ότι η κατανάλωση νερού από ένα νεαρό φυτό τους καλοκαιρινούς µήνες φθάνει τα 4-5 λίτρα ηµερησίως, ενώ ένα παραγωγικό φυτό καταναλώνει 10-15 λίτρα, µπορεί όµως να φθάσει και τα 20 λίτρα σε καύσωνα
-Αµπελώνες µε βαρύ έδαφος ποτίζονται µε µεγαλύτερες ποσότητες νερού και αραιότερα σε σχέση µε αµπελώνες ελαφριάς µηχανικής σύστασης που ποτίζονται συχνότερα και µε µικρότερες ποσότητες
- Αµπελώνες µε βαθύ ριζικό σύστηµα ποτίζονται λιγότερο (αραιότερα) από τους αµπελώνες που το ριζικό τους σύστηµα είναι επιπολαιόριζο (λόγω υποκειµένου ή εδάφους, ή πρακτικών κατά το παρελθόν
-Αµπελώνες νεαρής ηλικίας λόγω περιορισµένης ανάπτυξης του ριζικού συστήµατος έχουν ανάγκη µεγαλύτερων ποσοτήτων νερού και πιο συχνά
Πώς ποτίζουµε και µε τι ποσότητεςΣε αυτό το θέµα δεν υπάρχουν συγκεκριµένες συνταγές. Η ποσότητα του νερού µε την οποία ποτίζουµε και η συχνότητα των αρδεύσεων επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες µε σηµαντικότερους τον τύπο του εδάφους και κυρίως τη µηχανική του σύσταση, το βάθος του, το υποκείµενο, την ποικιλία την εξατµισοδιαπνοή στον συγκεκριµένο αµπελώνα, την ηλικία των φυτών κ.ο.κ
Κείμενο Δρ. Χαρούλα Σπινθηροπούλου (Γεωπόνος, ειδικός αµπελουργίας, οινοποιός), στο περιοδικό WineTrails, μηνός Ιουνίου 2016
