Μείωση 11% σε αγροτικό εισόδηµα
Μάλιστα, στο προσοµοιωτικό σενάριο «Χωρίς ΚΑΠ», η έρευνα (µελέτη Scenar 2040) δείχνει ότι το γεωργικό εισόδηµα θα µειωνόταν κατά περίπου 11%, µε τις µικρότερες και πιο ευάλωτες εκµεταλλεύσεις να αντιµετωπίζουν απώλειες έως και 21%. Η συνολική παραγωγή τροφίµων στην ΕΕ θα µειωνόταν κατά 5%, µειώνοντας την ικανότητα της ΕΕ να καλύψει τόσο την εγχώρια όσο και την παγκόσµια ζήτηση. Οι τιµές καταναλωτή των τροφίµων θα αυξάνονταν, πλήττοντας δυσανάλογα τις δαπάνες τροφίµων στα πιο ευάλωτα νοικοκυριά στην ΕΕ, ενώ η απασχόληση στον αγροδιατροφικό τοµέα θα µειωνόταν κατά περίπου 250.000 εργαζόµενους.
Το υποθετικό σενάριο Χωρίς ΚΑΠ, πυροδοτεί βαθιές ετερογενείς οικονοµικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές µεταµορφώσεις σε ολόκληρο τον γεωργικό τοµέα και τα εδάφη της ΕΕ. Ενώ η κατάργηση των απαιτήσεων της ΚΑΠ, συµπεριλαµβανοµένης της συµµόρφωσης µε τα πρότυπα Καλής Γεωργικής και Περιβαλλοντικής Κατάσταση-ΚΓΠΚ, θα επέτρεπε στους αγρότες µεγαλύτερη ευελιξία, αυτό δεν αντισταθµίζει τη σηµαντική απώλεια πληρωµών της ΚΑΠ, καθώς οι διαρθρωτικοί περιορισµοί και οι συνθήκες της αγοράς περιορίζουν την ικανότητα των αγροτών να µεγιστοποιήσουν τα οφέλη από αυτή την ευελιξία. Κατά συνέπεια, το σενάριο Χωρίς ΚΑΠ - µια επιλογή ασυµβίβαστη µε τις Συνθήκες της ΕΕ - µειώνει σηµαντικά το γεωργικό εισόδηµα και θα είχε διάφορες αρνητικές συνέπειες σε όλες τις γεωργικές εξειδικεύσεις. Μάλιστα, δεδοµένης της διαρροής εκποµπών, η ανάλυση υπογραµµίζει επίσης τον πιθανό κίνδυνο καθαρής αύξησης των παγκόσµιων εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου από τη γεωργία, καθώς η παραγωγή µετατοπίζεται σε περιοχές εκτός ΕΕ µε λιγότερη απόδοση άνθρακα.
Η µελέτη Scenar2040, διερευνά τρία σενάρια: παραγωγικότητα και επενδύσεις, περιβάλλον και κλίµα και Χωρίς ΚΑΠ (NoCAP), τα οποία προορίζονται να χρησιµεύσουν ως τροφή για σκέψη, όχι ως σχέδιο πολιτικής. Σκοπός τους – όπως αναφέρει το JRC - είναι να εµπλουτίσουν τον συνεχιζόµενο διάλογο πολιτικής για το µέλλον της ΚΑΠ, παρέχοντας ποσοτικές γνώσεις σχετικά µε τις πιθανές επιπτώσεις εναλλακτικών οδών της ΚΑΠ.
∆ύο αντίθετα σενάρια
Η έκθεση παρουσιάζει δύο εναλλακτικά σενάρια που βασίζονται σε ξεχωριστές κατανοµές χρηµατοδότησης της ΚΑΠ:
Παραγωγικότητα και Επενδύσεις: Αυτό το σενάριο διοχετεύει την υποστήριξη της ΚΑΠ κυρίως σε παρεµβάσεις που βελτιώνουν την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα. Σε σύγκριση µε το σενάριο αναφοράς το 2040, αυτό έχει ως αποτέλεσµα αύξηση 2,7% της γεωργικής παραγωγής της ΕΕ σε όλους τους τοµείς, χαµηλότερες τιµές τροφίµων, ισχυρότερη εµπορική απόδοση, βελτίωση του εµπορικού ισοζυγίου της ΕΕ κατά 2,7 δισεκατοµµύρια ευρώ. Ενώ αυτή η προσέγγιση θα είχε ελάχιστες συνολικές επιπτώσεις στην απασχόληση, οι περιβαλλοντικές πιέσεις εντός της ΕΕ θα µπορούσαν να ενταθούν. Μεταξύ άλλων, αυτό θα µπορούσε να οδηγήσει σε υψηλότερες εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου στη γεωργία (+0,5%) και αύξηση 1,4% στο πλεόνασµα αζώτου ανά εκτάριο.
Περιβάλλον και Κλίµα: Αυτό το σενάριο µετατοπίζει την υποστήριξη της ΚΑΠ προς παρεµβάσεις που επικεντρώνονται περισσότερο στο περιβάλλον και το κλίµα. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσµα σηµαντικά περιβαλλοντικά οφέλη για την ΕΕ: µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου κατά 1,7% και της ρύπανσης από άζωτο κατά 2% ανά εκτάριο, ενώ παράλληλα θα ενίσχυε την ποικιλοµορφία των καλλιεργειών και θα δηµιουργούσε 90.000 νέες θέσεις εργασίας. Αυτά τα οφέλη, ωστόσο, έχουν οικονοµικές συνέπειες: η γεωργική παραγωγή θα µειωθεί κατά 4%, οι τιµές των τροφίµων θα αυξηθούν και οι εισαγωγές θα αυξηθούν, επιδεινώνοντας το εµπορικό ισοζύγιο της ΕΕ κατά 1,8 δισεκατοµµύρια ευρώ.
Οι συµβιβασµοί: εντατικοποίηση έναντι εκτατικοποίησης, εγχώρια έναντι παγκόσµιας παραγωγής
Τα δύο σενάρια δείχνουν ότι, ενώ τα µέτρα πολιτικής µπορούν να επηρεάσουν την παραγωγή και τη δυναµική των τιµών, τα θεµελιώδη µεγέθη της αγοράς παραµένουν οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν τα αποτελέσµατα της παραγωγής. Ωστόσο, η έκθεση υπογραµµίζει τους βασικούς διαρθρωτικούς συµβιβασµούς µεταξύ εντατικοποίησης και εκτατικοποίησης. Οι στρατηγικές που εστιάζουν στην παραγωγικότητα ενισχύουν την αποδοτικότητα των πόρων, αυξάνουν την παραγωγή και την οικονοµική απόδοση και περιορίζουν την επέκταση των κοπαδιών και της γης.
Αντίστροφα, η περιβαλλοντικά εστιασµένη εκτατικοποίηση µειώνει τις περιβαλλοντικές πιέσεις ανά εκτάριο ή ανά ζώο, αλλά συχνά απαιτεί περισσότερα ζώα και γη για τη διατήρηση των επιπέδων παραγωγής, µειώνοντας την αποδοτικότητα και αυξάνοντας τις πιέσεις ανά µονάδα παραγωγής.
Οι εµπορικές επιπτώσεις προσθέτουν ένα ακόµη επίπεδο πολυπλοκότητας. Ενώ το περιβαλλοντικά εστιασµένο σενάριο µειώνει µε επιτυχία τις γεωργικές εκποµπές της ΕΕ, αυτό θα µπορούσε ακούσια να αυξήσει τις παγκόσµιες εκποµπές. Μειώνοντας τη δική της παραγωγή, η ΕΕ θα µπορούσε να µετατοπίσει τη ζήτηση σε περιοχές του κόσµου µε λιγότερο αποδοτική από άποψη άνθρακα γεωργία - ένα φαινόµενο γνωστό ως διαρροή εκποµπών.
Ωστόσο, το σενάριο που εστιάζει στην παραγωγικότητα, ενώ αυξάνει ελαφρώς τις εκποµπές της ΕΕ, θα µπορούσε να µειώσει τις συνολικές παγκόσµιες εκποµπές, καθώς οι παραγωγοί της ΕΕ που είναι αποδοτικοί από άποψη εκποµπών θα µπορούσαν να εκτοπίσουν λιγότερο βιώσιµους ανταγωνιστές στο εξωτερικό.
Αξιοσημείωτη η μείωση στο αγροτικό ΑΕΠ στην Ελλάδα: Οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές μεταμορφώσεις
Στο σενάριο Χωρίς ΚΑΠ, οι µειώσεις εισοδήµατος ποικίλλουν σηµαντικά ανάλογα µε το µέγεθος της γεωργικής εκµετάλλευσης, µε τις µικρότερες εκµεταλλεύσεις (τυπική παραγωγή κάτω των 50.000 ευρώ) να αντιµετωπίζουν ιδιαίτερα µεγάλες σχετικές µειώσεις εισοδήµατος (κατά µέσο όρο περίπου -21%) σε σύγκριση µε τις µεγαλύτερες γεωργικές επιχειρήσεις (-6%). Η µεγαλύτερη ευπάθεια των µικρής κλίµακας εκµεταλλεύσεων αυξάνει την πιθανότητα αρνητικών ακαθάριστων κερδών. Τέτοιες δυσανάλογες επιπτώσεις ενδέχεται να εγείρουν ανησυχίες σχετικά µε τη µακροπρόθεσµη βιωσιµότητα και ανθεκτικότητα των µικρής κλίµακας γεωργικών δραστηριοτήτων ελλείψει πληρωµών της ΚΑΠ, επιταχύνοντας τις διαρθρωτικές αλλαγές στον γεωργικό τοµέα, καθώς οι µικρότερες εκµεταλλεύσεις αγωνίζονται να µείνουν βιώσιµες.
Μετά από αυτές τις σηµαντικές αλλαγές, η γεωργική παραγωγή της ΕΕ προβλέπεται να µειωθεί σηµαντικά. Η παραγωγή καλλιεργειών (δηµητριακά, ελαιούχοι σπόροι και φρούτα και λαχανικά) προβλέπεται να µειωθεί κατά περίπου 5%, κυρίως λόγω της απουσίας παρεµβάσεων ενίσχυσης της παραγωγικότητας. Η Χρησιµοποιούµενη Γεωργική Έκταση (ΧΓΕ) προβλέπεται να µειωθεί κατά 2,5% (περίπου 4 εκατ. εκτάρια), κυρίως λόγω µείωσης των εκτάσεων δηµητριακών. Ο τοµέας της κτηνοτροφίας θα υποστεί επίσης σηµαντική µείωση, µε την παραγωγή γάλακτος και γαλακτοκοµικών στην ΕΕ να µειώνεται κατά 3% και την παραγωγή κρέατος κατά 7,1%, µε σηµαντικές διαφορές µεταξύ των τύπων κρέατος (βοδινό κρέας -13,2%, αιγοπρόβειο κρέας -13,4%, χοιρινό κρέας -7,4% και κρέας πουλερικών -3,9%).
Οι εξαγωγές γεωργικών προϊόντων διατροφής της ΕΕ µειώνονται κατά 3,4 δισ. ευρώ (–1,8%) και οι εισαγωγές αυξάνονται κατά 4,7 δισ. ευρώ (+3,9%), οδηγώντας σε επιδείνωση του εµπορικού ισοζυγίου γεωργικών προϊόντων διατροφής της ΕΕ κατά περίπου 8,1 δισ. ευρώ (–12,4%). Οι δείκτες αυτάρκειας της ΕΕ µειώνονται για όλες τις οµάδες βασικών προϊόντων, πιο έντονες για τις καλλιέργειες και τα φυτικά προϊόντα. Οι τιµές καταναλωτή αυξάνονται σε όλες τις οµάδες βασικών προϊόντων (πιο έντονες σεφρούτα και λαχανικά, +4%), οδηγώντας σε αξιοσηµείωτη αύξηση των µεριδίων των δαπανών των νοικοκυριών για τρόφιµα, επηρεάζοντας δυσανάλογα τα κράτη µέλη µε υψηλότερες αυξήσεις τιµών ή ήδη υψηλότερα µερίδια δαπανών για τρόφιµα στο βασικό σενάριο (π.χ., Βουλγαρία και Ελλάδα, όπου οι δαπάνες των νοικοκυριών για τρόφιµα αυξάνονται πάνω από 2%).
Από κοινωνικοοικονοµική άποψη, το σενάριο Χωρίς ΚΑΠ υπογραµµίζει τον αναδιανεµητικό ρόλο της ΚΑΠ, αποκαλύπτοντας τον αντίκτυπό της στην κατανοµή του εισοδήµατος µεταξύ κρατών και των εδαφών τους. Τα κράτη που λαµβάνουν µεγαλύτερες καθαρές µεταβιβάσεις ΚΑΠ σε σχέση µε το ΑΕΠ τους επηρεάζονται αρνητικά περισσότερο. Αντίθετα, ορισµένα κράτη της ∆υτικής ΕΕ µε καθαρές συνεισφορές στην ΚΑΠ, ενδέχεται να δουν µικρές θετικές αλλαγές στο ΑΕΠ. Η συνολική επίδραση στο ΑΕΠ της ΕΕ, που προκύπτει από την ανακατανοµή καθαρών µεταβιβάσεων στον προϋπολογισµό της ΚΑΠ σε συνδυασµό µε τις επιπτώσεις στην αγορά αγροδιατροφικών προϊόντων, είναι ελάχιστη, αλλά υπάρχουν έντονες ανισότητες µεταξύ κρατών. Ειδικά τα ανατολικά κράτη µέλη θα αντιµετωπίσουν τις µεγαλύτερες µειώσεις στο ΑΕΠ (π.χ., η Βουλγαρία και η Λιθουανία, αλλά και η Ελλάδα παρουσιάζουν µειώσεις στο ΑΕΠ κατά περίπου 0,6%).
Επιπλέον,σε Βουλγαρία, Ρουµανία κα Ελλάδα, η προστιθέµενη αξία από την παραγωγή αγροδιατροφικών προϊόντων ως ποσοστό του ΑΕΠ θα σηµειώσει αξιοσηµείωτες µειώσεις, σηµατοδοτώντας µια µετατόπιση στην οικονοµική σηµασία του τοµέα και την ανάγκη για προσεκτική πολιτική εξέταση για τον µετριασµό των πιθανών αρνητικών συνεπειών.
Όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, το σενάριο Χωρίs ΚΑΠ προβλέπει µείωση κατά 3% (–12,4 MtCO2e) στις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου εκτός CO2 από τη γεωργία στην ΕΕ, κυρίως λόγω των µειώσεων της παραγωγής.
