Ως προς το πρώτο ερώτηµα, στην Ελλάδα, λέει η Eurostat, πως µπορεί κάποιος να αγοράσει 71 στρέµµατα αρόσιµης γης, δηλαδή κάθε στρέµµα κοστίζει κάτα µέσο όρο 1.398 ευρώ, µε τον µέσο όρο της Ευρώπης να είναι στα 1.057 ευρώ. Άρα µε το πριµ πρώτης εγκατάστασης 30.000 ευρώ στη φυτική παραγωγή ένας αγρότης µπορεί να µεγαλώσει την εκµετάλλευσή του αγοράζοντας στην Ελλάδα περίπου 21 στρέµµατα γης. Ούτε και τα 7 ευρώ το στρέµµα συµπληρωµατικής επιδότησης νεαρών αγροτών (µέγιστο 250 στρέµµατα) µπορεί να έχει κάποια ιδιαίτερη θετική επίπτωση στις ανάγκες επέκτασης µίας εκµετάλλευσης.
Ξεφυλλίστε σε υψηλή ανάλυση την εβδομαδιαία Agrenda
Λειτουργούν οι παρεµβάσεις της ΚΑΠ;
Παρά τις δεκαετίες µέτρων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής υπέρ των νέων αγροτών, ο αριθµός τους παραµένει χαµηλός. Πολλές µελέτες έχουν καταλήξει στο συµπέρασµα ότι, αν και η ΚΑΠ έχει καταφέρει να πείσει κάποιους να στραφούν στη γεωργία, από µόνη της δεν µπορεί να λύσει το πρόβληµα της ανανέωσης των γενεών στον αγροτικό τοµέα, καθώς τα περισσότερα εµπόδια είναι εκτός του πεδίου αρµοδιότητάς της ή εξαρτώνται από τις εθνικές πολιτικές. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στο ζήτηµα της πρόσβασης στη γη, καθώς σε ορισµένες χώρες η ενίσχυση εκκίνησης της ΚΑΠ δεν επαρκεί για να καλύψει το κόστος απόκτησης γεωργικής γης.
Ωστόσο, η έκθεση του ∆ικτύου ΚΑΠ της ΕΕ διαπιστώνει ότι η ενίσχυση εκκίνησης παραµένει καθοριστικός παράγοντας για την απόφαση ορισµένων νέων να αναλάβουν αγροτικές εκµεταλλεύσεις, καθώς µπορεί να χρησιµοποιηθεί για επενδύσεις ή ως εγγύηση για χρηµατοδότηση, επιτρέποντας βελτιώσεις στην παραγωγικότητα, την κερδοφορία και, σε ορισµένες περιπτώσεις, την απόκτηση επιπλέον γης. Παρ’ όλα αυτά, η ενίσχυση θεωρείται ανεπαρκής για όσους νέους δεν κληρονοµούν υπάρχουσα εκµετάλλευση. Αρκετά κράτη µέλη, όπως αναφέρεται στην έκθεση του ∆ικτύου ΚΑΠ, προτείνουν την υιοθέτηση συγκεκριµένων στόχων, όπως το ποσοστό της γεωργικής γης που θα διαχειρίζονται νέοι αγρότες ή νέοι εισερχόµενοι στον κλάδο. Άλλες προτάσεις περιλαµβάνουν τη συλλογή δεδοµένων για τον αριθµό νέων που έχουν κληρονοµήσει γη και τον αριθµό των νέων εισερχοµένων.
Μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2022 για το µέλλον του ευρωπαϊκού γεωργικού µοντέλου επισήµανε ότι η αργή αποχώρηση των ηλικιωµένων αγροτών από το επάγγελµα συµβάλλει στην περιορισµένη πρόσβαση στη γη για τους νέους. Αυτό οφείλεται εν µέρει στις εθνικές συνταξιοδοτικές πολιτικές, καθώς ορισµένοι µεγαλύτεροι αγρότες επιλέγουν να συνεχίσουν να εργάζονται µερικώς κατά τη συνταξιοδότηση λόγω ανεπαρκών συντάξεων. Επιπλέον, η µελέτη αναφέρει ότι το καθεστώς των µικρών αγροτών της ΚΑΠ, το οποίο προσφέρει εφάπαξ πληρωµή έως 1.250 ευρώ τον χρόνο, µπορεί να ενθαρρύνει τους ηλικιωµένους να διατηρούν τις εκµεταλλεύσεις τους. Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου για την προηγούµενη ΚΑΠ άσκησε κριτική στις παρεµβάσεις υπέρ των νέων αγροτών -παρόµοιες µε τις σηµερινές- χαρακτηρίζοντάς τες ως κακοσχεδιασµένες. Ιδιαίτερη κριτική δέχτηκαν οι άµεσες ενισχύσεις, που θεσπίστηκαν για πρώτη φορά στην προηγούµενη ΚΑΠ, επειδή δίνονταν οριζόντια χωρίς να λαµβάνουν υπόψη τις πραγµατικές ανάγκες.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο έκρινε ότι οι παρεµβάσεις στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης απευθύνονταν καλύτερα στις ανάγκες των νέων αγροτών για πρόσβαση σε γη, κεφάλαιο και γνώση. Επίσης, σηµείωσε ότι η ενίσχυση εκκίνησης δίνεται πιθανόν σε λάθος χρονική στιγµή για όσους κληρονοµούν εκµετάλλευση και είναι ανεπαρκής για τους νέους εισερχόµενους, τουλάχιστον σε κάποιες χώρες.
Νέοι αγρότες χωρίς αγροτικό υπόβαθρο
Η στήριξη της ΚΑΠ δεν θεωρείται επαρκής για τους νέους εισερχόµενους στον τοµέα, οι οποίοι έχουν διαφορετικές ανάγκες από όσους κληρονοµούν εκµεταλλεύσεις, τόσο σε επίπεδο πρόσβασης στη γη όσο και γνώσεων. Παρ’ όλα αυτά, οι νέοι αυτοί θεωρούνται σηµαντικοί για την ανανέωση των γενεών, ακόµη και αν είναι άνω των 40 ετών, καθώς συχνά πηγαίνουν κόντρα στο ρεύµα και µετακινούνται από την πόλη στην ύπαιθρο. Συνήθως διαχειρίζονται µικρότερες εκµεταλλεύσεις, διαθέτουν ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση και στρέφονται στη γεωργία µε ιδεαλισµό, επιδιώκοντας αλλαγή επαγγέλµατος και τρόπου ζωής. Αυτοί οι νέοι αγρότες τείνουν να εφαρµόζουν πιο βιώσιµες πρακτικές και καινοτόµα επιχειρηµατικά µοντέλα, όπως βραχείες αλυσίδες τροφίµων ή νέες οργανωτικές δοµές, καθώς φέρνουν δεξιότητες, δίκτυα και κεφάλαιο από άλλους τοµείς.
Γιατί οι νέοι δεν στρέφονται στη γεωργία;
Η απόφαση κάποιου να στραφεί στη γεωργία επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες: Προσωπικό ενδιαφέρον, πρώιµη εµπλοκή µε τη γεωργία, ανθρώπινες σχέσεις µέσα στην οικογενειακή εκµετάλλευση, διαθεσιµότητα καλύτερων επαγγελµάτων σε άλλους τοµείς, προσδοκίες για τρόπο ζωής, καθώς και η ύπαρξη υποδοµών και υπηρεσιών στην περιοχή. Η γεωργία θεωρείται σωµατικά και ψυχικά απαιτητική, µε πολλές ώρες εργασίας και κακό ισοζύγιο επαγγελµατικής και προσωπικής ζωής -κάτι που αποθαρρύνει ιδιαίτερα τους νεότερους, οι οποίοι επιζητούν µεγαλύτερη ευελιξία και ελεύθερο χρόνο. Ορισµένοι παραδέχονται ότι η απόφασή τους να γίνουν αγρότες ήταν «παράλογη» και καθορίστηκε από το συναίσθηµα και όχι από την οικονοµική λογική. Οι αµοιβές είναι σχετικά χαµηλές. Το 2023, το µέσο αγροτικό εισόδηµα ήταν µόλις το 58 % του µέσου εισοδήµατος στους άλλους τοµείς, παρά τις αυξήσεις των τελευταίων δεκαετιών. Τα εµπόδια εισόδου παραµένουν υψηλά.
Πρόσβαση σε γη, χρηματοδότηση, γνώση και ζωή στην ύπαιθρο, οι προκλήσεις
Πολλές μελέτες εντοπίζουν την πρόσβαση σε γη, κεφάλαιο και γνώση ως βασικούς παράγοντες για την ανανέωση των γενεών, μαζί με τις γενικές προκλήσεις των αγροτικών περιοχών.
- Πρόσβαση σε γη: Η διαθεσιμότητα είναι περιορισμένη και οι τιμές αγοράς ή ενοικίασης αυξάνονται. Αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο για νέους που δεν προέρχονται από αγροτικές οικογένειες.
- Χρηματοδότηση: Σύμφωνα με το fi-Compass, οι ανεκπλήρωτες χρηματοδοτικές ανάγκες σχεδόν διπλασιάστηκαν από το 2017, φτάνοντας τα €62 δισ. το 2022. Οι νέοι έχουν δυσκολότερη πρόσβαση σε δάνεια λόγω έλλειψης ιστορικού ή εγγυήσεων. Πάνω από το 50 % των αιτήσεων τους απορρίφθηκε, σε αντίθεση με το 32 % των μεγαλύτερων αγροτών. Οι τράπεζες θεωρούν σχεδόν το 30% των νέων αγροτών «υψηλού κινδύνου», έναντι μόλις 4 % των μεγαλύτερων.
- Γνώση: Αν και οι νέοι αγρότες είναι γενικά πιο μορφωμένοι, η γεωργία απαιτεί και πρακτικές δεξιότητες — τεχνικές, τεχνολογικές, οργανωτικές, επιχειρηματικές. Η πρόσβαση σε εκπαίδευση είναι δύσκολη: δεν μπορούν να αφήσουν τις εκμεταλλεύσεις τους για να ταξιδέψουν, ενώ οι διαδικτυακές επιλογές είναι περιορισμένες σε περιοχές με κακή σύνδεση. Το CEJA(Συμβούλιο Νέων Αγροτών της ΕΕ) αναφέρει προβλήματα όπως η χαμηλή ποιότητα εισαγωγικών σεμιναρίων, το υψηλό κόστος σπουδών, η περιορισμένη δια βίου μάθηση και η ελλιπής σύνδεση με την έρευνα.
- Ζωή στην ύπαιθρο: Η υποβάθμιση των αγροτικών περιοχών λόγω αστυφιλίας οδηγεί σε μειωμένες υπηρεσίες και υποδομές (στέγαση, εργασία, υγεία, σύνδεση). Οι γυναίκες επηρεάζονται περισσότερο, καθώς είναι πιο μορφωμένες και δυσκολεύονται να βρουν εργασία σε αγροτικές περιοχές. Παρ’ όλα αυτά, η αγροτική ζωή προσφέρει αυτονομία, επαφή με τη φύση και δυνατότητα συνδυασμού δουλειάς και οικογένειας.
Στα 300.000 ευρώ το όριο για πριµ εγκατάστασης
Κεντρική πολιτική στην ΚΑΠ µετά το 2027 αποτελεί η ανανέωση των γενεών, µε τις χώρες να είναι υποχρεωµένες να καταθέσουν τη δική τους στρατηγική και το πώς θα διαµορφώσουν ένα ολοκληρωµένο πακέτο στήριξης (Starter Pack το ονοµάζει η Κοµισιόν) για τους νέους αγρότες. Σε αυτό το πακέτο περιλαµβάνονται η προσαύξηση της νέας ενιαίας ενίσχυσης, πριµ εγκατάστασης έως 300.000 ευρώ, ενώ, συνολικά, κάθε κράτος µέλος θα πρέπει να αφιερώνει τουλάχιστον το 6% των κονδυλίων αγροτικής πολιτικής σε αυτή τη στρατηγική.
