Δρ. Σκάλκος Δημήτριος και Δρ. Καφετζόπουλος Δημήτριος
Ο τοµέας της αγροδιατροφής συγκαταλέγεται ανάµεσα στους βασικούς πυλώνες που είναι ιδιαίτερα σηµαντικοί για την ελληνική µεταποίηση, αλλά και για την αναπτυξιακή πορεία της χώρας. Η εγχώρια βιοµηχανία τροφίµων αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους τοµείς της εγχώριας οικονοµίας, ενώ διακρίνεται για τις προοπτικές ανάπτυξης και τη συµβολή της στην ελληνική µεταποίηση. Η εγχώρια βιοµηχανία τροφίµων καλύπτει το 1/4 (25,5%) του συνόλου των επιχειρήσεων της ελληνικής µεταποίησης, γεγονός που την κατατάσσει πρώτη ανάµεσα στους κλάδους της µεταποίησης. Ταυτόχρονα, συνιστά και τον µεγαλύτερο εργοδότη της εγχώριας µεταποίησης, αφού σ’ αυτήν απασχολείται επίσης πάνω από το 1/3 του συνόλου των απασχολουµένων υπό καθαρά οικονοµικούς όρους, αφού βρίσκεται ανάµεσα στους πρώτους κλάδους της µεταποίησης, µε την αξία παραγωγής να αγγίζει το 24,7%, την ακαθάριστη προστιθέµενη αξία να αγγίζει το 24,3%, ενώ καταλαµβάνει τη δεύτερη θέση σε όρους κύκλου εργασιών (σχεδόν 26,0%, µε πρώτο τον Οπτάνθρακα και τα προϊόντα διύλισης µε 26,5%).
Ωστόσο, ο τοµέας αγροδιατροφής στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από µικρές και κατακερµατισµένες επιχειρήσεις, µε αναποτελεσµατική οργάνωση και χαµηλή υιοθέτηση τεχνολογίας και νέας γνώσης. Η εφοδιαστική αλυσίδα τροφίµων έχει σχετικά µικρή συνιστώσα επεξεργασίας, ενώ πολλά βασικά προϊόντα καταναλώνονται ή εξάγονται σε χύδην µορφή. Επιπλέον, υπάρχει έλλειψη σαφούς στρατηγικής, οδηγώντας τον κλάδο να στηρίζεται σε µεγάλο βαθµό από ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, χωρίς να αξιοποιείται η δυναµική των ταχέων αναπτυσσόµενων διεθνών αγορών. Υπό τις συνθήκες αυτές, ο αγροδιατροφικός τοµέας δεν ανταποκρίνεται εύκολα στον «πόλεµο τιµών» µεταξύ λιανοπωλητών, στη µείωση του κόστους παραγωγής ή στις ανάγκες των καταναλωτών που απαιτούν όλο και περισσότερο νέα προϊόντα «ενισχυµένα» µε υπηρεσίες, υψηλής ποιότητας, ασφαλή, µε ευκολία χρήσης και µεγάλη διάρκεια ζωής. Έτσι, ο ελληνικός τοµέας αγροδιατροφής υστερεί σε ανταγωνιστικότητα και παραγωγικότητα, ενώ πρέπει να βελτιώσει την προστιθέµενη αξία των παραγόµενων προϊόντων και ταυτόχρονα την εξωστρέφειά του.
Καινοτοµία και επιχειρήσεις
Σήµερα, η επιτυχής λειτουργία των επιχειρήσεων σε όλους σχεδόν τους κλάδους εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τις ικανότητες των επιχειρήσεων να καινοτοµούν, καθώς αποτελεί µια διαδικασία µετατροπής ευκαιριών σε νέες ιδέες και µετατροπή αυτών των ιδεών σε επιχειρηµατικές πρακτικές. Η ανάγκη για συνεχή προσαρµογή, ανάπτυξη και καινοτοµία έχει γίνει βασικό δοµικό στοιχείο για την αύξηση των επιχειρηµατικών αποδόσεων και της επιχειρηµατικής αριστείας. Η καινοτοµία αποτελεί σήµερα ένα σηµαντικό µέσο για τις επιχειρήσεις αγροδιατροφής, ώστε να ξεχωρίζουν από τους ανταγωνιστές τους και να ικανοποιούν τις προσδοκίες των καταναλωτών. Συνεπώς, η ικανότητα καινοτοµίας συµπεριλαµβάνεται ως προϋπόθεση για την επίτευξη οικονοµικής και κοινωνικής επιτυχίας σε µια επιχείρηση.
Το ερωτήµατα όµως που γεννιούνται από κάθε επιχειρηµατία που έχει το όραµα και τη διάθεση να καινοτοµήσει είναι: Πώς θα αυξήσω την ικανότητα καινοτοµίας µου; Σε ποια διάσταση καινοτοµίας πρέπει να εστιάσω περισσότερο; Άρα, είναι αναγκαίο να καθοριστούν ποιοι είναι οι παράγοντες - οδηγοί καινοτοµίας, να αξιολογηθούν και να εκτιµηθεί πόσο συµβάλει ο κάθε ένας από αυτούς σε κάθε µια διάσταση της καινοτοµίας;
∆οµή – Υλοποιήση της έρευνας:
Με βάση τα παραπάνω ερωτήµατα, διεξήχθη έρευνα σε 466 ελληνικές αγροδιατροφικές επιχειρήσεις µε σκοπό να προσδιοριστούν και να αξιολογηθούν οι σηµαντικοί παράγοντες - οδηγοί που συµβάλλουν στην ενίσχυση της καινοτοµικότητας στον αγροδιατροφικό ελληνικό κλάδο. Στόχος της παρούσας έρευνας είναι να συµβάλει στην καλύτερη κατανόηση της πολυπλοκότητας των παραγόντων - οδηγών καινοτοµίας των αγροδιατροφικών επιχειρήσεων µέσω της µέτρησης των επιπτώσεών τους στις διαστάσεις καινοτοµίας. Η Ελλάδα είναι µέτρια καινοτόµα χώρα, µε επίπεδο επιδόσεων χαµηλότερο από τον µέσο όρο της ΕΕ, µια χώρα όπου κυριαρχεί µια άνευ προηγουµένου οικονοµική ύφεση για τουλάχιστον δέκα χρόνια. Τα αποτελέσµατα της παρούσας µελέτης θα βοηθήσουν τις επιχειρήσεις αγροδιατροφής να βελτιώσουν τις πρακτικές διαχείρισης καινοτοµίας και οργάνωσής τους εφαρµόζοντας τις πιο ορθές πρακτικές.
Πολλές προηγούµενες θεωρητικές και εµπειρικές µελέτες έχουν προσπαθήσει να διερευνήσουν πώς οι οδηγοί καινοτοµίας και τα χαρακτηριστικά µιας επιχείρησης µπορούν να εξηγήσουν την ταχύτητα, την ένταση και την κατεύθυνση των καινοτόµων διαδικασιών, όπως και να εκτιµήσουν το ρόλο που διαδραµατίζουν οι εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες των επιχειρήσεων. Τα προηγούµενα ερευνητικά αποτελέσµατα δεν µπορούν να εξηγήσουν πάντα την πρακτική συνεισφορά της καινοτοµίας, διότι η ικανότητα καινοτοµίας δεν αντιµετωπίστηκε ως µια µεταβλητή µε πολλές διαστάσεις. Στην παρούσα έρευνα, και για την κάλυψη προηγούµενων κενών, προσδιορίσαµε την ικανότητα καινοτοµίας εστιαζόµενοι στις τέσσερις διαστάσεις της: την καινοτοµία προϊόντος, την καινοτοµία διαδικασιών, την οργανωτική καινοτοµία και την καινοτοµία µάρκετινγκ (βλ. σχήµα 1).
Μετά από εκτεταµένη βιβλιογραφική ανασκόπηση αλλά και συνέντευξη µε πετυχηµένους µάνατζερ και στελέχη επιχειρήσεων, η έρευνα µας υιοθέτησε πέντε οδηγούς - παράγοντες που υποστηρίζουν την ικανότητα καινοτοµίας. Αυτοί είναι: ο προσανατολισµός στην ποιότητα, ο προσανατολισµός στη γνώση, η διαχείριση των διαδικασιών, οι συνεργασίες και ο δυναµισµός του περιβάλλοντος (βλ. σχήµα 1).
Αποτέλεσµατα της έρευνας
Τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας συνοπτικά καταγράφονται ως ακολούθως:
Ο προσανατολισµός στην ποιότητα µπορεί να συµπεριληφθεί σε εκείνους τους οργανωσιακούς παράγοντες που δηµιουργούν κατάλληλο εσωτερικό περιβάλλον µε βελτιωµένες πρακτικές λειτουργίας, οργανωσιακή κουλτούρα και συµπεριφορές τέτοιες που αναπτύσσουν την καινοτοµία. Όσον αφορά τη διαχείριση των διαδικασιών ως παράγοντα - οδηγού καινοτοµίας, επηρεάζει σηµαντικά όλες τις διαστάσεις καινοτοµίας και τελικά τη συνολική ικανότητα καινοτοµίας µιας επιχείρησης. Όταν µια επιχείρηση διαχειρίζεται αποτελεσµατικά τις διαδικασίες της, δίνει µεγάλη προσοχή σε καίρια ζητήµατα και αποφεύγει δραστηριότητες που δεν προσθέτουν αξία στο προϊόν. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσονται αξιόπιστες και αποτελεσµατικές διαδικασίες, οι οποίες µπορούν να ενισχύσουν σηµαντικά την ικανότητα της εταιρείας να καινοτοµεί και ιδιαίτερα στα προϊόντα και τις διαδικασίες της. Ο προσανατολισµός στην ποιότητα και η διαχείριση των διαδικασιών είναι δύο οδηγοί - παράγοντες που διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην ενίσχυση της καινοτοµίας των αγροδιατροφικών επιχειρήσεων.
Οι συνεργασίες και ο προσανατολισµός στη γνώση ως οδηγοί-παράγοντες δεν συµβάλλουν σηµαντικά στην ικανότητα καινοτοµίας των επιχειρήσεων που µελετήθηκαν.
Αυτό φανερώνει ότι οι συνεργασίες δεν έχουν αξιοποιηθεί όπως θα έπρεπε µέχρι σήµερα στις ελληνικές επιχειρήσεις αγροδιατροφής. Ως εκ τούτου, η παρούσα µελέτη έρχεται σε αντίθεση µε τα ευρήµατα άλλων ερευνητών που υποστηρίζουν ότι οι επιχειρήσεις που χτίζουν και συµµετέχουν σε συνεργατικά δίκτυα έχουν πλεονέκτηµα καινοτοµίας. Επιπλέον, η έρευνα αποκαλύπτει ότι δεν υπάρχει θετική σχέση ανάµεσα στην καινοτοµία και στην µάθηση, παρόλο που γνωρίζουµε ότι η µάθηση είναι βασικός παράγοντας σε όλες τις δραστηριότητες που σχετίζονται µε την καινοτοµία. Απόδειξη ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις αγροδιατροφής δεν δίνουν τη δέουσα προσοχή στην ανάπτυξη των συνεργασιών τους µε πανεπιστήµια, άλλες επιχειρήσεις του κλάδου ή τους προµηθευτές και πελάτες τους, ούτε προσανατολίζονται στη µάθηση, γεγονός που µπορεί να εµποδίσει τις προσπάθειές τους για δηµιουργία και διατήρηση της ικανότητάς τους για καινοτοµία. Αυτό αποδίδεται στο γεγονός ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις αγροδιατροφής παραδοσιακά αποδίδουν µεγάλη σηµασία σε θέµατα παραγωγής όπως οι παραγωγικές διαδικασίες, η µείωση του κόστους και η ποιότητα παρά στις συνεργασίες και την επιχειρηµατική µάθηση, παράγοντες που όµως σήµερα στην παγκοσµιοποιηµένη αγορά παίζουν εξαιρετικά σηµαντικό ρόλο.
Ο δυναµισµός του περιβάλλοντος, είναι ένας οδηγός - παράγοντας που επηρεάζει κυρίως τις µικρές και πολύ µεγάλες αγροδιατροφικές επιχειρήσεις.
Οι µικρές και πολύ µεγάλες αγροδιατροφικές επιχειρήσεις φαίνεται ότι προσπαθούν να βελτιώσουν την ικανότητα καινοτοµίας τους υιοθετώντας κατάλληλες στρατηγικές που τους επιτρέπουν να διαχειρίζονται τις αβεβαιότητες του εξωτερικού περιβάλλοντος. Η εφαρµογή πρακτικών για τη µείωση των απρόβλεπτων καταστάσεων µπορεί να αποτελεί στρατηγική από τη διοίκηση για την επίτευξη αποτελεσµάτων καινοτοµίας.
Η εστίαση στους οδηγούς - παράγοντες προώθησης καινοτοµίας και η υιοθέτησή τους έχουν κόστος για µια εταιρεία και τα αποτελέσµατα που προέρχονται από αυτούς πρέπει να δικαιολογούν τις απαιτούµενες επενδύσεις. Είναι δύσκολο για µια επιχείρηση αγροδιατροφής να αναπτύξει όλους τους πιθανούς εσωτερικούς και εξωτερικούς οδηγούς καινοτοµίας που θα µπορούσαν να είναι χρήσιµοι, καθώς είναι δαπανηρό να αναπτυχθούν και να διατηρηθούν όλοι ταυτόχρονα. Εποµένως, οι µάνατζερ των επιχειρήσεων αυτών πρέπει να είναι επιλεκτικοί στην προώθηση και την ανάπτυξη κατάλληλων οδηγών καινοτοµίας, ανάλογα µε τη στρατηγική που εφαρµόζουν, ώστε να αποκτήσουν ή/και να διατηρήσουν την επίτευξη ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος.
Τα πορίσµατα της παρούσας µελέτης µπορούν να χρησιµοποιηθούν είτε από κάθε εταιρεία ξεχωριστά είτε από όλο τον κλάδο αγροδιατροφής προσφέροντας σαφείς και πρακτικές οδηγίες στους διευθυντές που επιθυµούν να επιλέξουν στρατηγικές και να διαθέσουν πόρους για να βελτιώσουν την ικανότητα καινοτοµίας της εταιρείας τους. Εν συντοµία, τα αποτελέσµατα αυτής της µελέτης βασίζονται στην υπάρχουσα θεωρία σχετικά µε τη σηµασία των οδηγών - παραγόντων και των δραστηριοτήτων που παρέχουν στήριξη και ενθάρρυνση για καινοτοµία στις αγροδιατροφικές επιχειρήσεις, προκειµένου να οδηγήσουν τον τοµέα στην αναδιάρθρωση και την ανάπτυξη. Παρέχεται επίσης επαρκής εικόνα των προσπαθειών των επιχειρήσεων που µελετήθηκαν, στέλνοντας µήνυµα ότι µια εταιρεία αγροδιατροφής πρέπει να επικεντρωθεί σε συγκεκριµένους παράγοντες-οδηγούς οι οποίοι θα την οδηγήσουν σε µεγαλύτερη ικανότητα καινοτοµίας, λειτουργώντας ως καταλύτης για τη βελτίωση και επιτυχία τους στην αγορά.
Το πλήρες άρθρο της µελέτης
µπορεί να αναζητηθεί ως:
Kafetzopoulos, D. and Skalkos, D. (2019), «An audit of innovation drivers: some empirical findings in Greek agri-food firms», European Journal of Innovation Management, Vol. 22 No2, pp. 361-382.
