Κλειδωμένο το απόθεμα συνεταιρισμών

Άρθρο   της Ανδριανής –Άννας Μητροπούλου Δικηγόρου τ. Νομικού Συμβούλου ΠΑΣΕΓΕΣ

Αναφερόµαστε ειδικά στην περίοδο της κρίσης, όπου οι µόνες επιχειρήσεις, που δεν παρουσίασαν ζηµιές είναι οι συνεταιριστικές και οι µόνες τράπεζες, οι οποίες δεν χρηµατοδοτήθηκαν από κρατικούς πόρους ήταν οι συνεταιριστικές, εξ ου και η διακήρυξη του ΟΗΕ, ότι το συνεταιριστικό µοντέλο αντέχει σε περιόδους κρίσης.

Ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσµατα παρουσιάζουν οι ελληνικοί αγροτικοί συνεταιρισµοί, διότι ουδείς εξ αυτών, µε εξαίρεση κάποιους αναγκαστικούς, οι οποίοι ευηµερούν, λειτουργεί µε βάση τις συνεταιριστικές αρχές και αξίες, παρά το γεγονός, ότι το κοινοβούλιο έχει ψηφίσει τον νόµο 2810/2000.

Αντίθετα ,όµως, µέχρι το έτος 1981, οι συνεταιρισµοί στη χώρα που είχαν ενσωµατώσει στη λειτουργία τους τις αρχές του συνεργατισµού, παρουσίασαν εξαιρετική άνθιση, µε κύκλους εργασιών, που έφθαναν τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, όπως η ΕΑΣ Λάρισας, δηµιούργησαν τεράστιες περιουσίες, ακόµη και σε αστικά ακίνητα ,όπως στην πλατεία Κολωνακίου, στη γωνία των οδών Κανάρη και φιλικής εταιρείας, ιδιοκτησίας ΚΣΟΣ. 

Στο σηµείο αυτό αισθανόµαστε την ανάγκη, να αναφέρουµε  κάτι εξαιρετικά σηµαντικό, το οποίο ενισχύει τα αµέσως ανωτέρω: Οι ∆ανοί επαίρονται, και δικαίως, ότι διαθέτουν τους σηµαντικότερους συνεταιρισµούς στην Ευρώπη, τονίζοντας ότι δεν διαθέτουν ειδική συνεταιριστική νοµοθεσία. Το ίδιο συνέβαινε και στη χώρα µας. Οι ανώνυµες συνεταιριστικές εταιρείες, λειτουργούσαν από το έτος 1930, µέχρι το έτος 1985, χωρίς εθνικό νοµοθετικό πλαίσιο, το οποίο να προβλέπει τη λειτουργία τους. Αν διαβάσει κανείς  τα καταστατικά τους, κυρίως το καταστατικό της ΣΕΚΕ, θα του προκαλέσει συγκίνηση, η πιστή σύνταξη των καταστατικών τους σε απόλυτη συµφωνία µε τις συνεταιριστικές αρχές και αξίες, µε έµφαση στην κοινωνική προσφορά στον αγρότη παραγωγό. Για το θέµα αυτό, ο ογκόλιθος του συνεργατισµού υφηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου αείµνηστος Θ. Τζωρτζάκης, για τη λειτουργία των ανώνυµων συνεταιριστικών εταιριών, σε σχετική κριτική, που είχε ασκηθεί µε ποιητική λεπτότητα είχε γράψει:

«Εκείνο που χαρακτηρίζει την τάση αυτή των γεωργικών µας συνεταιρισµών, για πιο ευκίνητους οργανισµούς, είναι η προσήλωσή τους στις συνεταιρικές αρχές και οι κανόνες, που τις εφαρµόζουν µε θρησκευτική ευλάβεια στις νέας µορφής συνεταιριστικές οργανώσεις. Στις οργανώσεις αυτές δεν παρατηρείται κανένα ίχνος προσπάθειας να επωφεληθεί η συνεταιριστική κίνηση από την ευχέρεια που της παρέχει η εξωσυνεταιριστική µορφή για να αποκλείνη από τη συνεταιριστική ουσία. Είναι λοιπόν, αστήριχτη κάθε επιφύλαξη απέναντί τους. Πολύ περισσότερο και άδικο να αποδίδεται σε αυτές χαρακτήρας αντισυνεταιριστικός,  κεφαλαιοκρατικός, κερδοσκοπικός, όταν στην ουσία τους είναι ολοκληρωτικά συνεταιριστικές. Αν πρακτικές ανάγκες και βαθύτερη συναίσθηση του συνεταιριστικού χρέους τις ανάγκασαν να πάρουν εξωσυνεταιριστική µορφή , διατηρούν όµως ακέραιη τη συνεταιριστική τους υπόσταση, που όχι µόνο διαφαίνεται αλλά λάµπει µέσα από το διάφανο ξενικό τους φόρεµά τους, δείχνοντας τη µεγάλη δύναµη του καθαρού συνεργατισµού να υποτάσσει τη µορφή στην ουσία του».

Οι συνεταιριστικές αρχές διατρέχουν ιστορικά όλα τα νοµικά πρόσωπα, που κατά καιρούς συστήθηκαν από αγροτικούς συνεταιρισµούς, για διάφορους κάθε φορά λόγους, πολλοί από τους οποίους σήµερα έχουν εκλείψει. 

Συνεπώς, αναφερόµενοι στο νοµοσχέδιο, τονίζουµε ότι για την ευηµερία των ελληνικών αγροτικών συνεταιρισµών δεν είναι αναγκαίοι οι νοµικοί πειραµατισµοί. Αναγκαία είναι αποκλειστικά και µόνο η Συνεταιριστική Εκπαίδευση των µελών των συνεταιρισµών. Όσο δεν εκπαιδεύονται οι συνεταιριστές, ο αριθµός των συνεταιρισµένων αγροτών που σήµερα µετά βίας φθάνει το 5% στη χώρα µας, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κατά µέσον όρο 40% και στη Σκανδιναβία 80%, θα φθάσει ειδικά µε το προτεινόµενο νοµοσχέδιο στο µηδέν για τους λόγους , που µε εξαντλητική λεπτοµέρεια, αναλύουµε στο υπόµνηµα, που καταθέτουµε.

Άλλωστε νόµος για τους αγροτικούς συνεταιρισµούς υπάρχει. Είναι ο νόµος 2810/2000. Οφείλουµε να εκπαιδεύσουµε  τους αγρότες, να τον κατανοήσουν και τότε µόνο θα βρουν τα κεφάλαια που τους χρειάζονται χωρίς να συµπράξουν µε εξωγενείς παράγοντες, των οποίων η συνδροµή οσάκις ζητήθηκε, δηµιούργησε βλάβη στους συνεταιρισµούς, όπως άλλωστε αναφέρουν όλες οι σχετικές µελέτες, ένα µέρος των οποίων θα καταθέσουµε στην Επιτροπή.  

Η ανωτέρω αναφορά θεωρούµε ότι απαντά στο ερώτηµα που τέθηκε: Γιατί µε τους προγενέστερους νόµους οι συνεταιρισµοί κατέρρευσαν στη χώρα µας; Και απαντάµε, µη δόκιµα βεβαίως, µε ερώτηση: Γιατί µέχρι το έτος 1981 οι συνεταιρισµοί ευηµερούσαν; Επαναλαµβάνουµε µέχρι να γίνουµε κουραστικοί: Οι συνεταιρισµοί µετά το 1981 κατέρρευσαν και µε µαθηµατική ακρίβεια θα συνεχίσουν να καταρρέουν, εάν οι αγρότες µας δεν κατανοήσουν την έννοια και τη λειτουργία του θεσµού και ειδικότερα τις αρχές που συγκροτούν την ταυτότητά του. 

Θα ήταν εξαιρετικά χρήσιµο, προκειµένου να συµβάλλουµε στην πρόοδο του διαλόγου, να ζητήσουµε την άποψη για τα προαναφερόµενα, από τον συντάκτη του νοµοσχεδίου, ο οποίος προτείνει την πλήρη απόκλιση του συνεταιρισµού από τις αρχές που τον προσδιορίζουν, τις οποίες εφαρµόζουν ένα δισεκ. 200 εκατ. συνεταιριστές στον πλανήτη, συµπεριλαµβανοµένου του καταστατικού του ευρωπαϊκού συνεταιρισµού.

Περαιτέρω, αξιολογώντας το προτεινόµενο νοµοσχέδιο, παρατηρούµε ότι ιδρύει ένα νοµικό µόρφωµα, το οποίο αναµφισβήτητα δεν είναι συνεταιρισµός. Προσιδιάζει περισσότερο σε µια κεφαλαιουχική εταιρεία και µόνο. Όµως, προκειµένου να επινοούµε πρωτότυπες µείξεις κανόνων δικαίου, που διέπουν διάφορα νοµικά πρόσωπα, που προσπαθούµε να τα καλύψουµε µε τον συνεταιριστικό µανδύα, είναι ειλικρινέστερο να δεχθούµε ότι το νοµικό µόρφωµα, που προτείνει το νοµοσχέδιο, είναι µια ιδιότυπη ένωση προσώπων µε σκοπό το κέρδος, η οποία, µπορεί εφόσον το συναποφασίσουν τα µέλη της µε τη συµµετοχή τρίτων, στους οποίους δίδεται η αποφασιστική πλειοψηφία στη γενική συνέλευση, να µετατραπούν σε κεφαλαιουχικές εταιρείες.

∆εν αµφισβητούµε το γεγονός ότι µε την πρότασή σας, θα διευκολύνετε τη νοµική επιστήµη και τους εφαρµοστές του δικαίου, στο να εντάξουν το προτεινόµενο µόρφωµα στο ∆ίκαιο των κεφαλαιουχικών εταιρειών και όχι βεβαίως στο συνεταιριστικό δίκαιο, το οποίο όπως έχει αποφανθεί η εθνική και ενωσιακή νοµολογία ερµηνεύεται πάντοτε υπό το φως των συνεταιριστικών αρχών, τις οποίες αποκηρύσσει το νοµοσχέδιο. 

Μήπως υποκρύπτεται φόβος; ή µήπως κάτι άλλο;

Στην κατ’ άρθρο αξιολόγηση, αφού αντιπαρέλθουµε, ένα σηµαντικό µέρος αντιφάσεων και νοµοτεχνικών ατελειών, τις οποίες επισηµαίνουµε στο υπόµνηµά µας, θεωρούµε ότι χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής τα άρθρα 26 και 32 του νοµοσχεδίου, που αναφέρονται στα πλεονάσµατα- κέρδη, στη διανοµή της συνεταιριστικής περιουσίας και στις µετατροπές των συνεταιρισµών  σε κεφαλαιουχικές εταιρείες. Η διανοµή κερδών στα µέλη και η διανοµή της συνεταιριστικής περιουσίας, θέτει σε κίνδυνο όλες τις φοροαπαλλακτικές διατάξεις, που η πολιτεία παρείχε στους αγροτικούς συνεταιρισµούς. ∆ιότι νοθεύει τον ανταγωνισµό,  της ενιαίας αγοράς, µε τη µείωση της επιβάρυνσης του προϊόντος, που προκαλεί η φοροαπαλλαγή, δηµιουργεί άνιση µεταχείριση σε σχέση µε τις άλλες επιχειρήσεις, συνεπώς θα ζητήσουν όλες οι επιχειρήσεις, ίση µε τους συνεταιρισµούς φορολογική µεταχείριση, αφού και οι συνεταιρισµοί λειτουργούν µε τους ίδιους όρους. Επιπλέον υπάρχει άµεσος κίνδυνος, τα αφορολόγητο του πλεονάσµατος να χαρακτηριστεί κρατική ενίσχυση, όπως έχει αποφανθεί το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο στην υπόθεση C-78/08 και στις συναφείς C-79 και 80/08 για την περίπτωση, που οι συνεταιρισµοί δεν λειτουργούν µε βάση τις αρχές τους. Το ∆ικαστήριο µάλιστα επισηµαίνει την υπεροχή του ατόµου στους συνεταιρισµούς και το αδιανέµητο στα µέλη, της συνεταιριστικής περιουσίας.

Η µετατροπή ενός συνεταιρισµού σε ΑΕ, µε συµµετοχή τρίτων  για παράδειγµα, δεν είναι δυνατόν να συµβεί. ∆ιότι οι συνεταιρισµοί διαθέτουν αδιανέµητη περιουσία, η οποία δεν µπορεί να διανεµηθεί. Η συνεταιριστική περιουσία, όπως υφίσταται σήµερα, έχει δηµιουργηθεί από αφορολόγητα αποθεµατικά µη διανεµόµενα, τα ονοµαζόµενα «κλειδωµένα αποθεµατικά», τα οποία αποτελούν περιουσία γενεών, διότι σχηµατίστηκαν από πολλές γενεές συνεταιριστών και δεν µπορούν αυτονοήτως να την καρπωθούν τα τελευταία µέλη. Επίσης ένα µέρος των περιουσιών αυτών, έχει προέλθει από παραχωρήσεις του ελληνικού δηµοσίου, προς τους συνεταιρισµούς. Συνεπώς η απόφαση περί διανοµής χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, διότι θα αποβεί µοιραία. 

Μέλη Επενδυτές: Μέγας θόρυβος άνευ αντικειµένου ή όχι; 

Το νοµοσχέδιο δεν κόµισε γλαύκα, αφού ο θεσµός υπήρχε στον νόµο 4384/2016, όπως υπάρχει και στον Κανονισµό 1435/2003 του Ευρωπαϊκού Συνεταιρισµού, µε διαφορετική ρύθµιση, αυτονοήτως. Σύµφωνα µε την ευρωπαϊκή βιβλιογραφία, ο θεσµός θεωρείται αποτυχηµένος. Καταθέτουµε στην Επιτροπή συνοπτικό κείµενο 15 σελίδων, στο οποίο αναλύεται ο θεσµός και η προσφορά του. Θα αναφέρω το συµπέρασµα :

Καταλήγοντας, αναφέρουν οι µελετητές, οι συνεταιρισµοί θα πρέπει πάντα να έχουν ως γνώµονά τους την ακόλουθη προτεραιότητα για την άντληση κεφαλαίων απαραίτητων για τη λειτουργία και την ενδυνάµωσή τους, εάν δε θέλουν να απωλέσουν την αυτονοµία-ανεξαρτησία και τη δηµοκρατική τους λειτουργία:

1ον : Από τα ίδια τα µέλη του συνεταιρισµού.

2ον: Από άλλους συνεταιρισµούς και από συνεταιριστικά χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα.

3ον:  Από κοινωνικά οµόλογα και «κοινωνικούς επενδυτές» (social investors) και ως τελευταία επιλογή:

4ον: Από τρίτους εµπορικούς δανειστές και από χρηµατοπιστωτικές αγορές.

Τέλος, παραβιάζεται σε πολλά άρθρα, η δηµοκρατική λειτουργία του θεσµού.

Επιτρέψατέ µου επί της παραβίασης αυτής να εκφράσω µια προσωπική άποψη:

Γνωρίζουµε ότι δύο είναι τα µεγάλα ρεύµατα, που ορίζουν την ανθρώπινη ιστορία τις τελευταίες χιλιετίες: το Ελληνικό και το Ανατολικό. Υπενθυµίζω ότι ανατολικότερα της χώρας µας κάποιοι πίστευαν ότι µια υπερβατική δύναµη χορηγούσε στους ανθρώπους εντολές για τον τρόπο, που θα συγκροτούσαν τη ζωή τους µε όρο µάλιστα να µην υπάρξει αλλαγή. Στην Ελλάδα, όµως, διαδραµατιζόταν το αντίθετο. Συγκεκριµένα, κατά την ανατολική αντίληψη η ανθρωπότητα συγκροτείται µε όρους ετερονοµίας από υπερβατικές δυνάµεις. Κατά το ελληνικό ήθος, ο τρόπος που θα συγκροτήσουµε την κοινωνία µας, ο τρόπος που θα πολιτευθούµε και εντέλει ο τρόπος που θα ζήσουµε είναι όχι µόνο δική µας επιλογή, αλλά και δική µας δηµιουργία. Η ελληνική στάση, δηλαδή, παρήγαγε την αρχή της ανθρώπινης αυτονοµίας µε τη ρήση «έδοξε τη βουλή και τω δήµω». Η ελληνική αυτή δηµιουργία δεν είναι στατική. Συνεχώς εµπλουτίζεται από το συλλογικό δηµοκρατικό ήθος, στο οποίο και στηρίζεται. Η έννοια αυτή της αυτονοµίας και της δηµοκρατίας διατρέχει και την ιδέα του συνεργατισµού. Είναι άδικο να απαλλοτριώνεται.