Στις σημαντικές αδυναμίες που παρουσιάζει ο εξαγωγικός τομέας, αναφέρεται η έρευνα που πραγματοποίησε το ΕΒΕΑ σε συνεργασία με την ΕΥ. Έτσι, παρά το γεγονός ότι αποτελούν βασικό πυλώνα της ελληνικής οικονομίας, οι εξαγωγές των ελληνικών προϊόντων δεν εμφανίζονται ως ιδιαίτερα ανταγωνιστικές, δεν αφήνουν στο σύνολό τους υψηλή προστιθέμενη αξία, έχουν μικρή ενσωμάτωση στις διεθνείς αλυσίδες αξίας και χαμηλό τεχνολογικό περιεχόμενο.
Ειδικότερα, αναφέρεται πως ενώ οι ελληνικές εξαγωγές έχουν αυξηθεί σημαντικά μετά το 2009, εξακολουθεί να χρειάζεται εντατικοποίηση των προσπαθειών από την πολιτεία και τις ίδιες τις επιχειρήσεις για να αξιοποιηθεί η σημαντική μείωση του κόστους εργασίας, αλλά ταυτόχρονα να αυξήσει και η χώρα περαιτέρω το μερίδιο αγοράς της στο διεθνές εμπόριο.
Παρά τη σημαντική μείωση του κόστους εργασίας κατά την τελευταία δεκαετία, η βελτίωση των εξαγωγικών επιδόσεων της χώρας μας δεν ήταν η αναμενόμενη, καθώς η παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο μειώθηκε σημαντικά σε απόλυτους αριθμούς, αλλά και σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό οφείλεται εν μέρει και στο μειωμένο τεχνολογικό περιεχομένου της Ελλάδας με αποτέλεσμα αυτή να υστερεί ως προς τη συμμετοχή της στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.
Επιπλέον, σύμφωνα με τη μελέτη, το θεσμικό πλαίσιο, τα γραφειοκρατικά εμπόδια, το ασταθές μακροοικονομικό περιβάλλον, το φορολογικό καθεστώς, οι αδυναμίες του χρηματοπιστωτικού συστήματος και οι δυσκολίες σε σχέση με την επίλυση των συμβατικών διαφορών δυσχεραίνουν περαιτέρω την ενίσχυση της εξωστρέφειας, αφού καθ’ όπως φαίνεται οι ελληνικές εξαγωγές αντιπροσωπεύουν μόνο το 0,18% του παγκόσμιου εμπορίου.
Η μελέτη καταγράφει επίσης τους κλάδους της ελληνικής οικονομίας με τις ισχυρότερες εξαγωγικές επιδόσεις, με κορυφαίους μεταξύ αυτών τα ελληνικά φυτικά και ζωικά προϊόντα. Μεταξύ των 12 πιο ανταγωνιστικών κατηγοριών προϊόντων προς εξαγωγή στον κλάδο των τροφίμων είναι οι ακόλουθες:
- Ψάρια και οστρακοειδή: Αξία ελληνικών εξαγωγών 2017: 660 εκατ. ευρώ (0,63% των παγκόσμιων εξαγωγών). Η Ιταλία είναι ο κυριότερος προορισμός ελληνικών ψαριών: απορροφά 38,49% των ελληνικών εξαγωγών.
- Φρούτα και καρποί: Αξία ελληνικών εξαγωγών 2017: 848 εκατ. ευρώ (0,8% των παγκόσμιων εξαγωγών) Η Γερμανία, η Ρουμανία, η Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Βουλγαρία είναι οι κυριότεροι προορισμοί των ελληνικών προϊόντων.
- Ρητίνες φρούτων & φυτικά εκχυλίσματα: Αξία ελληνικών εξαγωγών 2017: 13 εκατ. ευρώ. Οι κυριότεροι προορισμοί είναι οι ΗΠΑ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία, η Γερμανία, η Τουρκία.
- Λίπη και λάδια ζωικής και φυτικής παραγωγή: Αξία ελληνικών εξαγωγών 2017: 594 εκατ. ευρώ (0,68% των παγκόσμιων εξαγωγών). Κυριότερος προορισμός η Ιταλία.
- Παρασκευάσματα λαχανικών, καρπών και φρούτων: Αξία ελληνικών εξαγωγών 2017: 971 εκατ. ευρώ (1,78% των παγκόσμιων εξαγωγών). Κυριότεροι προορισμοί οι ΗΠΑ και η Γερμανία ( εξαγωγές σε περισσότερες από 23 χώρες).
- Αλάτι (στην ίδια κατηγορία λόγω μεταφοράς μέσω θαλάσσης εντάσσονται το θείο, οι πέτρες, ο γύψος, ο ασβέστης και το τσιμέντο): Αξία ελληνικών εξαγωγών 2017: 580 εκατ. ευρώ (για το σύνολο της κατηγορίας – το 1,6% το μερίδιο στις παγκόσμιες αγορές).
Οι υπόλοιπες δημοφιλείς κατηγορίες είναι τα καπνά, το βαμβάκι, τα ειδικά νήματα, οι σπάγκοι και τα σχοινιά, οι γούνες και οι τεχνητές γούνες, ο χαλκός και το αλουμίνιο.
Η ίδια μελέτη, υπογραμμίζει επίσης τα βασικά εσωτερικά και εξωτερικά εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις στην προσπάθειά τους να επεκταθούν σε ξένες αγορές. Τα εσωτερικά εμπόδια, που πηγάζουν από τις αδυναμίες των επιχειρήσεων να προσαρμοστούν στις διεθνείς εξελίξεις και στις δυναμικές του διασυνοριακού εμπορίου, περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τις χαμηλές τιμές ανταγωνισμού, την έλλειψη καταρτισμένου προσωπικού και εσωτερικών δομών, την έλλειψη τεχνογνωσίας – πληροφόρησης, προβλήματα ρευστότητας της επιχείρησης.
Αντίστοιχα, τα εξωτερικά εμπόδια που θέτει η σύγχρονη εγχώρια ή διεθνής οικονομία περιλαμβάνουν το θέμα της γραφειοκρατία στην Ελλάδα, τους υψηλούς δασμούς, η γενικότερη αρνητική εικόνα της Ελλάδας προς το εξωτερικό – απόρροια της πολιτικο-οικονομικής αστάθειας, καθώς και η έλλειψη υποστήριξης από πλευράς Επιμελητηρίων.
Τα εμπόδια αυτά μπορούν να ποσοτικοποιηθούν σε ένα ισοδύναμο κόστος, που αντιστοιχεί στις χρονικές καθυστερήσεις από τη στιγμή που ένα προϊόν είναι έτοιμο έως ότου αυτό εξέλθει από τα τελωνεία, σε αριθμό ημερών. Παρότι η Ελλάδα έχει σημειώσει αξιόλογη πρόοδο όσον αφορά την ταχύτητα με την οποία τα εγχώρια προϊόντα διοχετεύονται προς τις διεθνείς αγορές, βελτιώνοντας τις επιδόσεις της από 20 σε 15 ημέρες μεταξύ 2005 και 2014, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης. Εκτιμάται ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που θα επέτρεπαν στην Ελλάδα να φτάσει το μέσο επίπεδο ΕΕ/ΟΟΣΑ ως προς τις ημέρες εξαγωγών θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αύξηση των εξαγωγών κατά 33%, που θα ισοδυναμούσε σε ενίσχυση του ΑΕΠ κατά 3%-5%.
Προτάσεις προς την πολιτεία
Για την εξυγίανση αυτών των προβλημάτων, από πλευράς πολιτείας συνίσταται η δημιουργία ενός απλού και σταθερού φορολογικού συστήματος με φορολογικά κίνητρα για την ενίσχυση των εξαγωγικών επιχειρήσεων και τις επανεπενδύσεις, χρηματοδότηση με ευνοϊκούς όρους για τις εξαγωγικές επιχειρήσει, δημιουργία εθνικής εμπορικής ταυτότητας (brand), δημιουργία εθνικής στρατηγικής για τις εξαγωγές, καθώς και ενίσχυση των υποστηρικτικών υπηρεσιών – εμπορικοί ακόλουθοι-σύνδεσμοι και Επιμελητήρια.
Αναφορικά με τις επιχειρήσεις, θα πρέπει να γίνει προσπάθεια για την επίτευξη σταθερών οικονομιών κλίμακας, επιλογή της κατάλληλων στρατηγικών με εστίαση σε σύναψη συνεργασιών, επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες και κεφαλαιουχικό εξοπλισμό, με την παράλληλη προσπάθεια απομάκρυνσης από το οικογενειακό μοντέλο διοίκησης που έχει επικρατήσει στην ελληνική αγροτική οικονομία, και αντί αυτού στελέχωση με εξειδικευμένο και καταρτισμένο προσωπικό.
Ανεξάρτητα από την υλοποίηση των ανωτέρω προτάσεων, κλειδί για την ενίσχυση των εξαγωγών παραμένει η ανάγκη μεγέθυνσης (scale up) των ελληνικών επιχειρήσεων. Ο κατακερματισμός της παραγωγικής βάσης και η μέχρι σήμερα αδυναμία των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων να αποκτήσουν την κρίσιμη μάζα ή να προχωρήσουν σε συνεργασίες, συμπράξεις ή συγχωνεύσεις παραμένουν οι βασικές αιτία της έλλειψης εξωστρέφειας.
