Ξεθωριάζει το success story της άλλης γεωργίας, σιγουριά ζητούν οι νέοι

Με τα έσοδα να είναι δυσανάλογα του ρίσκου, τα κεφάλαια δυσεύρετα και η γη περιορισµένη, η ανανέωση των γενεών δεν γίνεται πλέον µε... σαλιγκάρια, αλλά µε τα «σίγουρα» είτε αυτά είναι µεγάλες καλλιέργειες (σιτηρά, βαµβάκια, καλαµπόκια κ.λπ) είτε η αιγοπροβατοτροφία. Αυτό ίσως φάνηκε και στο περασµένο πρόγραµµα Νέων Αγροτών, καθώς όταν υπάρχουν όροι και δεσµεύσεις για ελάχιστο τζίρο ετησίως, λίγοι είναι που θα ποντάρουν στην κινόα να βγάλουν τις δεσµεύσεις τους µε κίνδυνο να επιστρέψουν πίσω τα 40.000 ευρώ.

Σ’ ένα τέτοιο, µάλιστα, συµπέρασµα καταλήγει µελέτη ερευνητών του ΕΛΓΟ-∆ήµητρα που πραγµατεύεται κατά πόσο οι προϋποθέσεις του προγράµµατος των Νέων Αγροτών 2021 βοηθά στην υιοθεσία καινοτόµων αγροτικών δραστηριοτήτων εξετάζοντας ειδικότερα στην περίπτωση της βιολογικής αλόης βέρα (βλ. Σελ. 28-29). Και για όποιον έχει υπόψη του να ενταχθεί στο ερχόµενο πρόγραµµα που θα «ανοίξει» καλώς εχόντων των πραγµάτων το 2023, οι διαχειριστικές αρχές έχουν κάνει λόγο για ένα Μέτρο που µπορεί να έχει ακόµη πιο αυστηρές δεσµεύσεις αλλά και ακόµη µεγαλύτερο πριµ.

Και για όσους τώρα νέους αγρότες καταπιάνονται µε το επάγγελµα µε το «ζόρι», µία άλλη έρευνα που αντλεί στοιχεία από 400 περιπτώσεις Ελλήνων παραγωγών, δείχνει πως αυτοί είναι πιθανότερο να καταλήξουν σε επιχειρηµατικό τέλµα κοιτώντας να φύγουν από το χωράφι όσο πιο γρήγορα µπορούν (σελ. 30).

Όπως φαίνεται λοιπόν η γεωργία δεν έχει εξελιχθεί µόνο σε ένα ακριβό σπορ αλλά και σε µία δραστηριότητα που το ρίσκο ανεβαίνει σε δυσθεώρητα ύψη λαµβάνοντας υπόψη και το ζήτηµα της κλιµατικής αλλαγής.

Ως εκ τούτου ο χώρος για δράση στις λεγόµενες εναλλακτικές καλλιέργειες έχει στενέψει πολύ, ενώ οι επιδοτήσεις οδηγούν µάλλον σε ένα είδος «ελλείµµατος επιχειρηµατικότητας» στο χώρο, παρά ως δίχτυ ασφαλείας.

Ποιος τελικά θα εμπιστευτεί τα 40.000 ευρώ στην αλόη;

Η τύχη των εναλλακτικών καλλιεργειών ανέκαθεν συνδεόταν είτε µε τις προκηρύξεις για ενισχύσεις πρώτης εγκατάστασης και επενδύσεων, είτε κάποιες φορές και µε την εκάστοτε «µόδα». Μελέτη που προέρχεται από το Ινστιτούτο Ερευνών Αγροτικής Οικονοµίας (ΙΝΑΓΡΟΚ) του ΕΛΓΟ ∆ήµητρα (Α. Λιοντάκης, Α. Σιντόρη, Ε. Τζουραµάνη), δείχνει πως η τρέχουσα συγκυρία και το περασµένο πρόγραµµα Νέων Αγροτών έδρασαν µάλλον αποτρεπτικά για την υιοθέτηση καινοτόµων δραστηριοτήτων, φέρνοντας ως παράδειγµα την περίπτωση της βιολογικής αλόης βέρα.

Κόστη, έσοδα και έξοδα της καλλιέργειας

Σύµφωνα µε την ανάλυση που φιλοξενεί η µελέτη µε τίτλο «Ο ρόλος της ενίσχυσης εκκίνησης για νέους αγρότες στην υιοθεσία Καινοτόµων Αγροτικών ∆ραστηριοτήτων: Η περίπτωση της Αλόης Βέρα», τα οικονοµοτεχνικά στοιχεία της καλλιέργειας έχουν ως εξής:

Κόστος εγκατάστασης: Οι µελετητές χωρίζουν τα κόστη ανάλογα τον βλαστό. Για βλαστό ενός έτους το κόστος εγκατάστασης φτάνει τα 7.719 ευρώ το στρέµµα. Με βλαστό δύο ετών τα 6.589 ευρώ. Για όποιον έχει τους δικούς του βλαστούς, το κόστος πέφτει στα 5.000 ευρώ περίπου (βλ. πίνακα).

Έσοδα ανά στρέµµα: Τα έσοδα ανά στρέµµα κυµαίνονται στο 95% των περιπτώσεων σύµφωνα µε την έρευνα µεταξύ 1.200 και 4.300 ευρώ το στρέµµα και κατά µέσο όρο στα 2.600 ευρώ. Αυτή η πολύ µεγάλη απόκλειση οφείλεται στην υψηλή διακύµανση που εµφανίζουν οι αποδόσεις, οι τιµές και η εµπορική διάθεση του προϊόντος.

Ετήσια λειτουργικά έξοδα: Τα ετήσια κόστη έχουν πολύ λιγότερη διακύµανση. Στο 95% των περιπτώσεων τα ετήσια κόστη κυµαίνονται µεταξύ 2.350 ευρώ και 2.700 ευρώ το στρέµµα. Κατά µέσο όρο τα κόστη µπορεί να είναι χαµηλότερα από τα έσοδα, ωστόσο η µεγάλη διακύµανση των εσόδων αυξάνει την πιθανότητα ζηµιάς και ως εκ τούτου µιλάµε για µία καλλιέργεια υψηλού ρίσκου.

Ακριβό σπορ, υψηλού ρίσκου

∆εδοµένης της σηµασίας κάθε αγοράς στην ανάλυσή, αυτά τα αποτελέσµατα υποδεικνύουν ότι ο γεωργός πρέπει να διασφαλίσει τη διανοµή σηµαντικού µέρους της σοδειάς είτε στις αγορές λιανικής είτε µέσω απευθείας πωλήσεων, ώστε να φτάσει σε ένα αξιοπρεπές επίπεδο εσόδων.

Αυτό είναι ένα πολύ σηµαντικό αποτέλεσµα, καθώς αποκαλύπτει την αναγκαιότητα διαφοροποίησης της αγοράς. Από την άλλη πλευρά, εάν η διανοµή της αλόης βέρα φεύγει είτε µέσω του καναλιού αγορών λιανικής είτε µέσω απευθείας πωλήσεων, ο αγρότης θα πρέπει να αναζητήσει µια µονάδα επεξεργασίας που να προσφέρει τιµή υψηλότερη από την αναµενόµενη αξία των 0,2 ευρώ/κιλό. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι µια πρόσθετη πηγή εισοδήµατος θα µπορούσε επίσης να δηµιουργηθεί µε την προµήθεια βλαστών σε άλλους αγρότες που θέλουν να επενδύσουν στην αλόη βέρα.  Ωστόσο, αυτή δεν είναι µια απλή διαδικασία, καθώς απαιτείται ειδική άδεια.

Αυτά τα ευρήµατα υποδηλώνουν ότι στο πλαίσιο της ενίσχυσης για νέους αγρότες, ένας επενδυτής θα πρέπει να δέχεται εξαιρετικά το ρίσκο για να αξιολογήσει θετικά την επιλογή να επενδύσει στην καλλιέργεια αλόης βέρα. Και αυτό, λόγω των µεγάλων απαιτήσεων αύξησης της τυπικής απόδοσης, παραµονής στο επάγγελµα και ετήσιου τζίρου που έχει θέσει η προκήρυξη. Σηµειώνεται εδώ πως η έρευνα είχε γίνει όσο ήταν στη διαβούλευση η προκήρυξη όπου οι δεσµεύσεις ήταν σε ένα βαθµό αυξηµένες σε σχέση µε την τελική πρόσκληση που έτρεξε.

Βιώσιµο πρότζεκτ µόνο µε µεταποίηση

Πιθανός τρόπος να ξεπεραστεί ο κίνδυνος που συνδέεται µε αυτήν την καλλιέργεια είναι η µεταποίηση καθώς και  η διαφοροποίηση του αγροτικού εισοδήµατος. Η αλόη βέρα όπως λένε οι ερευνητές, είναι µια καλλιέργεια κατάλληλη για καθετοποίηση µέσω της ανάπτυξης µονάδων επεξεργασίας µικρής κλίµακας, είτε σε επίπεδο µεµονωµένης εκµετάλλευσης είτε σε επίπεδο οργάνωσης παραγωγών. ∆ύο περιπτώσεις καθετοποίησης υπάρχουν µέχρι στιγµής στην Ελλάδα, η µία υπό συνεταιριστική µορφή στη Νάξο και η άλλη από έναν µεµονωµένο αγρότη στη Χίο, σύµφωνα µε τα υπάρχοντα στοιχεία. Επιπλέον, η φυτεία αλόης βέρα προσφέρει την ευκαιρία για την ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού, όπως ο οικοτουρισµός, χρησιµοποιώντας το µοντέλο πολυλειτουργικής φάρµας. Αυτό µπορεί να ενισχύσει τη διαφοροποίηση του εισοδήµατος, µια στρατηγική που µε τη σειρά της µπορεί να µειώσει τον εισοδηµατικό κίνδυνο και την αβεβαιότητα.

Ο περιορισμός του ρίσκου κρίνει την τελική απόφαση

Τα αποτελέσµατα της ανάλυσής έδειξαν πως οι όροι που τέθηκαν στην πρόσκληση του µέτρου για τους νέους αγρότες επιδείνωσαν τη σκοπιµότητα επένδυσης στη βιολογική καλλιέργεια αλόης βέρα και πιθανώς σε άλλες καινοτόµες καλλιέργειες, σε σύγκριση µε την πρόσκληση του µέτρου του 2016. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αυξηµένη ζήτηση για γη και στις αρχικές επενδύσεις κεφαλαίων που απαιτεί, οι οποίες ήδη θέτουν περιορισµούς για τους νεοεισερχόµενους στη γεωργία. Αυτές οι απαιτήσεις µπορεί να αποθαρρύνουν την ανάπτυξη εναλλακτικών καλλιεργειών που είναι δηµοφιλείς στους νέους δυνητικούς αγρότες, σύµφωνα µε τους ερευνητές.

Η ανάλυση προτείνει επίσης τρόπους υπέρβασης του κινδύνου που σχετίζεται µε τη δραστηριότητα, µε διαφοροποίηση της εµπορικής αξιοποίησης του προϊόντος, καθώς τα αποτελέσµατα υπογραµµίζουν το σηµαντικό ποσό εσόδων που µπορεί να προκύψει από τις άµεσες πωλήσεις και τις αγορές λιανικής. Ένας άλλος τρόπος αντιµετώπισης του κινδύνου είναι η καθετοποίηση που µπορεί να είναι ελκυστική για τους νέους επενδυτές, δεδοµένης της αυξανόµενης έρευνας για εναλλακτικές χρήσεις αλόης σε φαρµακευτικά προϊόντα, καλλυντικά καθώς και στη βιοµηχανία τροφίµων και ποτών.

Είναι αρκετός ο «θρύλος» µίας καλλιέργειας για να µπει κανείς σε αυτήν;

Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι, για µια συγκεκριµένη οµάδα ανθρώπων, η καλλιέργεια αλόης βέρα ή οποιασδήποτε εναλλακτικής καλλιέργειας είναι κάτι περισσότερο από µια επένδυση. Είναι ένας τρόπος καινοτοµίας και ανακάλυψης νέων δυνατοτήτων, µια πρόκληση που πρέπει να επιτευχθεί και, συνολικά, ένας «τρόπος ζωής».

Υπό αυτή την έννοια, ο «θρύλος» της αλόης βέρα µπορεί να προσθέσει το επιθυµητό της επένδυσης και να αντισταθµίσει τον αυξηµένο κίνδυνο και την αβεβαιότητα, αναφέρουν οι ερευνητές. Αυτό ισχύει για πολλούς από τους υφιστάµενους καλλιεργητές αλόης βέρα, οι οποίοι δεν λειτουργούν ως homo Economicus (άνθρωπος που λαµβάνει τέλειες ορθολογικά οικονοµικές αποφάσεις) και, εποµένως, ενδέχεται να µην στοχεύουν αποκλειστικά στη µεγιστοποίηση του κέρδους.

Τέλος, τονίζεται στην έρευνα πως πρέπει να δοθεί έµφαση στα θετικά αποτελέσµατα που µπορεί να προσφέρει στις τοπικές κοινωνίες µια ευρεία επιτυχηµένη υιοθέτηση αυτής της καλλιέργειας. Η αλόη βέρα ανήκει σε µια οµάδα καλλιεργειών που µπορούν να αξιοποιήσουν αποτελεσµατικά τις φτωχές εκτάσεις και έτσι µπορούν να ενισχύσουν σηµαντικά τη βιωσιµότητα των αγροτικών οικονοµιών. «Η υποστήριξη των καθεστώτων πολιτικής είναι σηµαντικά εργαλεία σε αυτή την προσπάθεια, καθώς χωρίς υποστήριξη αυτές οι επενδύσεις θα ήταν ανεπιθύµητες από τους αγρότες/επενδυτές. [...]

Συνολικά, η κύρια ιδέα της στήριξης νέων γεωργών είναι η αναδιάρθρωση του γεωργικού τοµέα και η αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών. Η υιοθέτηση καινοτόµων καλλιεργειών µπορεί να διευκολύνει αυτές τις διαρθρωτικές αλλαγές, υπό την προϋπόθεση ότι µετριάζονται τόσο ο κίνδυνος αγοράς όσο και ο κίνδυνος παραγωγής µέσω της διερεύνησης πιθανών αγορών και της εφαρµογής καλά σχεδιασµένων υπηρεσιών επέκτασης που µπορούν να βοηθήσουν τους αγρότες να συµµετάσχουν επιτυχώς στην καλλιέργεια εναλλακτικών καλλιεργειών», αναφέρει τέλος η έρευνα.

Όταν έρχονται οι επιδοτήσεις αργοσβήνει το επιχειρείν

Οι επιδοτήσεις από «υποστηρικτικές» της αγροτικής δραστηριότητας έχουν γίνει η αιτία σε πολλές περιπτώσεις να οδηγούν σε ένα είδος «ελλείµµατος επιχειρηµατικότητας» στο χώρο. Άλλωστε εφόσον αυτές είναι σε ορισµένες περιπτώσεις εξασφαλίζουν το εισόδηµα για ποιο λόγο να παλέψει κάποιος για το κάτι παραπάνω. Μάλιστα, λέγεται πως εκείνος που θα επιλέξει το χωράφι σαν τόπο ενασχόλησης από ανάγκη, είναι σχεδόν καταδικασµένος σε «χαµηλές πτήσεις».

Τα παραπάνω είναι κάποια από τα συµπεράσµατα µελέτης σε 400 περιπτώσεις Ελλήνων αγροτών στα πλαίσια έρευνας µε τίτλο «Η αντίληψη των αγροτών για την επιχειρηµατική επιτυχία: αποδείξεις από την ελληνική πραγµατικότητα». Σε αυτή τη µελέτη, µελετήθηκαν τα προσωπικά χαρακτηριστικά  των αγροτών, κοινωνικοδηµογραφικά χαρακτηριστικά (π.χ. φύλο, µορφωτικό υπόβαθρο, αρχικό οικονοµικό κεφάλαιο) και εξωτερικοί µη οργανωτικοί παράγοντες πρόβλεψης (π.χ. οικονοµική κρίση, ανταγωνισµός, φόροι, εργασιακά προβλήµατα, κ.λπ.) εξετάζοντας πώς αυτοί οι άνθρωποι αντιλαµβάνονται την επιχειρηµατική επιτυχία.

Τι απαιτείται για να νιώσει κάποιος αγρότης «επιτυχηµένος επιχειρηµατίας»

Σύµφωνα µε τη µελέτη, προκύπτουν τρία συµπεράσµατα:

Πρώτον, η σχέση µεταξύ της εκπαίδευσης και της προσωπικής επιτυχίας των αγροτών είναι αρνητική, πράγµα που σηµαίνει ότι όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο εκπαίδευσης, τόσο λιγότερο αντιλαµβάνεται τη δική του επιτυχία ο αγρότης. Παρόλο που παράγοντες όπως το εκπαιδευτικό υπόβαθρο και η εκπαίδευση στην επιχειρηµατικότητα είναι θεµελιώδη ατοµικά χαρακτηριστικά που συµβάλλουν στην επίτευξη επιχειρηµατικής επιτυχίας, η τριτοβάθµια εκπαίδευση έχει σηµαντική αρνητική επίδραση στην αντίληψή της.Μάλιστα, έρευνες έχουν δείξει ότι οι επιχειρηµατίες µε τριτοβάθµια εκπαίδευση είναι πιο πιθανό να διαλύσουν τις εταιρείες τους ή να βρουν άλλες υψηλότερες θέσεις εργασίας.

∆εύτερον, όταν η αρχική χρηµατοδότηση προέρχεται από την οικογένεια ή από χρήµατα που ήδη υπάρχουν, οι αγρότες αισθάνονται ότι δεν έχουν πετύχει αρκετά από µόνοι τους για να αισθάνονται πολύ επιτυχηµένοι. Ενώ το αρχικό κεφάλαιο αγοράζει χρόνο και ο επιχειρηµατίας µαθαίνει ή ξεπερνά τα προβλήµατα, οι επιχειρηµατίες που έχουν και εκείνοι που αναζητούν το κεφάλαιό τους έχει βρεθεί ότι έχουν διαφορετικές αντιλήψεις για την επιχειρηµατική επιτυχία.

Τρίτον, οι αγρότες που οδηγούνται από αρνητικά κίνητρα λόγω της ανάγκης να δραστηριοποιηθούν στον γεωργικό τοµέα δεν είναι ικανοποιηµένοι µε αυτό που κάνουν και δεν έχουν επιτυχία. Με βάση ευρήµατα άλλων µελετών, υποστηρίζεται πως οι επιχειρηµατίες που παρακινούνται από την ανάγκη έχουν αδύναµες προοπτικές ανάπτυξης.

Σε αντίθεση µε αρκετές µελέτες που υποστηρίζουν την επιρροή εξωτερικών παραγόντων ως µέτρο της επιχειρηµατικής επιτυχίας, η µελέτη δείχνει ότι αυτό το κριτήριο αυτό έχει µικρή σχέση µε την αντίληψη περί επιτυχίας των αγροτών. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε τα ευρήµατα της µελέτης, η αντίληψη των αγροτών για την επιτυχία δεν επηρεάζεται σηµαντικά από παράγοντες όπως ο ανταγωνισµός, η οικονοµική κρίση, τα προβλήµατα απασχόλησης κ.λπ.

Συντελεστές της µελέτης

Συγγραφείς της µελέτης είναι οι Αλεξάνδρα Πλιακούρα, Γρηγόριος Μπεληγιάννης από το Τµήµα ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων Τροφίµων και Αγροτικών Επιχειρήσεων, Πανεπιστήµιο Πατρών,  ο Αχιλλέας Κοντογεώργος από το Τµήµα Γεωπονίας, ∆ιεθνές Πανεπιστήµιο, και ο Φώτης Χατζηθεοδωρίδης από το Τµήµα Περιφερειακών και ∆ιασυνοριακών Εξελίξεων, Σχολή Οικονοµικών Επιστηµών, Πανεπιστήµιο ∆υτικής Μακεδονίας.