Ο ηλικιωμένος, απαίδευτος Αθηναίος Στρεψιάδης, καταχρεωμένος και επιβαρυμένος από τις σπατάλες και του γιου του, Φειδιππίδη, προσπαθεί να τον πείσει να φοιτήσει στο φροντιστήριο του Σωκράτη, για να μάθει τη διαφορά μεταξύ Δίκαιου και Άδικου Λόγου και προκειμένου να μπορεί να υπερασπίζεται καλύτερα τον εαυτό του στο δικαστήριο απέναντι στους δανειστές του. Όταν ο Φειδιππίδης αρνείται, ο Στρεψιάδης αποφασίζει να σπουδάσει ο ίδιος, παρά την ηλικία του. Στο φροντιστήριο, έρχεται σε επαφή με τον κόσμο των ιδεών και πολύ γρήγορα εντυπωσιάζεται και ζητά να γνωρίσει τον δάσκαλο. Ο Σωκράτης παρουσιάζεται αυτοπροσώπως και ξεκινά η τελετή μύησης του γηραιού σπουδαστή. Ο Στρεψιάδης αποδεικνύεται ανεπίδεκτος μαθήσεως και ο Φειδιππίδης υποκύπτοντας στις απειλές του πατέρα του προσέρχεται στο διδασκαλείο για να σπουδάσει. Πατέρας και γιος παρακολουθούν τη σύγκρουση Δίκαιου και Άδικου Λόγου, με τον καθένα να υποστηρίζει ότι μπορεί να προσφέρει την καλύτερη εκπαίδευση στον Φειδιππίδη. Ο Άδικος Λόγος αναδεικνύεται νικητής. Ο Στρεψιάδης επιστρέφει αργότερα για να παραλάβει τον γιο του που μεταμορφωθεί σε έναν υποδειγματικό διανοούμενο. Ο Στρεψιάδης διοργανώνει μια γιορτή στο σπίτι, διώχνοντας δύο δανειστές που καταφθάνουν ζητώντας από τον Φειδιππίδη να παρουσιαστεί στο δικαστήριο. Όταν ο Φειδιππίδης απειλεί να ξυλοφορτώσει τον πατέρα του στο πλαίσιο μιας αντιδικίας, καταφεύγοντας στα επιχειρήματα που έχει διδαχθεί, ο Στρεψιάδης, όλος θυμό, αποφασίζει να καταστρέψει το φροντιστήριο.
Συντελεστές
Μετάφραση: Γιάννης Αστερής
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Συνεργάτης στη δραματουργία: Θεοδώρα Καπράλου
Σκηνικά: Κλειώ Μπομπότη
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Κίνηση: Τάσος Καραχάλιος
Μουσική: Ανρί Κεργκομάρ
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Βοηθός σκηνοθέτη: Γκέλυ Καλαμπάκα
Καμαρινή Μωραγιάννη
Παίζουν: Γιώργος Γάλλος (Στρεψιάδης), Νίκος Καραθάνος (Σωκράτης), Αινείας Τσαμάτης (Φειδιππίδης), Καρυοφυλλιά Καραμπέτη (Δίκαιος Λόγος), Θεοδώρα Τζήμου (Άδικος Λόγος), Χρήστος Λούλης (Δανειστής Α'), Γιάννης Κλίνης (Δανειστής Β'), Πάνος Παπαδόπουλος (Μαθητής Α'), Παναγιώτης Εξαρχέας (Μαθητής Β')
Χορός Νεφελών: Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Παναγιώτης Εξαρχέας, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Γιάννης Κλίνης, Έμιλυ Κολιανδρή, Χρήστος Λούλης, Πάνος Παπαδόπουλος, Ελίνα Ρίζου, Θεοδώρα Τζήμου
Στις 02/08 και 03/08/2019, ώρα 21:00μμ, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
Με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους
Ακολουθεί συνέντευξη των συντελεστών (tospirto.net)
Πρώτη φορά καταπιάνεστε με τον Αριστοφάνη. Τι σας γοήτευσε στις «Νεφέλες» και αποφασίσατε να τη σκηνοθετήσετε;
Δημήτρης Καραντζάς: Ο Αριστοφάνης στις Νεφέλες εκφράζει μια αμφιβολία. Γράφει μια παραβολή - ένα παιχνίδι. Παρακολουθούμε την ιστορία ενός μέσου ανθρώπου, του Στρεψιάδη που προκειμένου να ξεφύγει από τα χρέη του χτυπά την πόρτα του Σωκράτη για να μάθει τη ρητορική. Εκεί έρχεται σε επαφή με τα σύννεφα, κάποιες αλλόκοτες θεότητες που μεταμορφώνονται σε ό,τι θελήσουν και του υπόσχονται στήριξη και βοήθεια. Ο Στρεψιάδης με τη βοήθεια των Νεφελών και του Σωκράτη ξεπερνάει τα όρια της αλαζονείας και της ύβρεως θεωρώντας ότι έχει αγγίξει τη Σοφία και μπορεί να εξαπατήσει τους πάντες. Μέχρι να αποκαλυφθεί ότι όλη η σοφιστική που διδάχτηκε ήταν ένα πυροτέχνημα, μια πλάνη, ένα παιχνίδι των θεών και να εκδικηθεί. Ο Αριστοφάνης γράφει το έργο αφενός για να σατιρίσει τους σύγχρονούς του σοφιστές και τον Σωκράτη, αλλά από την άλλη είναι σα να γράφει μια αλληγορία για ένα άλμα του μυαλού, για μια κοινωνία ελεύθερη, ουτοπική όπου βασιλεύουν τα σύννεφα και η «λεπτή βλακεία», μια κοινωνία που ψάχνει το νόημα στον αέρα, μακριά από τη γη που ρουφάει μέσα της τη δροσιά της σκέψης. Σα να επιχειρεί το άλμα που όμως θα οδηγήσει στη ματαίωση. Σατιρίζοντας τους σοφιστές και τη ρητορική βάζει ένα ερώτημα για την ύπαρξη, αν αρκεί η απτή, μέση, πεπερασμένη ζωή ή αν η λύση είναι στο μεγάλο πνεύμα και τη Σοφία. Καταλήγει σε ένα ερώτημα, σε έναν προσωπικό διχασμό. Κι αυτό με ιντριγκάρει βαθιά.
Θέμα των Νεφελών είναι η διακωμώδηση της νέας εκπαιδεύσεως, της οποίας ο Σωκράτης είναι ο σημαντικότερος εκπρόσωπος και γενικώς της σοφιστικής και ρητορικής παιδείας. Στην παράσταση εσείς ενσαρκώνετε τον Δίκαιο Λόγο, που αντιπροσωπεύει την παλαιά παιδεία. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τις διαφορές Δίκαιου-Άδικου Λόγου και να προβείτε σε αντιστοιχίες με το σήμερα;
Καρυοφυλλιά Καραμπέτη (Δίκαιος Λόγος): (…) Το έργο διαδραματίζεται σε μια κοινωνία σε κρίση, κι εδώ ακριβώς βρίσκονται οι αντιστοιχίες με το σήμερα, που θα κάνει αυτόματα ο θεατής· μια κοινωνία διεφθαρμένη, πολιτικά άρρωστη, χωρίς παιδεία και σωστή κρίση. Ο Στρεψιάδης, ένας καταχρεωμένος μέσος πολίτης, προκειμένου να γλυτώσει από τους δανειστές του, προσπαθεί να καταφύγει σε τεχνάσματα απάτης, το μόνο δρόμο που ξέρει και που βέβαια είναι τόσο ο πρόδρομος όσο και η συνέπεια της τεράστιας πολιτικής απάτης των επιτήδειων. Ο γιος του έχει πάει ως μαθητής στο φροντιστήριο του Σωκράτη και εκεί καλείται να διαλέξει ανάμεσα στον Δίκαιο Λόγο, που αντιπροσωπεύει την παράδοση και τον παλιό ηθικό κώδικα, και στον Άδικο Λόγο, που εκπροσωπεί τον νεωτεριστικό αμοραλισμό της σοφιστικής διδασκαλίας. Ο Δίκαιος Λόγος διεκδικεί στο νοσηρό σήμερα την ιδεαλιστική κλασσική παιδεία, με την αυστηρή στρατιωτική πειθαρχία, τη μαθητεία στη μουσική, τα γυμναστήρια, τη σεμνότητα και την άρνηση των ηδονών. Εξαίρει την έννοια του σωματικού κάλλους και κατηγορεί τον Άδικο Λόγο ότι διαφθείρει τους νέους. Ο Άδικος Λόγος, αντιθέτως, μέσα από σοφιστείες και στρεψοδικίες ισχυρίζεται ότι δίκαιο δεν υπάρχει, και ότι η σύνεση δεν χρησιμεύει σε τίποτα. Εκμαυλίζει το νεαρό μαθητή τάζοντάς του απίστευτες ηδονές, λέγοντας ότι η ζωή δεν αξίζει χωρίς αυτές και ότι ο ίδιος ο Δίας επιδίδεται σ’ αυτές. Του προτείνει μάλιστα να χειρίζεται τον λόγο για το προσωπικό του συμφέρον. Όμως, όσο κι αν θα περίμενε κανείς ότι ο ισχυρός Δίκαιος Λόγος, που έθρεψε τη γενιά των Μαραθωνομάχων, θα επικρατούσε απέναντι στον αναιδή και ασύδοτο Άδικο λόγο, ο θεατής αντιλαμβάνεται ότι και οι δύο σατιρίζονται και υπονομεύονται, γιατί κανένας τους δεν αποτελεί τη λύση στο μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα. Ο Δίκαιος Λόγος εμφανίζεται προσκολλημένος σε ένα ξεπερασμένο παιδαγωγικό μοντέλο, που αγνοεί τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής. Είναι πια πολύ παλιός, αλλά και αντιφατικός στην ίδια του τη διδασκαλία. Είναι καταδικασμένος να χάσει από τον πιο πονηρό αντίπαλό του, που όμως τελικά αποδεικνύεται πέρα για πέρα καταστροφικός προς κάθε κατεύθυνση. Και θα οδηγήσει το έργο σε ένα τραγικό, μη αναμενόμενο για κωμωδία, φινάλε. Τρομερή προειδοποίηση και για το τότε και για το σήμερα.
Δίκαιος-Άδικος Λόγος: Ποιος επικρατεί και γιατί;
Θεοδώρα Τζήμου (Άδικος Λόγος): Στην ουσία κανένας από τους δύο... Η δομή του έργου από μόνη της ακυρώνει ο,τιδήποτε φαίνεται να ισχύει.
Σκιαγραφήστε μας τον Στρεψιάδη...
Γιώργος Γάλλος (Στρεψιάδης): Αρκετοί θεατές θα ταυτιστούν με τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο Στρεψιάδης. Τα μεγάλα χρέη απέναντι στους δανειστές του τον έχουν οδηγήσει σε απόλυτο αδιέξοδο. Η ανάγκη του να γλυτώσει είναι τόσο μεγάλη που είναι έτοιμος να δεχτεί ο,τιδήποτε που θα μπορούσε να τον βγάλει απ' τη δύσκολη θέση. Γι' αυτό δέχεται να παραδοθεί - ολοκληρωτικά - στον κόσμο της Γλώσσας, του Χάους και των Νεφελών, έναν κόσμο μεθυστικό, γοητευτικό αλλά γεμάτο επίδειξη, αυταρέσκεια και αερολογίες που όταν ξεδιπλώσει όλη του την αλαζονική διάθεση, θα μπει στο στόχαστρο του Στρεψιάδη και θα αφανιστεί. Το ερώτημα τελικά που προκύπτει είναι αν ο άνθρωπος έχει όντως την ανάγκη εξωτερικών επιρροών (Νεφέλες ή Σωκράτης) για να "πάρουν τα μυαλά του αέρα" ή αν ο σπόρος που βρίσκεται ήδη μέσα του είναι, από μόνος του, αρκετός για να τον οδηγήσει στην Ύβρη.
Σκιαγραφήστε μας τον Φειδιππίδη...
Αινείας Τσαμάτης (Φειδιππίδης): Ο Φειδιππίδης είναι υπεύθυνος για όλα τα δεινά (χρέη) του Στρεψιάδη. Είναι κολλημένος με τον τζόγο και τα άλογα (καβαλάει άλογα, τρέχει σε αγώνες με άλογα, τρώει τα λεφτά του πατέρα του στα άλογα). Είναι ο λόγος για τον οποίο ο Στρεψιάδης καταφεύγει στο φροντιστήριο του Σωκράτη, για να διδαχτεί τον Άδικο Λόγο, ώστε να βρει λύσεις (ύπουλες) στα προβλήματα και στα χρέη που έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας των αλόγων. Ο Στρεψιάδης ανήμπορος να μαθητεύσει στο φροντιστήριο παρακαλεί τον Φειδιππίδη να μαθητεύσει. Ο Φειδιππίδης πείθεται και όντως πηγαίνει στο φροντιστήριο για να διδαχτεί, μόνο που αντί να μάθει πώς να αποφεύγει τα χρέη και να γλυτώνει τις δίκες μαθαίνει έναν καινούριο τρόπο σκέψης, τον οποίο χρησιμοποιεί ενάντια στον Στρεψιάδη - μόνος του σκοπός είναι να κρατήσει για τον εαυτό του όσα δανείστηκε χωρίς να επιστρέψει ούτε έναν οβολό.
Καμαρινή Μωραγιάννη
Θα δούμε μία κλασσική προσέγγιση της αρχαίας κωμωδίας ή μία διασκευή;
Έμιλυ Κολιανδρή (Χορός): Αν είμαστε τυχεροί, θα κάνουμε μια παράσταση στην οποία αυτές οι Νεφέλες, οι ίδιες με αυτές που έγραψε ο Αριστοφάνης, οι άπιαστες, οι ποιητικές, οι ουτοπικές, οι δυστοπικές, οι πανούργες, οι σαγηνευτικές, οι επικίνδυνες, οι χαζές, οι ονειροπόλες, οι ονειρικές, οι μοιραίες, οι παιχνιδιάρες, οι σκοτεινές, οι φωτεινές, οι σεμνές, οι επηρμένες, οι ιέρειες της λεπτής βλακείας, μπορούν ακόμα να συγκινούν... Και αν το καταφέρουμε τότε, ίσως, στο μέλλον κάποιος θα πει για μας: αυτοί τότε είχανε γούστο
Πόσο επίκαιρος είναι ο λόγος του Αριστοφάνη σήμερα;
Χρήστος Λούλης (Ποιητής): Με ρωτάτε αν είναι επίκαιρος ο λόγος του Αριστοφάνη, αλλά δεν με ρωτάτε αν είναι οι άνθρωποι σήμερα το ίδιο κυνικοί και ονειροπόλοι, το ίδιο χαζοί και δαιμόνιοι, το ίδιο αδύναμοι και με την ίδια αυταπάρνηση, το ίδιο θρήσκοι και ιερόσυλοι, το ίδιο πατριώτες και ατομιστές, το ίδιο ψηλοί και χοντροί, το ίδιο μελαχρινοί και βρώμικοι, το ίδιο υβριστές και εραστές, το ίδιο πειναλέοι και άγιοι, το ίδιο φιλόδοξοι και τεμπέληδες, το ίδιο Έλληνες και ξένοι, με το ίδιο μουστάκι αλλά με διαφορετικά παπούτσια, τρώγοντας φασόλια αλλά όχι ντομάτες, πολεμώντας με ρεπό, χορεύοντας σε κύκλους, πηδώντας βουνά, κολυμπώντας κόλπους και νησιά, ψαρεύοντας εμπόριο και ζητιανεύοντας αγάπη. Νομίζω ναι.
Καμαρινή Μωραγιάννη
Ποιος είναι ο ρόλος του Χορού;
Αλεξανδρα Αϊδίνη (Χορός): Καθ' εικόνα και ομοίωση της ευμετάβλητης και πολυμορφικής φύσης του ουράνιου φαινομένου, ο χορός των Νεφελών, αποτελεί ένα σύστημα οντοτήτων που αλλάζει διαρκώς εκφάνσεις, διαστάσεις και προορισμούς. Οι Νεφέλες αποκαλύπτονται σταδιακά ένα δράμα εν εξελίξει, που μοιάζει να σχεδιάζουν και να καθοδηγούν οι ίδιες, ως προβολές του ίδιου του ποιητή. Είναι οι Νεφέλες που εκπροσωπούν και εκφράζουν την αμφιλεγόμενη νέα φιλοσοφική τάση των σοφιστών στους οποίους απευθύνεται ο Στρεψιάδης για να κατακτήσει το χάρισμα της ρητορικής και να ξεγελά τους δανειστές του. Είναι οι Νέες Θεότητες που έρχονται να αντικαταστήσουν την απαρχαιωμένη εξουσία του Δία και να προσηλυτίσουν τον Στρεψιάδη μέσω του Σωκράτη σε μια καινούρια "προοδευτική" τάξη πραγμάτων. Είναι οι ίδιες οι Νεφέλες που αφού τον τυλίξουν στην παγίδα τους και πειραματιστούν μαζί του, ως Ερινύες τον καταδιώκουν και φανερώνονται μπροστά του σαν εντεταλμένες του ίδιου του Δία, σαν τιμωροί. Εντέλει, είναι και εκείνες που θα οδηγήσουν τον ήρωα στα πιο καταστροφικά του όρια και θα αποχωρήσουν κουρασμένες από το παιχνίδι... Ένα εκτενές πεδίο μελέτης πάνω στο δίπολο Παλιό και Νέο, Δίκαιο και Άδικο, Υψηλό και Επίγειο, εξυπηρετεί με τη δισυπόστατη λειτουργία του και ο Χορός, ανοίγοντας πολλές δυνατότητες έκφρασης, χρήσης πολλαπλών θεατρικών υλικών και μεταμορφώσεων. Ό,τι χρειάζεται για να ενισχυθεί μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τον καιρό. Για τις ιστορίες του, που επαναλαμβάνονται αιώνες τώρα, κάτω από τον ίδιο ουρανό.
Σε συνέντευξη του στη lifo.gr ο Νίκος Καραθάνος είπε με αφορμή την παράσταση
Είμαι χαρούμενος όταν μπαίνω σε παρέες και ανθρώπους. Είναι ανεκτίμητο να περνάω στιγμές με τους συναδέλφους, παίζοντας μαζί τους. Τα έργα είναι μια άλλη συνθήκη. Γίνονται. Έχω φτάσει σε ένα σημείο που μπορώ να τα απολαύσω. Συνήθως στις δουλειές πάμε πια και λόγω των έργων αλλά και γιατί κάποιος άλλος είναι εκεί. Κυρίως ο σκηνοθέτης που σε καλεί, αλλά υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι και χαίρεσαι να είσαι μαζί, που συνυπάρχεις, που περνάς μια μικρή ζωή. Είναι μια ωραία αλητεία που πάντοτε μ' άρεσε και θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό που μπορώ να την κάνω. Δεν μπορώ να μιλάω για τα έργα όταν πλάθονται. Είμαι μέσα. Αυτά μην τα ρωτάς. Είναι απερίγραπτα πράγματα, βιώνονται.
Εδώ έχουμε έναν Αριστοφάνη. Μια κωμωδία. Αν μπορούμε να γελάσουμε μαζί, μπορούμε και να ζήσουμε μαζί. Είμαι ο Σωκράτης. Το πρόσωπο, όπως και οι ζωές μας, δεν είναι ένας χαρακτήρας. Είναι περισσότερο ένα τοπίο, μία έννοια, είναι ένα κυνήγι και καμμιά φορά ένα κυνηγητό, όπου το κάθε πράγμα είναι η χώρα-Σωκράτης, που μέσα σε αυτή θα μπεις και θα ταξιδέψεις, με τα γελοία της και τα ωραία της. (Ψάχνεις) τι δάση έχει, τι λίμνες, πού κολυμπάς, από τι είναι φτιαγμένη, τι σε καλεί. Οποιοσδήποτε Σωκράτης δεν είναι στα βιβλία, δεν είναι μακριά μας, δεν είναι κάτι πεθαμένο, ψάχνεις να βρεις τα ζωντανά του απομεινάρια σήμερα. Μπορεί να τα βρεις σε ένα παιδί, σε μια κίνηση, σε μια ιδέα, μπορεί μέσα σου, σε ένα κομμάτι, και λες «να το, αυτό είναι». Αχ, αυτοί που έχουν συναντήσει τέτοιο πράγμα, σωκρατικό – είναι αυτή η λάμψη της εφηβείας ίσως, του μυαλού, που τα καταλαβαίνει όλα, δεν τα κάνει τίποτα, που τα φαντάζεται όλα να φωτοβολούν. Να ψάχνεις να βρεις τον χτύπο της καρδιάς σου, τι είναι ο έρωτας, τι είναι το σώμα, η σάρκα, η αρετή. Σε τι πιστεύεις, σε τι θέλεις να πιστέψεις, όχι σε τι σου είπαν να πιστέψεις, (τότε) είναι που θέλεις να φέρεις τον κόσμο τούμπα.
Ο Στρεψιάδης είναι ένας άνθρωπος χρεωκοπημένος που βρίσκεται σε ανάγκη. Είναι τόσο σημερινό όλο αυτό. Έχουν ένα καταπληκτικό φινάλε οι «Νεφέλες». Τον θεωρώ τον καλύτερο σεναριογράφο τον Αριστοφάνη. Είναι ζωντανός. Ξέρεις, με τους ανθρώπους, μεγαλώνοντας, με τους δικούς μας ή και στο θέατρο, νιώθεις πιο καλά να συνεννοείσαι με μουγκρητά παρά με λέξεις. Εκφράζεσαι καλύτερα και λες πολλά έτσι. Μεταμορφώνεσαι. Δεν είναι κωμωδία αυτό; Έτσι εισχωρεί μέσα μας καλύτερα το ρούχο των λέξεων. Οι αριστοφανικές κωμωδίες είναι ένα παλλόμενο σύμπαν. Πηγαίνουν ανοδικά, ενώ εμείς, όταν τις διαβάζουμε γραμμικά, τις μειώνουμε και τις σνομπάρουμε. Για να μπορέσουμε να τις ισοφαρίσουμε με μια τραγωδία, πρέπει λίγο να τις δούμε σαν ανάγκη μεγάλη. Να βγεις και να φωνάξεις και να βρεις μια ουτοπία και να γελάσεις και να φτιάξεις λέξεις και να τις ξεχάσεις και να τις ξαναπείς και να τα μπουρδουκλώσεις και να τις φας και να σε δείρουν και να σε γαμήσουν και να τους γαμήσεις και να συναντήσεις μυθικά πλάσματα στον διάβα σου και να καταφέρεις κάτι απίθανο. Να σταθείς μπροστά στη μιζέρια σου ηρωικά. Τι κάνουμε εδώ όλοι εμείς μαζί; Οι αρχαίοι δεν είχαν την έννοια της μοναξιάς, είχαν ενωτικές κοινωνίες, ζούσαν προς χάρη της πόλης και δρούσαν έτσι.
Ο άνθρωπος είναι ένα προσωρινό, ένα πεπερασμένο πλάσμα. Ταυτόχρονα είναι όμως ένα μπαλκόνι στο πριν και στο μετά. Είσαι χιλιάδες πράγματα και υπάρχουν αστραπές στη ζωή σου και το νιώθεις αυτό, ότι δεν χωράς στο 1,70 που είσαι, σε αυτά που σκέφτεσαι. Τότε σκέφτεσαι λίγο παραπέρα, νιώθεις γίγαντας και λες «δεν μπορώ να κουνηθώ, να περάσω από την πόρτα», νιώθεις τα συναισθήματα μέσα σου να έρχονται σαν ποτάμι και να σε συνθλίβουν. Χιλιάδες παρομοιώσεις. Νιώθεις ζώο, νιώθεις ελέφαντας, νιώθεις τίποτα. Μεταμορφώνεσαι συνέχεια, κάθε μέρα και λες «τι πραγματικά είμαι;». Ο Σωκράτης καμμιά φορά μπορεί να σου πει «δες τι πραγματικά είναι το έξω, δες τι πραγματικά είναι ο άλλος».
Παλιά, στο σχολείο μας λέγανε, όταν τελειώναμε, «καλή σταδιοδρομία», δηλαδή τρέξε γύρω στο στάδιο, με έναν τρόπο (που εννοούσαν) «γεια σου, φύγε τώρα, τρέξε, κάποια στιγμή θα τερματίσεις». Εκεί τελειώνεις και θα γυρίσεις να πεις «το 'κανα». Ενδιάμεσα θα δεις πώς έτρεξες, πώς ήσουν, πώς τον περπάτησες αυτό τον κόσμο τελικά. Αυτό κάπως είναι το θέμα αυτής της λέξης, της αρετής. Το πώς βαδίζεις, πώς περπατάς, αν σου δίνει μεγάλη ικανοποίηση και οδηγό και κανόνα. Η αρετή είναι κάτι λίγο χαμένο και σ' εμάς, ως ανθρώπους, και στο θέατρο, ως λειτουργία. Είναι ωραίο να αναπτύσσεται αυτή η έννοια μεταξύ ανθρώπων. Έχει να κάνει με τις χειρονομίες μας, με τον τρόπο που μιλάμε, που κοιτάζουμε και σκεφτόμαστε. Έχει να κάνει με ένα ήθος μέσα μας που δεν είναι η ηθική. Δεν ξέρω τι ακριβώς είναι. Ίσως η μυρωδιά του πώς στέκεσαι. Έχει να κάνει με το πού χαρίζεις το σώμα σου και πότε και πώς, πού χαρίζεις τη σκέψη σου, για ποιον μαγειρεύεις. Όλο αυτό το «παίρνω και δίνω».
Τα Σάββατα είχαμε κοτόπουλο στον φούρνο, που το τρώγαμε πολύ σπάνια, και ήταν ένα ευτυχισμένο φαΐ, γιατί ήταν πολύ και το έβαζαν στο τραπέζι και περιμέναμε όλη η οικογένεια να το φάμε μαζί με σαλάτα, χόρτα. Ερχότανε μια στιγμή που πηγαίναμε να φάμε και έπαιρνε ο πατέρας μου το πιάτο και το έσπαγε, γιατί δεν είχε αλάτι. Και έκλαιγες πάνω από το πιάτο, να αλατιστεί το φαΐ, και δεν το έτρωγες, και το κοτόπουλο ήθελε να φύγει και να πετάξει. Την οικογένεια, στα σύγχρονα έργα, θέλουμε να την κανιβαλίσουμε. Να φάμε ο ένας τον άλλο, να μιλήσουμε και φυσικά να τη μυθοποιήσουμε. «Η μάνα μου είναι ο Δράκοντας». Είναι ωραίο αυτό. Έτσι τους μεταβολίζουμε τους γονείς μας, σαν μύθους, έτσι τους έχουμε μέσα μας, καλούς, κακούς, σαν πληγές και σαν άθλους που κάποια στιγμή τους βάλαμε κάτω. Ποιος κουτούπωσε ποιον, δεν ξέρω τελικά. Κάπου τους κουβαλάς στην πλάτη, τους αχθοφορείς. Σαν Ηρακλής πας στη ζωή σου, μαζί με τους γονείς σου, συνέχεια δοκιμάζοντας τον εαυτό σου, σε όλα τα επεισόδια των μύθων. Νομίζεις ότι γλύτωσες. Δεν γλυτώνεις ποτέ. Και περιμένεις τη στιγμή που το τέλος και ο θάνατος των δικών σου ανθρώπων θα είναι η πιο ιδιωτική στιγμή σου και ίσως από τις πιο ωραίες. Κανείς δεν μπορεί να σου πει πώς να νιώσεις. Ενώ σε όλα τα άλλα είμαστε ρευστοί και επηρεαζόμαστε και θέλουμε να μοιάσουμε και λίγο γέρνει ο ένας στον άλλον.
Βγαίνοντας στην Εθνική, μικρός, έλεγες «πάω στο Καρπενήσι» και σου φαινόταν σαν να πηγαίνεις στο Αφγανιστάν. Ειδικά στο ΚΤΕΛ ήταν τεράστια η απόσταση. Όσο μεγαλώνεις, ξαναβγαίνεις στην Εθνική και λες «πάλι ίδια είναι», σαν να μην έχει διέξοδο από πουθενά. Ακόμα και η γη σου φαίνεται μικρή. Αυτό σε κάνει να είναι μακρύς, μακρουλός, απλώνεσαι, ανήκεις σε όλα τα 300 χιλιόμετρα μέχρι εκεί, ενώ παλιά ανακάλυπτες την επόμενη στάση, το (επόμενο) περίπτερο. Γίνεσαι πλατύς, μεγάλος, πελώριος και σε νοιάζουν τα πιο ψηλά. Αποκτάς μια άλλη σχέση με τα μέρη και καταλαβαίνεις ότι ένα νόημα και ένας σκοπός είναι μια πρόοδος. Στεναχωριέσαι όταν περνάς επαρχιακές πόλεις. Λες «για τ' όνομα του Θεού, κάντε κάτι». Κάποιος να κάνει κάτι.
Τον χειμώνα που πέρασε ταξίδευα. Έκανα ένα μεγάλο ταξίδι στη Λατινική Αμερική. Στην «Οπερέττα» είδα έναν άνθρωπο που είχα να δω 30 χρόνια. Ανακάλυψα ότι ήταν συν-στρατιώτης μου από τη Μυτιλήνη. Μου λέει «τι γίνεται ρε φίλε, τι είναι αυτά που κάνεις;». «Πού 'σαι ρε Στράτο;». «Δεν ζω εδώ, ζω στην Παταγονία εδώ και 11 χρόνια». «Θα 'ρθω να σε βρω». Ε, πήγα, τον βρήκα. Είχα και ένα residency από το Ίδρυμα Ωνάση κι έτσι βρέθηκα στη Βραζιλία, την Αργεντινή και τη Χιλή. Ήταν απίστευτα ενδιαφέρον ταξίδι. Ταξίδεψα μέσα, έξω, δώθε, ξαναπήγα στο Ρίο, γνώρισα πάρα πολλούς ανθρώπους και γύρισα έκθαμβος από αυτούς. Πήρα μια τέτοια δόση ανθρώπων, πώς ζούνε, τι κάνουνε, μια θάλασσα ανθρώπινων ζωών. Γνώρισα την ανισότητα, την ανάγκη, τον πόλεμο να κρυφτούν. Οι άνθρωποι (εκεί) δυσκολεύονται να ζήσουν και να επιβιώσουν μαζί, σαν κοινωνία. Οι ανισότητες χαράζουν τη ζωή τους από τότε που είναι μικροί και δεν μπορούν να περάσουν στην άλλη πλευρά. Συνήθως πάμε και βλέπουμε μνημεία. Εγώ είδα χιλιάδες ανθρώπους να τριγυρνούν και να προσπαθούν, από πυροβολισμούς, από το πού θα μείνουν το βράδυ, πώς θα τα καταφέρουν, οι πιο πλούσιοι πώς θα σπαταλήσουν τα χρήματά τους, και ανάμεσα το θέμα της ασφάλειας. Νιώθεις μια δύναμη του χρήματος θεοποιημένη. Η μεταφορά των χρημάτων στο Ρίο, όπου πέτυχα μία, ήταν σα να περνά ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας με δεκάδες μηχανάκια ντελίβερι για κάλυψη τριγύρω. Διέκοπταν με τεράστιο θράσος, σχεδόν προκλητικό, σε κάθε δρόμο την κίνηση για να περάσουν. Και η θρησκεία σε αυτές τις χώρες παίζει τεράστιο ρόλο. Πληρώνουν 10% του μισθού τους για να πάρουν συγχωρόχαρτο και να έχουν καλύτερη μεταχείριση μετά.
Πάντα βίωνα ότι μέσα στη λύπη μου την εκλογική ίσως υπάρχει μια πατρίδα, κάπου αναμεσά μας, άλλη, ρε παιδί μου, που έχει έναν πληθυσμό μετρήσιμο, με κάποιους που έχουν την ίδια γνώμη. Ότι αυτοί που ψήφισαν έτσι δεν είναι τόσο βλάκες όλοι, ότι κάπου αυτό το σύστημα θα έπρεπε να καεί και να γίνει στάχτες και να γεννηθεί κάτι καινούριο, ότι κάποιες άλλες κάλπες στήνονται δίπλα, αόρατες, όπου ζούμε και λογαριαζόμαστε μαζί. Κι έχουμε κάποιους που μας ληστέψανε το κράτος και κάθονται εκεί. Είναι τόσο χαμηλό το επίπεδο αυτών των ανθρώπων και της ευφυΐας τους και κλείνονται τυφλωμένοι με τα δικά τους και γίνονται άνθρωποι ανούσιοι. Να σου λένε να γίνεις υπουργός και να ντρέπεσαι. Είναι πολύ κατώτεροι οι αντιπρόσωποί μας. Σχεδόν δεν θες να τους δεις στον δρόμο. Σιχαίνομαι τόσο πολύ τους πολιτικούς, όταν μιλάνε για τη ζωή και τη φύση σαν να την αγοράσανε και να την έχουν δικιά τους.
Πριν κοιμηθώ, ταξιδεύω για να ηρεμήσω ή φτιάχνω σπίτια όπως θα τα ήθελα για να ζήσω για λίγο, συνήθως με μια θαλπωρή. Ή σκέφτομαι ότι έχω παιδιά πολλά και τα φιλάω πριν πάω για ύπνο. Το πρωί είναι η αυγή μιας μέρας, ένα μεσοστάδιο, σχεδόν μια εικόνα από εκείνες τις όμορφες, τις βυζαντινές. Κάτι περιμένεις ότι θα είναι αλλιώς, κάτι καινούριο. Είναι πολύ ωραίο να είναι γελοίοι οι άνθρωποι. Αποκτά ο άνθρωπος παρατσούκλι από τις ενέργειές του, γίνεται θέατρο η ίδια η ζωή. Πώς θα κινηθεί, πώς θα στρίψει στη γωνία, πώς θα περπατήσει, α, έρχεται. Αυτό είναι το μεσημέρι της ζωής σου. Αποκτά νόημα ότι πήγες και αγόρασες ψωμί γιατί ήταν αυτός εκεί και γελάσατε για λίγο μαζί. Ευτυχία. Ο κόσμος είναι τόσο απλός, τόσο φανερός, τόσο διαβαστερός και το καταλαβαίνεις τόσο αργά. Ακόμα και η θλίψη και ο πόνος και τα μούτρα σ' το γράφουνε το σημάδι. Έλα να πιάσουμε κανένα μάγουλο να το ισιώσουμε.
Τιμές εισιτηρίων
Διακεκριμένη: 70€ κανονικό
Ζώνη Α: 45€ κανονικό
Ζώνη Β: 25€ κανονικό
Ανω Διάζωμα: 12€ κανονικό
Αγορά εισιτηρίων
- www.ticketmaster.gr
- Τηλεφωνικό Κέντρο: 210 89 38112 (Δευτ – Κυρ: 9.00 – 21.00)
- Εκδοτήρια Ελληνικού Φεστιβάλ, Πανεπιστημίου 39 (Στοά Πεσμαζόγλου), καθημερινά ώρες 10:00πμ-16:00μμ και Σάββατο 10:00πμ-15:00μμ
- Καταστήματα ΟΠΑΠ και Public,
Βιβλιοπωλείo Ιανός (Σταδίου 24 & Αιόλου 67, Αθήνα)
Περισσότερες πληροφορίες: greekfestival.gr
