H ανάγκη για επενδύσεις 2,5 δις στην αγροδιατροφή και τα κενά στην οργάνωση

Η εφαρμογή ευφυούς γεωργίας στο νερό, την ενέργεια και τις ψηφιακές εφαρμογές αποτελεί τη μοναδική προοπτική ο τομέας να πολλαπλασιάσει τη συμβολή του στο ΑΕΠ, να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να αυξήσει το εισόδημα των επαγγελματιών αγροτών, σύμφωνα με την έρευνα που υπογράφει ο Αναπληρωτής  Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και πρ. υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής Γιάννης Μανιάτης. Για κάθε ένα από τα επιχειρησιακά σχέδια υπάρχει εκτίμηση κόστους, πρόταση υλοποίησης και εκτίμηση δημιουργούμενων θέσεων εργασίας. Ο κεντρικός στόχος της πρότασης είναι η διαμόρφωση ενός νέου αειφόρου αναπτυξιακού υποδείγματος, που θα παράγει διεθνώς ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες εντάσεως γνώσης και καινοτομίας, θα μειώνει τις κοινωνικές και χωρικές ανισότητες και θα δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας.

Ως εκ τούτου η Ελλάδα οφείλει να προσαρμοστεί στις νέες απαιτήσεις που θέτει η στρατηγική «Από το Χωράφι στο Πιάτο» στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας. Τομείς αναγκαίων παρεμβάσεων:

-          Έξυπνες λύσεις για τη διαχείριση του αρδευτικού νερού, με κρατικές και ιδιωτικές επενδύσεις ύψους 1,5 δισ.ευρώ

-          Αξιοποίηση των ΑΠΕ και ενεργειακός συμψηφισμός για τους αγρότες.

-          Επενδύσεις για τη στήριξη των Γενικών και Τοπικών Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων, τη χρήση γεωθερμίας και την εγκατάσταση ΑΠΕ σε νησιωτικές και ορεινές αγροτικές περιοχές.

-          Έξυπνες λύσεις για τη γεωργία ακριβείας και διοίκηση της ελλη-νικής γεωργίας μέσω ενός ολοκληρωμένου ψηφιακού εργαλείου.

-          Δημιουργία του agri-e-gov.gr, ενός ψηφιακού συστήματος με γεωγραφικές πληροφορίες.

Στο κεφάλαιο που αφορά στην αγροτική παραγωγή, η μελέτη αναφέρει:

Χωρίς δραστική μείωση των εκπομπών γεωργίας και κτηνοτροφίας είναι εξαιρετικά δύσκολο να καταπολεμηθεί η κλιματική κρίση. Η κτηνοτροφία και ιδιαίτερα η αγελαδοτροφία προκαλεί το 15% των παγκόσμιων ρύπων, ενώ η αλλαγή χρήσεων γης για καλλιέργειες προκαλεί επιπλέον 10%. Αθροιστικά λοιπόν, ο αγροκτηνοτροφικός τομέας προκαλεί το 25% των παγκόσμιων ρύπων, γεγονός που επιτρέπει σε μελετητές να εκτιμούν ότι αν ο πρωτογενής τομέας ήταν κράτος θα ήταν στην πρώτη τριάδα ρυπαντών, μαζί με την Κίνα και τις ΗΠΑ. Επιπλέον, το 1/3 της γεωργικής γης έχει υποβαθμιστεί, 130 εκατ. στρέμματα δασών έχουν μετατραπεί σε άλλες χρήσεις, τα 3/4 της γενετικής ποικιλομορφίας των καλλιεργειών έχουν απωλεσθεί, το 1/5 των ζωικών φυλών κινδυνεύει, πάνω από το 1/2 των ιχθυοαποθεμάτων εκμεταλλεύεται πλήρως. Η κατάσταση, σύμφωνα με τον FAO, προφανώς θα επιβαρυνθεί με την ανάγκη αύξησης κατά 70% της παραγωγής τροφίμων έως το 2050, λόγω της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού και των εισοδημάτων. Το ζητούμενο λοιπόν είναι «να παραχθούν περισσότερα, με λιγότερα».

Στην Ε.Ε. το 71% των αγροτικών εκτάσεων χρησιμοποιείται για παραγωγή ζωοτροφών για τη σίτιση του ζωικού κεφαλαίου. Ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός για την περίοδο 2021-27 προβλέπει ότι το 40% των πόρων της ΚΑΠ θα πρέπει να συμβάλει στην αποτροπή της κλιματικής κρίσης.

Ταυτόχρονα, συγκλονιστικά είναι τα στοιχεία από την καταστροφή αγροτικών προϊόντων, είτε λόγω κακών συνθηκών συντήρησης και μεταφοράς, είτε λόγω μη απορρόφησης, που ανεβάζουν το ετήσιο παγκόσμιο κόστος για τα αγροτικά προϊόντα που έχουν παραχθεί, αλλά καταστρέφονται σε ποσοστό 30% της παραγωγής και στο ύψος του $1τρισ. κάθε χρόνο. Στην Ε.Ε. 88 εκατ. τόνοι τροφίμων καταλήγουν στους κάδους απορριμμάτων, με κόστος €143 δισ. κάθε χρόνο, ενώ πάνω από 110 εκατ Ευρωπαίοι κινδυνεύουν από φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 4η θέση στη σπατάλη τροφίμων, απορρίπτοντας κάθε χρόνο ανά κάτοικο 196 kgr τροφίμων.

Η απάντηση στην ανεξέλεγκτη αυτή κατάσταση δεν είναι ασφαλώς μόνο οι νόμοι του διεθνούς εμπορίου και της αγοράς, αλλά η κατά προτεραιότητα χρηματοδότηση εφαρμογής των αρχών της «ευφυούς γεωργίας» (smart agriculture), σύμφωνα με πετυχημένα διεθνή παραδείγματα (Ισραήλ, Ολλανδία, ΗΠΑ, κ.ά.), όπου με αξιοποίηση της 4IR και των πράσινων μορφών ενέργειας επιτυγχάνεται μείωση κατά έως 80% της κατανάλωσης νερού άρδευσης (το οποίο αποτελεί το 85% του συνολικά καταναλισκόμενου νερού στη χώρα), μείωση κατά 40-60% των ποσοτήτων ενέργειας, φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων με ταυτόχρονη δραστική αναβάθμιση της ποιότητας και της βιολογικής καθαρότητας όλων των προϊόντων.

Ως αποτέλεσμα των σύγχρονων εφαρμογών στη γεωργία, αναφέρεται ότι ενώ το μέσο αγροτικό εισόδημα στην Ελλάδα είναι €190/στρέμμα, στην Ολλανδία είναι €1.700/στρέμμα και στο Ισραήλ €1.290/στρέμμα, Τεχνητή Νοημοσύνη, Ρομποτική και αγροτικοί αυτοματισμοί, Ψηφιακή Παρακολούθηση Περιβάλλοντος με δορυφορικές και drone εικόνες, συστήματα γεωεντοπισμού GPS, σύνδεση IoT με καθημερινές λειτουργίες καλλιέργειας και προώθησης αγροτικών προϊόντων, Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών - GIS, Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης - MIS είναι οι πυλώνες πάνω στους οποίους μπορεί και πρέπει να στηριχθεί η ελληνική γεωργία προκειμένου να παράγει ποιοτικότερα, ελκυστικότερα, εξαγώγιμα, ανταγωνιστικά και φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα, με στόχο να αποτελέσει πάλι βασικό συντελεστή αύξησης του ΑΕΠ και των θέσεων απασχόλησης στην ελληνική ύπαιθρο και να απαντήσει στα διαρθρωτικά προβλήματα όπως μικρός και κατακερματισμένος κλήρος, μεγάλη ηλικία αγροτών, κ.ά. Στόχος είναι η υλοποίηση της γενικότερης ευρωπαϊκής στρατηγικής του Green Deal, όπως εξειδικεύεται με την αρχή "Από το Χωράφι στο Πιάτο".

Βασικοί τομείς αναγκαίων παρεμβάσεων είναι το νερό, η ενέργεια και ο ψηφιακός μετασχηματισμός

Τo νερό

Η χώρα, με εξαίρεση τη Δυτική Ελλάδα, έχει έλλειψη αρδευτικού νερού. Τα προβλήματα προκύπτουν από την ανεξέλεγκτη άντληση και σπατάλη από τις παλιές αρδευτικές υποδομές, την έλλειψη έργων αντιμετώπισης πλημμυρικών φαινομένων, την υφαλμύρωση, κ.ά. Οι έξυπνες λύσεις είναι:

• Η αποταμίευση του νερού της βροχής με κάθε τρόπο, αντί της άντλησης που απαιτεί και τεράστια ενέργεια, σε αντίθεση με τους ταμιευτήρες μικρούς και μεγάλους που μπορεί να παράγουν ενέργεια.
• Η σχεδίαση και υλοποίηση των αντιπλημμυρικών και αντιδιαβρωτικών έργων να αποτελεί συνδυασμό έργων αποταμίευσης νερού σε τοπική ή ευρύτερη κλίμακα. • Η μεταφορά του νερού για άρδευση να γίνεται με κλειστά σύγχρονα συστήματα αγωγών αντί των σημερινών ανοικτών, με τις τεράστιες απώλειες.
• Η εισαγωγή και χρήση μεθόδων αποτελεσματικής άρδευσης για εξοικονόμηση νερού, όπως η στάγδην άρδευση και η αποφυγή του κατακλυσμού των καλλιεργειών. • Η ενιαία διαχείριση όλων των νερών μιας περιοχής υπέργειων και υπόγειων, ακόμη και των αστικών λυμάτων, που μετά από κατάλληλη επεξεργασία και ασφαλή μέθοδο άρδευσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν.
• Η παραγωγή νερού ιδιαίτερα στις ξηρές και νησιωτικές περιοχές με αφαλάτωση και χρήση ΑΠΕ. Ο συνδυασμός παραγωγής κατάλληλου νερού από ΑΠΕ τους θερινούς μήνες μπορεί να συνδυαστεί με την παραγωγή ενέργειας τους χειμερινούς μήνες. • Η προσαρμογή των καλλιεργειών της κάθε περιοχής σύμφωνα με το υδρολογικό της δυναμικό και τις δυνατότητες μεταφοράς νερού από αλλού.
• Η αποφυγή μόλυνσης από τα λιπάσματα και φυτοφάρμακα και αστικά, ή κάθε είδους ανεπεξέργαστα και επικίνδυνα βιομηχανικά ή αστικά λύματα. Οι παραπάνω λύσεις απαιτούν δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις υλοποίησης, ύψους €1,5 δισ.

Ένα σημερινό κλασικό πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης προβλέπει δαπάνες γύρω στα €350 εκατ. για 7 περίπου χρόνια. Το ποσό αυτό είναι πολύ μικρό ακόμη και για την συντήρηση και ανανέωση των σημερινών υποδομών και των φραγμάτων. Ένα πρόγραμμα €1,5 δισ. μέχρι το 2030 είναι αναγκαίο για να έχει θετικό αποτύπωμα στην ελληνική γεωργία:

• €700 εκατ. για τα φράγματα που εκκρεμεί να κατασκευαστούν,
• €150 εκατ. για τη βελτίωση των υφισταμένων φραγμάτων και των δικτύων τους για να αξιοποιηθούν πλήρως και να μειωθούν οι απώλειες,
• €200 εκατ. για μικρά φράγματα που θα συνδυάζονται με αντιπλημμυρικά έργα,
• €150 εκατ. για την βελτίωση των μεθόδων άρδευσης,
• €150 εκατ. για την παραγωγή νερού από αφαλάτωση,
• €100 εκατ. για έργα προστασίας του υδροφόρου ορίζοντα από μολύνσεις,
• €50 εκατ. για χρήση νερού από κατάλληλα επεξεργασμένα αστικά λύματα.

Για όλες τις παραπάνω παρεμβάσεις, είναι αναγκαίο να υπάρχει ρήτρα χρηματοδότησης και όπου μπορούν να συνδυαστούν με παραγωγή ενέργειας, αυτό να είναι υποχρεωτικό.

Η ενέργεια

Οι αγρότες είναι η ιδανική περίπτωση prosumers με αξιοποίηση ΑΠΕ (βιομάζα, αιολική, ηλιακή, γεωθερμία) και ενεργειακό συμψηφισμό (net metering). Ιδιαίτερα τονίζεται η αξιοποίηση υπολειμμάτων βιομάζας από καλλιέργειες, σε συνδυασμό με ζωικά απόβλητα, καθώς και η εξοικονόμηση ενέργειας με σύγχρονες μεθόδους ευφυούς γεωργίας.

Τα αποκεντρωμένα φωτοβολταϊκά συστήματα αποτελούν τον πυλώνα της ενεργειακής δημοκρατίας. Στην πραγματικότητα, αναμένεται να είναι ο βασικός συντελεστής διαμόρφωσης των μελλοντικών ενεργειακών συστημάτων.

Τα επόμενα πέντε χρόνια αναμένεται διεθνώς να διπλασιαστεί η σημερινή εγκατεστημένη ισχύς τους, φθάνοντας, με επενδύσεις ύψους $1τρισ. τα 500-600GW, όσο το 50% της εγκατεστημένης ηλεκτρικής ισχύος των ΗΠΑ. Η γεωμορφολογία της χώρας μας (νησιωτικότητα, ορεινό ανάγλυφο, πολλοί μικροί ορεινοί οικισμοί), ευνοεί σημαντικά τη δημιουργία αποκεντρωμένων φωτοβολταϊκών συστοιχιών, σημαντικό στοιχείο για τη μετάβαση σε βιώσιμο ενεργειακό μείγμα.

Στην Ελλάδα, με νομοθεσία του 2014, στο πλαίσιο της βιώσιμης - ανθεκτικής - ψηφιακής γεωργίας, δόθηκε προτεραιότητα εγκατάστασης σε αποκεντρωμένα φωτοβολταϊκά στους 400 Τοπικούς Οργανισμούς Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ), με τους 300.000 αγρότες-μέλη, ώστε να μειωθεί κατά 60% το ενεργειακό κόστος ύψους κατά μέσο όρο €3.000-5.000/χρόνο που πληρώνει για ρεύμα ο μέσος αγρότης.

Τα φωτοβολταϊκά αυτά, μπορούν και πρέπει κατά 50-70% να επιδοτηθούν από τα νέα χρηματοδοτικά προγράμματα ΕΣΠΑ-ΠΑΑ-Ταμείο Ανασυγκρότησης. Αποτελούν δημόσια αγροτική υποδομή, ίδιας φύσης με τα εγγειοβελτιωτικά έργα, αφού πλέον οφείλουμε να τα θεωρήσουμε ως αναπόσπαστο μέρος τους, και τα οποία χρηματοδοτούνται με δημόσιες δαπάνες.

Μαζί με την κατά 60% μείωση κατανάλωσης νερού, φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, εφαρμόζουν τις αρχές της βιώσιμης - ανθεκτικής - ψηφιακής γεωργίας, που μπορεί να διπλασιάσει το αγροτικό εισόδημα.

Ουσιαστικά, πρόκειται για την πλήρη αναδιαμόρφωση και αναγέννηση ενός βιώσιμου αγροδιατροφικού μοντέλου στη σύγχρονη, επισιτιστικά ευαίσθητη, εποχή. Οι νέες θέσεις εργασίας που μπορούν να δημιουργηθούν στον πρωτογενή τομέα εκτιμάται ότι ξεπερνούν τις 10.000.

Για να είναι ουσιαστικό το αποτέλεσμα μείωσης του κόστους παραγωγής και βελτίωσης του εισοδήματος των αγροτών απαιτείται πρόγραμμα επενδύσεων της τάξης των €700 εκατ.:

• €200 εκατ. για τη στήριξη των Γενικών και Τοπικών Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων (ΓΟΕΒ και ΤΟΕΒ) για επενδύσεις ΑΠΕ για τη λειτουργία των αντλιοστασίων άρδευσης,
• €100 εκατ. για τη στήριξη αγροτών για την εγκατάσταση ΑΠΕ επίσης για τη λειτουργία των αντλιοστασίων,
• €150 εκατ. για τη λειτουργία μονάδων παραγωγής βιοαερίου από βιομάζα και ζωικά απόβλητα και υπολείμματα,
• €150 εκατ. για τη χρήση γεωθερμίας για τη θέρμανση παραγωγικών εγκαταστάσεων και κυρίως θερμοκηπίων και
• €100 εκατ. για την εγκατάσταση ΑΠΕ σε μονάδες παραγωγής ορεινών και νησιωτικών περιοχών για τη στήριξη του εισοδήματος των αγροτών.

Σύγχρονη τεχνολογία και γεωργία ακριβείας

Οι καινοτομίες σε διάφορους τομείς αφορούν στην πλειοψηφία τους έξυπνες λύσεις που βασίζονται στη φύση, την κάθετη γεωργία, τη ζωοτεχνία, τη γεωργία, τη βιολογία, τους αυτοματισμούς, την τεχνολογική διασύνδεση ψηφιακών συστημάτων που επιλύουν και οργανωτικά ζητήματα λήψης μέτρων σχετικά με το παραγόμενο προϊόν. Γίνονται εφικτές χάρη στην ακρίβεια της τεχνολογίας σε μια γεωργία ακριβείας και μπορούν να στηρίξουν την πολυλειτουργικότητα της γεωργίας και την παραγωγή τροφίμων.

Η πολιτεία οφείλει να προσαρμοστεί στις νέες απαιτήσεις που θέτει το «From Farm to Fork» στο πλαίσιο του Green Deal:

1. Μείωση κατά 50% στη συνολική χρήση χημικών φυτοφαρμάκων - και για τα επικίνδυνα φυτοφάρμακα αυτό να γίνει μέχρι το 2030.
2. Μείωση της χρήσης λιπασμάτων κατά τουλάχιστον 20%.
3. Μείωση απώλειας θρεπτικών συστατικών τουλάχιστον κατά 50% το 2030.
4. Βελτίωση της ποιότητας του νερού.
5. Ολοκλήρωση γρήγορης ευρυζωνικής σύνδεσης για πρόσβαση στο διαδίκτυο των αγροτικών περιοχών.
6. Αύξηση γης για βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένων γεωργικής έκτασης με χαρακτηριστικά τοπίου υψηλής ποικιλομορφίας.

Χωρίς ψηφιοποιημένο σύστημα παρακολούθησης του τι εισροές χρησιμοποιεί ο κάθε μικρός και μεσαίος παραγωγός, η ελληνική γεωργία δε θα μπορεί να λάβει την κοινοτική χρηματοδότηση, όχι μόνο ο μεμονωμένος παραγωγός αλλά και η χώρα. Τα ποσά που μπορεί να απωλέσει η χώρα είναι πολύ μεγάλα για να υπάρξει τέτοιο διακύβευμα.

Η γεωργία ακριβείας είναι ο υποχρεωτικός στόχος και η διοίκηση της ελληνικής γεωργίας μέσω ενός ολοκληρωμένου ψηφιακού εργαλείου είναι η ασφάλεια απέναντι στις σύγχρονες απαιτήσεις κοινοτικές και μη. Είναι προφανές ότι το κατακερματισμένο υφιστάμενο ψηφιακό σύστημα σε οργανισμούς και μητρώα, δεν μπορεί να βοηθήσει σε αυτή την κατάσταση και απαιτεί δραστικές αλλαγές.

Το πρότυπο του e-gov.gr πρέπει να εφαρμοσθεί τομεακά στη γεωργία για να μπορεί να γίνει αξιολόγηση των εφαρμοζόμενων πολιτικών και της τήρησης των μέτρων από τους αγρότες. Αυτές οι λύσεις απαιτούν επενδύσεις υλοποίησης ύψους €150 εκατ. Για να υπάρξει εφαρμόσιμη λύση είναι υποχρεωτικό να υλοποιηθεί ένα σύγχρονο ψηφιακό σύστημα με γεωγραφικές πληροφορίες, όπου με συνεργασία Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων, ΟΠΕΚΕΠΕ και Κτηματολογίου, θα δημιουργηθεί το Agri-e-gov.gr.

Χρειάζεται μια βασική υποδομή ύψους €20-30 εκατ. και στη συνέχεια έργα προώθησης της γεωργίας ακριβείας σε συνδυασμό με την συμβουλευτική ύψους €120-130 εκατ. (κατανεμημενα σε κάθε περιφερειακή ενότητα της χώρας) ως προϋπόθεση για τη δημιουργία καθολικής βασικής υποδομής που θα εξυπηρετεί όλους τους εμπλεκόμενους, αλλά κυρίως θα μειώνει το κόστος χρήσης του συστήματος από τους μικρούς και μεσαίους παραγωγούς, χωρίς τους οποίους δεν μπορεί να μεταμορφωθεί η ελληνική γεωργία.