Η πατάτα ως χρηματιστηριακό εμπόρευμα κι όχι απλά ένα κηπευτικό

Κι όµως, οι Ολλανδοί πατατοκαλλιεργητές εµφανίζουν µικρότερα περιθώρια κέρδους ανά στρέµµα σε σχέση µε τους Έλληνες συναδέλφους τους. Βέβαια  το βιοµηχανικό πρότυπο της καλλιέργειας και η παράλληλη εγκατάλειψη του χαρακτηρισµού της πατάτας ως «κηπευτικό» είναι σε θέση να τους εξασφαλίσουν ένα σχετικά σταθερό εισόδηµα, υψηλότερο σε σχέση µε την υπόλοιπη Ευρώπη.
Η Ολλανδία έχτισε την επιτυχηµένη πορεία της στην παραγωγή πατάτας δίνοντας βάση κυρίως στα σποροπαραγωγικά της κέντρα. Σύµφωνα µε τη µεταπτυχιακή µελέτη του Κυριάκου Ερµείδη µε τίτλο: «Συγκριτική ανάλυση της παραγωγικότητας του αγροτικού τοµέα µεταξύ Ελλάδας και Ολλανδίας: Η περίπτωση της πατατοκαλλιέργειας» από το πανεπιστήµιο Μακεδονίας και το Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών, τo ολλανδικό µοντέλο έχει καταφέρει να παράξει 500 είδη ποικιλιών, εκ των οποίων τα 90 καταναλώνονται στην Ολλανδία, ενώ οι εταιρείες-συνεταιρισµοί σπόρων αποτελούν ισχυρό παγκόσµιο παράγοντα καθώς κατέχουν τα πρωτεία. Πριν τη σπορά, ο παραγωγός γνωρίζει την τάση της αγοράς και πράττει αναλόγως στην επιλογή σπόρου. Μάλιστα, σύµφωνα µε την µελέτη, ο σπόρος που χρησιµοποιούν οι Ολλανδοί αγρότες θεωρείται πιο ποιοτικός και αποδοτικός από τον εξαγόµενο, καθώς στην εγχώρια αγορά χρησιµοποιείται «πρώιµος πατατόσπορος», δηλαδή της πρώτης γενιάς που έχει όµως µεγαλύτερο κόστος.

Πολλαπλά συστήµατα πώλησης

Επιπλέον, είναι κοινό στην Ολλανδία να υπάρχει ο διαµοιρασµός των τεχνικών πώλησης της πατάτας µε σκοπό να διαµοιραστεί το ρίσκο. Ο αγρότης µπορεί να επιλέξει δηλαδή για παράδειγµα το ποσοστό της έκτασης που θα πωληθεί η παραγωγή της εκ των προτέρων (0-30%) ή να προσφέρει την απόδοσή του για µια σταθερή τιµή (15-40 τόνους).

Με βάση τα στοιχεία του 2017 στην πατατοκαλλιέργεια απασχολούνται περί τις 6.965 φάρµες µε συνολική έκταση παραγωγής 76.304 εκτάρια και µέσο όρο καλλιέργειας τα 11 εκτάρια. Πάνω από το 70% των πατατών κατανάλωσης πωλούνται πριν από την έναρξη της καλλιέργειας. Πολυεθνικές αλλά µη εταιρείες επεξεργασίας έχουν το δικό τους team αγροτών µε τους οποίους συνάπτουν συµβόλαια µε εκατέρωθεν υποχρεώσεις. Από το 2000 και έπειτα παρατηρείται µία µείωση στις φάρµες που ασχολούνται µε την καλλιέργεια, κάτι που οδηγεί στην αύξηση της µέσης έκτασης. Στην έρευνα, οι αγρότες της Ολλανδίας που εξετάστηκαν καλλιεργούν ένα εύρος ποικιλιών, µε πιο κοινές τις Spunda, Agria, Fontane και Innovator. Λόγω του ισχυρού ανταγωνισµού οι αγρότες προτιµούν όλο και πιο σύγχρονες ποικιλίες, καθώς στοχεύουν σε µεγάλες αποδόσεις προκειµένου να καλύψουν τα υψηλά του κόστη.

Η απόδοση στην πατατοκαλλιέργεια των Ολλανδών ξεπερνά την σποροπαραγωγή µε τη µέση τιµή να φτάνει τα 5.288 κιλά ανά στρέµµα ενώ η µέγιστη ήταν στα 6.500 κιλά και η ελάχιστη µέτρηση ήταν στα 4.000 κιλά. Το κόστος της βρώσιµης πατάτας αποτελεί κύριο λόγο για τις εξαγωγές των ολλανδικών πατατών αλλά και τη χρησιµοποίηση τους στη βιοµηχανία επεξεργασίας. Το µέσο συνολικό κόστος καλλιέργειας φτάνει τα 562,2 ευρώ/στρέµµα. Το µέσο κόστος ανά κιλό είναι 0,106 ευρώ. Η µέγιστη τιµή ήταν στα 0,197 ευρώ και η ελάχιστη 0,07 ευρώ το κιλό.

Συνεχής µείωση εκτάσεων στην Ελλάδα

Όσον αφορά την Ελλάδα, για δεκαετίες ο πατατόσπορος ήταν ελληνικής προελεύσεως αλλά λόγω της στασιµότητας εξέλιξης και άλλων παραγόντων απαξίωσης τα εισαγόµενα κέρδισαν σχεδόν όλο το µερίδιο της αγοράς. H παραγωγή πατάτας στην Ελλάδα το 1994 έφτανε τους 997.492 τόνους µε µέση απόδοση τους 4,975 τόνους ανά στρέµµα και πλέον έχει φτάσει το 2017 στην παραγωγή 536.000 τόνους µε µέση παραγωγή 1,880 τόνους ανά στρέµµα. Η µείωση στην παραγωγή είναι της τάξης των 46,2% ενώ στην απόδοση αγγίζει το 62,2%. Οι καλλιεργούµενες εκτάσεις το 2009 ήταν περισσότερες από 200.000 στρέµµατα ενώ το 2017 έφτασαν τα 100.000 στρέµµατα (ανοιξιάτικη καλλιέργεια), οι ετήσιες καλλιεργήσιµες εκτάσεις φτάνουν τα 189.000 στρέµµατα. Επιπλέον, η συνεχόµενη καλλιέργεια πατάτας στις ίδιες εκτάσεις έχει δηµιουργήσει αρκετές ασθένειες οι οποίες αυξάνουν το κόστος φυτοπροστασίας-λίπανσης και µειώνουν την απόδοση. Επίσης δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις καραντίνας σε εκτάσεις.

Υψηλότερα κοστολόγια

Στην Ελλάδα η µέση απόδοση είναι 3.541 κιλά, µε την µέγιστη να φτάνει στα 6.000 κιλά, ενώ η ελάχιστη που σηµειώθηκε ήταν τα 1.000 κιλά. Το µέσο κόστος ανά στρέµµα είναι 704,5 ευρώ, , ενώ το κόστος ανά κιλό φτάνει τα 0,18 ευρώ. Μεγαλύτερο κόστος στην καλλιέργεια είναι το κόστος της φυτοπροστασίας ενώ ακολουθούν η λίπανση, οι σπόροι, η συγκοµιδή, το ενοίκιο, τα καύσιµα, η άρδευση, η ασφάλιση και τέλος η εργασία. Στη συνέχεια, η έρευνα συγκρίνει το κόστος που διαµορφώνεται χωρίς το κόστος ενοικίασης, καθώς είναι συχνότερο φαινόµενο ο καλλιεργητής να καλλιεργεί δικές του εκτάσεις. Στην Ολλανδία το κόστος ανά στρέµµα χωρίς την ενοικίαση φτάνει τα 390,7 ευρώ και το κόστος ανά κιλό τα 0,075 ευρώ. Αντίστοιχα στην Ελλάδα το κόστος χωρίς το ενοίκιο φτάνει τα 640,7 ευρώ και το κόστος ανά κιλό φτάνει τα 0,18 ευρώ. Ωστόσο, σύµφωνα µε τα στοιχεία τα έσοδα ανά στρέµµα του Ολλανδού παραγωγού είναι 846 ευρώ (τιµή πώλησης επί την απόδοση), ενώ τα έσοδα του Έλληνα παραγωγού φτάνουν τα 1.239 ευρώ. Αν αφαιρεθούν τα κόστη από τα έσοδα προκύπτουν κέρδη 284 ευρώ/ στρέµµα για τον Ολλανδό και 534,5 ευρώ για τον Έλληνα. Η µεγάλη διαφορά λοιπόν εδώ είναι η έκταση που παρέχει στους Ολλανδούς το συγκριτικό πλεονέκτηµα και εµφανίζουν µεγαλύτερα έσοδα.

Με πίστωση καλλιεργεί το 805 των Ελλήνων

Στην Ελλάδα, το ποσοστό των αγροτών το οποίο προσπαθεί να µεταποιήσει την καλλιέργειά του είναι ελάχιστο και αν συνυπολογιστεί η µικρή έκταση ανά αγρότη είναι ασύµφορο να παράγει και να µεταπωλεί σε τιµή αγοράς χωρίς να προσπαθήσει να προσδώσει µία περαιτέρω αξία στο προϊόν του. Ποσοστό µεγαλύτερο του 80% καλλιεργεί µε πίστωση από τους εµπόρους. Η απουσία πίστης µε το τραπεζικό σύστηµα και η γενικότερη απουσία χρηµατοδοτικών φορέων οδήγησαν σε αυτήν τη λύση. Το µεγαλύτερο ποσοστό των καλλιεργειών δεν αποθηκεύεται σε ιδιόκτητες από τους παραγωγούς αποθήκες λόγω της απουσίας των υποδοµών. Αυτό έχει ένα επιπλέον κόστος για τον παραγωγό. Επίσης, ο παραγωγός χάνει τη δυνατότητα πώλησης του προϊόντος όποτε επιθυµεί αυτός. Επιπλέον, µόλις το 13,4% των συµµετεχόντων καλλιεργεί µε συµβόλαιο.