Ο αρχαίος οικισµός του οροπεδίου Βουνί απαρτίζεται από πέτρινα κτίσµατα και αλώνια, ενώ αποτελεί το φυσικό περιβάλλον για την καλλιέργεια της ξακουστής φακής της Εγκλουβής, που θεωρείται η καλύτερη φακή στον κόσµο και της οποίας η τιµή ανταγωνίζεται το χαβιάρι ενώ η παραγωγή της προπωλείται πριν καλά γίνει η συγκοµιδή της φακής. Για του λόγου το αληθές, οι 20 µε 30 τόνοι που µαζεύονται µε το χέρι κάθε χρόνο, απορροφώνται εντός 20 ηµερών, µε την τιµή της να ξεκινά από τα 10 µε 12 ευρώ το κιλό και να ξεπερνάει τα 20. Τις περισσότερες φορές µάλιστα η διαδικασία της πώλησης γίνεται χέρι µε χέρι, από τον παραγωγό στον καταναλωτή. Συνοπτικά η φακή αυτή είναι τόσο λιγοστή και σπάνια, που ελάχιστοι την έχουν δοκιµάσει.
Η διαδικασία παραγωγής της ιδιαίτερης αυτής φακής, που ξεχωρίζει για τα χαρακτηριστικά της ως προς τη γεύση και το βρασµό, ξεκινά λίγο µετά την Πρωτοχρονιά. Οι γυναίκες του χωριού, φορώντας την τοπική φορεσιά τους, σπέρνουν τη φακή µε τα «παγανά», και την αφήνουν να «κοιµηθεί» κάτω από το χιόνι.
Την άνοιξη, µε γνώση και επιδεξιότητα, οι Εγκλουβισάνοι καλλιεργητές ξεκινούν µε το ξεβοτάνισµα. Οι ίδιοι, ποτέ δεν δέχθηκαν να εφαρµόσουν παρεµβάσεις ζιζανιοκτονίας µε προϊόντα φυτοπροστασίας, και έτσι η χειρονακτική εξόντωσή τους, καθιστά την καλλιέργεια της φακής αυτής επίπονη αλλά και άκρως βιολογική. Περί τα µέσα Ιουνίου, όταν ωριµάσει το φυτό, ξεριζώνουν τη φακή επίσης µε τα χέρια και την πάνε στο αλώνι, ενώ κρατούν το σπόρο και για την επόµενη χρονιά.
Στη µεγάλη οθόνη
Η φακή της Εγκλουβής φυλάσσεται µε άλλους σπόρους, σε ειδικές συνθήκες, στο ∆ιεθνές Κέντρο Αγροτικής Έρευνας για τις Ξηρές Περιοχές (ICARDA) στη Συρία και στον Οργανισµό για τα Τρόφιµα και την Γεωργία (FAO) των Ηνωµένων Εθνών. Φέρει δε τον κωδικό ονοµασίας ILL293. Ο κωδικός αυτός έδωσε εν µέρει το όνοµα σε ένα ντοκιµαντέρ που άντλησε έµπνευση από τον αρχαίο πέτρινο οικισµό µε τα αλώνια του. «Το οροπέδιο της Εγκλουβής-Κωδικός: ILL 293» (2010, 76’), σε σκηνοθεσία Ελεονώρας Φιώρου, είναι αφιερωµένο στην ιδιαίτερη αυτή φακή, ενώ προβλήθηκε σε πολλά διεθνή φεστιβάλ µέχρι σήµερα, και βραβεύτηκε στο 27ο International Film Festival AGROFILM 2010, στη Νitra της Σλοβακίας.
Πιστοποίηση
Στα παραδοσιακά ελληνικά φακοτόπια, οι σπόροι δεν ανήκαν σε κάποια πιστοποιηµένη ποικιλία και οι φακές ήταν γνωστές µόνο µε το όνοµα της περιοχής (Εγκλουβής, Εβρου, Κοζάνης, ∆οµοκού). Ωστόσο, πριν από µερικές δεκαετίες σχεδιάστηκαν από ελληνικά ινστιτούτα πιστοποιηµένες ποικιλίες που ταίριαζαν στα ελληνικά εδάφη. Από αυτές, λίγες έχουν πια αποµείνει, µε πιο γνωστές τις ψιλές «Σάµος» και «∆ήµητρα», που εξακολουθούν να καλλιεργούνται και σήµερα και θεωρούνται πολύ καλής ποιότητας. Όλες οι υπόλοιπες έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, αφού αντικαταστάθηκαν από ξένες.
