Την πολιτική ανταλλαγής δικαιωµάτων άρδευσης µεταξύ αγροτών που ασκείται σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ισπανία και το Βέλγιο αλλά και σε αγροτικές περιοχές της Λατινικής Αµερικής, φέρνουν στην επικαιρότητα οι αυξανόµενες ανάγκες αρδευτικού νερού και η πίεση που ασκείται τα τελευταία χρόνια στους υδροφόρους ορίζοντες της χώρας µας όπως επιβεβαιώνει ο Χάρτης Υδατικού Κινδύνου του Παγκόσµιου Ιδρύµατος Πόρων (WRI).
Πρόκειται ουσιαστικά για ένα µηχανισµό που διαµοιράζει αρχικά έναν συγκεκριµένο αριθµό κυβικών µέτρων νερού στους αγρότες που ανήκουν στο ίδιο υδατικό διαµέρισµα, και δίνει το δικαίωµα σε όποιον αγρότη δεν τα χρειάζεται να τα πουλάει έναντι ενός ποσού που καθορίζεται µε ιδιωτικό συµφωνητικό, σε κάποιον παραγωγό που θέλει να καταναλώσει περισσότερο νερό από αυτό που δικαιούται.
Ένα τέτοιο σύστηµα µπορεί να προσφέρει κίνητρα στους αγρότες για να αναπτύξουν στρατηγικές που θα µπορούσαν να αυξήσουν την αποδοτικότητα της χρήσης νερού είτε υιοθετώντας υψηλής απόδοσης µέθοδο άρδευσης ή αναδιαρθρώνοντας την παραγωγή τους µε λιγότερο απαιτητικές σε νερό καλλιέργειες.
Τη συγκεκριµένη πολιτική προσοµοιωµένη στις ελληνικές συνθήκες ανάµεσα σε δύο οµάδες αγροτών (χαµηλού και υψηλού εισοδήµατος) για µία περίοδο 40ετίας, εξετάζει σχετική µελέτη που έχει εκπονήσει ο επίκουρος καθηγητής, του Τµήµατος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, ΑΠΘ, ∆ιονύσης Λατινόπουλος, ο οποίος ξεχώρισε τρία σενάρια κατανοµής αδειών νερού:
Εφαρµογή ίσης κατανοµής
Ο ερευνητής εξέτασε καταρχήν την ισότιµη κατανοµή των εµπορεύσιµων αδειών νερού. Σε αυτή την περίπτωση, η αρχική κατανοµή δεν λαµβάνει υπόψη τα ειδικά χαρακτηριστικά των αγροτών ούτε τα επίπεδα κατανάλωσης νερού πριν από την εφαρµογή του συστήµατος αδειών.
Η εφαρµογή του κανόνα ίσης κατανοµής οδηγεί σε ελάχιστες µεταφορές νερού (δηλαδή όγκοι νερού που διακινούνται στην αγορά) και σε µέγιστη απόκλιση των οικονοµικών αποτελεσµάτων µεταξύ των δύο οµάδων γεωργών. Ο κανόνας αυτός, οδηγεί σε µεγαλύτερη εισοδηµατική ανισότητα, σε σύγκριση µε τα άλλα δύο σενάρια κατανοµής. Συγκεκριµένα, στο πλαίσιο αυτού του σεναρίου, το γκρουπ υψηλότερων εισοδηµάτων αγροτών έχει κατά µέσο όρο (για την περίοδο των 40 ετών) 108% υψηλότερα έσοδα από τον χαµηλότερο εισοδηµατικό γκρουπ, µε αποτέλεσµα µεγαλύτερη ανισότητα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται µε την πάροδο του χρόνου (από 95% το έτος 1 έως 130% το έτος 40). Από την άλλη πλευρά, αυτός ο κανόνας κατανοµής φαίνεται να είναι ο πλέον κατάλληλος όσον αφορά την αναλογικότητα, καθώς ελαχιστοποιεί τον αριθµό των συναλλαγών νερού.
Κατανοµή µε ιστορικά δικαιώµατα
Η κατανοµή αυτή βασίζεται στο επίπεδο ατοµικής κατανάλωσης νερού πριν από την εφαρµογή του συστήµατος εµπορεύσιµων αδειών. Με δεδοµένο αυτό, ο ρυθµός µεταβολής (µείωσης) της συνολικής ετήσιας επιτρεπόµενης χρήσης των υπογείων υδάτων ισοδυναµεί µε το ρυθµό µεταβολής της ατοµικής ετήσιας επιτρεπόµενης χρήσης υπογείων υδάτων (άδειες). Όπως και στην περίπτωση της ίσης κατανοµής, θα πραγµατοποιηθούν πολλές συναλλαγές µεταξύ των δύο οµάδων αγροτών. Θεωρείται ότι αυτή η κατανοµή µπορεί να βοηθήσει τελικά τους οργανισµούς ύδρευσης να κάνουν µια µεταρρύθµιση του νερού πολιτικά πιο αποδεκτή.
Η εφαρµογή της κατανοµής βάσει ιστορικών δικαιωµάτων παρουσιάζει ενδιάµεσες τιµές στο συνολικό όγκο των εµπορεύσιµων υδάτων, ενώ τα µεµονωµένα οφέλη των δύο οµάδων αγροτών είναι λιγότερο διαφοροποιηµένα σε σύγκριση µε τον κανόνα της ισότιµης κατανοµής. Συγκεκριµένα, η οµάδα υψηλότερων εισοδηµάτων έχει κατά µέσο όρο (για την περίοδο των 40 ετών) 86% υψηλότερα έσοδα από ότι η οµάδα µε χαµηλότερο εισόδηµα, µε αποτέλεσµα µια πολύ στενή κατάσταση σε σύγκριση µε την αρχική κατάσταση. Επιπλέον, η προσέγγιση αυτή παρέχει µια δικαιότερη κατανοµή µε την πάροδο του χρόνου.
Κατανοµή προτεραιότητας
Αυτός ο κανόνας κατανοµής µπορεί να εφαρµοστεί προκειµένου να στοχεύσει ή να ευνοήσει µια συγκεκριµένη οµάδα αγροτών. ∆ιάφοροι λόγοι µπορεί να εξηγήσουν αυτήν την απόφαση. Για παράδειγµα, µπορεί να δοθεί προτεραιότητα στους αγρότες που διατηρούν καλλιέργειες: (α) µε χαµηλές απαιτήσεις ύδατος (περιβαλλοντική πολιτική), ή (β) µε χαµηλές οικονοµικές αποδόσεις (κοινωνική πολιτική). Σύµφωνα µε το τελευταίο αυτό σκεπτικό, ο κανόνας κατανοµής που εξετάζεται εδώ προτίθεται να εξασφαλίσει τις απαιτούµενες ποσότητες ύδατος στον χρήστη υψηλότερης προτεραιότητας και το υπόλοιπο νερό στη συνέχεια κατανέµεται στην άλλη οµάδα. Αυτή η µέθοδος είναι πιθανό να οδηγήσει σε συναλλαγές, στις οποίες η οµάδα-στόχος είναι πιθανό να είναι ο πωλητής αδειών.
Η εφαρµογή της κατανοµής δικαιωµάτων µε προτεραιότητα είναι µακράν η µέθοδος που οδηγεί σε περισσότερες συναλλαγές. Σύµφωνα µε το σενάριο αυτό, το η πρώτη οµάδα των οικονοµικότερα ασθενέστερων αγροτών σε βάθος πολλών ετών όχι µόνο θα φτάσουν τα εισοδήµατα των πιο εύρωστων αλλά θα τα ξεπεράσουν, µε µία διαφορά που προσεγγίζει το 40% κατά µέσο όρο. Φυσικά, το σύστηµα αυτό δηµιουργεί και ζητήµατα αθέµιτου ανταγωνισµού.
ΑΠΟ ΤΟ 1990 ΔΟΥΛΕΥΕΙ ΤΟ MΟΝΤΕΛΟ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ
Φτάνουν να πουλάνε οι αγρότες 70 λεπτά το κυβικό µέτρο νερού
Στην Ισπανία ουσιαστικά το εµπόριο δικαιωµάτων εντοπίζεται στα νοτιοανατολικά της χώρας (Σεγκούρα, Ανδαλουσία, Χουκάρ κ.α) µε τις τιµές
να ορίζονται ανά κυβικό µέτρο ξεκινώντας από τα 0,04 ευρώ και φτάνοντας τα 70 λεπτά. Το σύστηµα εκεί, που καθιερώθηκε το 1999 και ισχύει τροποποιηµένο µέχρι σήµερα, υποχρεώνει τους αγρότες να συνάπτουν ιδιωτικά συµβόλαια για τις ανταλλαγές δικαιωµάτων ενώ για να γίνει η συναλλαγή θα πρέπει να
αντλούν νερό από την ίδια λεκάνη υδάτων. Τα συµβόλαια είναι προσωρινά και πρέπει να σέβονται τη σειρά προτεραιότητας. Επιπλέον, µε το νόµο του 1999, στήθηκαν και τράπεζες νερού που µπορούν να αγοράζουν δικαιώµατα σε µία προκαθορισµένη τιµή. Τα δικαιώµατα αυτά µπορούν να τα ξαναδίνουν στην αγορά ή να τα κρατάνε για περιβαλλοντικούς λόγους. Προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρµογή αυτών των συστηµάτων είναι η λειτουργία µιας ανταγωνιστικής αγοράς νερού, η οποία θα είναι σε θέση να καθορίσει τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας επί των υδάτινων πόρων (συνήθως δικαιώµατα χρήσης νερού και, σπανιότερα, δικαιώµατα ιδιοκτησίας γης).
Υπό µεγάλη πίεση οι χώρες της Μεσογείου
Τα Στοιχεία από τον Χάρτη Υδατικού Κινδύνου του Παγκόσµιου Ιδρύµατος Πόρων (WRI) κατατάσσει τουλάχιστον 10 ελαιοπαραγωγικές χώρες της λεκάνης της Μεσογείου στη λίστα µε τις πιο υδατικά καταπονηµένες χώρες του κόσµου.
Από τη κατάταξη αυτή όπου περιλαµβάνονται 189 χώρες βάσει συντελεστών υδατικής καταπόνησης, κινδύνου ξηρασίας και κινδύνου πληµµύρων, οι 12 χώρες εκπροσωπούν µε τον πληθυσµό τους το 1/4 του πλανήτη και τίθενται υπό «εξαιρετικά υψηλό» κίνδυνο λειψυδρίας. Η πλειονότητα των χωρών που επηρεάζονται γεωγραφικά ανήκουν στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.
Ειδικότερα, ανάµεσά τους βρίσκονται ελαιοπαραγωγικές χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Τουρκία, η Αλγερία, η Συρία και η Τυνησία µε τον κίνδυνο υψηλού υδατικού στρες, ενώ το Ισραήλ και το Λίβανο κατατάσσονται ανάµεσα στις πιο υδατικά καταπονηµένες χώρες. Μάλιστα, ενώ οι ΗΠΑ λαµβάνουν την 48η θέση, σοβαρά προβλήµατα λειψυδρίας αντιµετωπίζουν οι κάτοικοι στις πολιτείες του Νέου Μεξικού και της Καλιφόρνια όπου καλλιεργούνται επίσης ελιές. Το Κατάρ φτάνει στην κορυφή της λίστας των χωρών, ενώ στη Ασία, η Ινδία λαµβάνει την 13η θέση, µετά το Πακιστάν και το Τουρκµενιστάν, µε πολλές περιοχές της να βιώνουν χρόνια προβλήµατα ξηρασίας.
Σε 17 από τις χώρες που φέρουν µέγιστο κίνδυνο υδατικής καταπόνησης, το 80% των διαθέσιµων υπέργειων και υπόγειων υδατικών τους αποθεµάτων καταλήγουν σε γεωργικές, βιοµηχανικές και οικιακές χρήσεις κατά µέσο όρο ετησίως.
Μεγάλη αναστάτωση θα επιφέρουν οι επιπτώσεις της τεράστιας κρίσης για τα υδατικά αποθέµατα τόσο στην οικονοµία όσο και στον βιοπορισµό. Η κρίση αυτή, δεδοµένης της υπερθέρµανσης του πλανήτη, απειλεί τον κλάδο της αγροτικής οικονοµίας και κατ’ επέκταση την ασφάλεια των τροφίµων, γεγονός που δεν αποκλείει σενάρια σύγκρουσης των λαών και έντονης µετανάστευσης, σύµφωνα µε τα όσα προειδοποιούν οι ειδικοί.
Το άρθρο φιλοξενήθηκε στην εφημερίδα Agrenda το Σάββατο 24 Αυγούστου
