Γεννημένος στη Φλωρεντία στις 12 Φλεβάρη του 1923, ο ίδιος περιέγραφε ως εξής τα πρώτα του χρόνια: «Γεννήθηκα ως μπασταρδάκι. Τόσο ο πατέρας, όσο και η μάνα μου, ήδη είχαν δική τους οικογένεια, όταν γνωρίστηκαν. Η μητέρα μου πέθανε όταν ήμουν επτά ετών. Με αγαπούσε πολύ, η αγάπη της με διαπερνούσε όλη μου τη ζωή.»
στο σπίτι του το 2014 / φωτο: Alessandro Di Meo, EPA
Μετά τον θάνατο της μητέρας του, πέρασε κάποιο διάστημα σε ορφανοτροφείο, μέχρι που την κηδεμονία του ανέλαβε μια αδερφή του πατέρα του, ο οποίος τον αναγνώρισε σε ηλικία 19 ετών. Το επίθετο Τζεφιρέλι λέγεται πως είναι αποτέλεσμα λάθος καταγραφής του ονόματος που είχε επιλέξει η μητέρα του (Τζεφιρέτι, όνομα χαρακτήρα σε όπερα του Μότσαρτ) στη συμβολαιογραφική πράξη αναγνώρισης πατρότητας.
Columbus Day Parade / Νέα Υόρκη, 2002 / φωτο: Mario Tama, Getty Images
Φοίτησε σε μοναστικό σχολείο, με καθηγητή ανάμεσα σε άλλους τον μετέπειτα χριστιανοδημοκράτη δήμαρχο της Φλωρεντίας, Τζόρτζιο Λα Πίρα. Σε αυτόν αποδίδονται, μαζί με το ευρύτερο περιβάλλον, οι συντηρητικές ιδέες που είχε υιοθετήσει: «Εκείνος ήταν που μου εξήγησε πως η έκτρωση είναι έγκλημα και πως οι ολοκληρωτισμοί, ο φασισμός, ο ναζισμός κι ο κομμουνισμός, είναι όλα το ίδιο, αλλά ο κομμουνισμός είναι πιο επικίνδυνος». Η στάση του αυτή φαίνεται ότι ενισχύθηκε τα χρόνια που συμμετείχε σε καθολική οργάνωση μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943. Iσχυρίστηκε πως «παραλίγο να με σκοτώσουν οι κομμουνιστές» και πως τους είχε δει να κάνουν «φριχτά πράγματα», όπως να «εκτελούν έναν ιερέα μόνο και μόνο επειδή είχε ευλογήσει τα πτώματα φασιστών».
φωτο: ANL, Rex Shutterstock (1986)
Σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών και στη συνέχεια αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας.
Βρέθηκε ως βοηθός σκηνοθέτη στο πλευρό του Λουκίνο Βισκόντι το 1946, ενώ υπήρξε βοηθός του «Κόκκινου Βαρώνου» και στις εμβληματικές ταινίες «Η γη τρέμει» και «Senso». Πριν κατακτήσει αυτόνομα τη μεγάλη οθόνη, ο Τζεφιρέλι συνεργάστηκε επίσης με τους σκηνοθέτες του ιταλικού νεορεαλισμού, Βιττόριο ντε Σίκα και Ρομπέρτο Ροσελίνι.
La Scala Opera / φωτο: David Lees, Corbis
Από τη δεκαετία του ’50 έγινε γνωστός ως σκηνοθέτης του λυρικού θεάτρου, συνεργαζόμενος με τη Σκάλα του Μιλάνου, την κρατική όπερα της Βιέννης, τη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, την Αρένα της Βερόνα και την Κομεντί Φρανσέζ. Στενή φίλη του υπήρξε η Μαρία Κάλλας, με την οποία συνεργάστηκε πολλές φορές. Παρά την απήχησή τους στο κοινό, μεταξύ των κριτικών οι παραγωγές αυτές αντιμετωπίστηκαν με επιφύλαξη.
με τη Μαρία Κάλλας στη Σκάλα με την παράσταση «Il Turco in Italia» (1955)
με τον Luciano Pavarotti στην παραγωγή της Tosca, Ρώμη 2000 / φωτο: Gabriel Bouys, AFP, Getty Images
Το 1984 κέρδισε το βραβείο της Βρετανικής Ακαδημίας για μία από τις κινηματογραφήσεις λυρικών έργων που σκηνοθέτησε και συγκεκριμένα για την «Τραβιάτα» του Βέρντι. Η αμφίθυμη σχέση του με τους κριτικούς αφορούσε και τα έργα του σε μικρή και μεγάλη οθόνη, κάτι που ο ίδιος απέδιδε σε προκατάληψη και «ιδεολογική ηγεμονία της αριστεράς».
με τους Elizabeth Taylor, Richard Burton / φωτο: David Lees, Corbis, VCG, Getty Images
Η πρώτη του ταινία ήταν το 1957 το Camping, μια νεανική κωμωδία. Τη διεθνή προσοχή τράβηξε στα τέλη της δεκαετίας του ’60 χάρη στις κινηματογραφικές μεταφορές έργων του Σαίξπηρ: «Η Στρίγγλα που έγινε αρνάκι» με τους Ελίζαμπεθ Τέιλορ και Ρίτσαρντ Μπάρτον το 1967 και ένα χρόνο μετά «Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα» με τους Λέοναρντ Γουάτινγκ και Ολίβια Χάσεϊ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Η ταινία αυτή του χάρισε υποψηφιότητα για Όσκαρ σκηνοθεσίας και δύο βραβεία σκηνοθεσίας στη γενέτειρά του.
σκηνοθετώντας Ρωμαίο και Ιουλιέτα / φωτο: Rex, Shutterstock
Το 1975 προχώρησε στα γυρίσματα της μίνι σειράς, Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ. Κόστους 180 εκατ. δολαρίων, η ιταλοβρετανική παραγωγή ήταν η ακριβότερη θρησκευτικής θεματολογίας στην ιστορία. Γυρισμένη στο Μαρόκο και με ένα επιτελείο που περιλάμβανε τους Λόρενς Ολίβιε, Άντονι Κουίν, Πίτερ Ουστίνοφ και Κλαούντια Καρντινάλε, προβλήθηκε για πρώτη φορά στις 27 Μαρτίου 1977. Λέγεται ότι ήταν προσωπική επιλογή του τότε πάπα Παύλου Στ’ για τη σκηνοθεσία, ενώ το 1978 κινηματογράφησε την ενθρόνιση του διαδόχου του.
φωτο: ITV, Rex, Shutterstock
Με τη δημοσίευση της αυτοβιογραφίας του έγινε γνωστή η πρώτη του σεξουαλική εμπειρία με ιερέα. Ο ίδιος αργότερα κατηγορήθηκε για παρενόχληση. Αν και ομοφυλόφιλος, δεν του άρεσε να αποκαλείται «γκέι».
Ο Τζεφιρέλι είχε υποστηρίξει τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι και το κόμμα του «Φόρτσα Ιτάλια», με το οποίο εξελέγη δύο φορές γερουσιαστής μεταξύ 1994 και 2001.
η Fanny Ardant ως Maria Callas (2002) / Lucherini Pignatelli, EPA
Τελευταίες του ταινίες μεγάλου μήκους ήταν τα ημιαυτοβιογραφικά «Τσάι με τον Μουσολίνι» (1999) και «Callas Forever» (2002).
με τη Brooke Shields
Το 2004 η Βρετανία τον έχρισε ιππότη, ενώ το 2009 γύρισε το κύκνειο άσμα του, μια ταινία μικρού μήκους αφιερωμένη στη Ρώμη.
Alamy
Ο Τζεφιρέλι φέρεται να συνδεόταν έμμεσα με τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, αφού ένας από τους προγόνους του το 1794 παντρεύτηκε την Αλεσάντρα Ντα Βίντσι, απόγονο της αδερφής του ζωγράφου της Αναγέννησης.
στο εξώφυλλο με τον Robert Powell / Forum Press, Rex Shutterstock
φωτογραφίες: theguardian.com, independent.co.uk
