Το 2007 ήταν η πεποίθηση πως η αγορά ακινήτων δεν θα µπορούσε να καταρρεύσει ταυτόχρονα σε ολόκληρο τον πλανήτη, όµως έγινε. Στις µέρες µας, σύµφωνα µε τους New York Times, ίσως ήρθε η ώρα να διαψευσθεί το αίσθηµα πως µε την παγκοσµιοποίηση, η οικονοµία θα γίνεται όλο και πιο σταθερή και ότι µπορούµε να στηριζόµαστε στο εµπόριο και την διπλωµατία για αυτό. Ένα Brexit χωρίς συµφωνία και µια περαιτέρω κλιµάκωση του εµπορικού πολέµου µπορούν να γίνουν τα γεγονότα που θα πυροδοτήσουν την επόµενη ύφεση.
Ωστόσο φαίνεται πως ορισµένοι κύκλοι έχουν κλείσει και το σύστηµα είναι εν δυνάµει έτοιµο να περάσει σε ένα επόµενο στάδιο ανάπτυξης, στο οποίο οι πρώτες ύλες θα είναι πιο σπάνιες και ακριβές. Οι αναλυτές της Stratfor έρχονται εν µέσω σχετικού πανικού που προκαλούν οι αναλύσεις για τα «µαύρα σύννεφα» πάνω από την παγκόσµια οικονοµία, να µιλήσουν για ένα αισιόδοξο σενάριο, που θέλει τις τιµές των πρώτων υλών και των βασικών αγροτικών εµπορευµάτων να παίρνουν ξανά τον ανήφορο.
Αυτήν τη στιγµή, οι ρυθµοί ανάπτυξης της παγκόσµιας οικονοµίας επιβραδύνουν, προτού καν προλάβουν να µπουν σε τροχιά που να ανταποκρίνεται στην επιστροφή από τη µεγάλη ύφεση του 2008. Οι αποδόσεις των οµολόγων υποχωρούν, οι ευρωπαϊκές τράπεζες είδαν µέσα σε έναν Αύγουστο τις τιµές των µετοχών τους να υποχωρούν σε επίπεδα που σύµφωνα µε το Reuters ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα του 1980 και όλα δείχνουν πως σχεδόν δέκα χρόνια µετά την τελευταία κρίση, το σύστηµα ετοιµάζεται να γονατίσει ξανά από ένα ακόµα πιο ισχυρό κραχ.
Το φθινόπωρο θα βρει τον τραπεζικό δείκτη της ευρωζώνης να έχει χάσει το 84% της αξίας του συγκριτικά µε το 2007 και την αξία του να αγγίζει µετά βίας την µισή Microsoft των ενός τρις δολαριών, όσο η Deutsche Bank για το δεύτερο τρίµηνο του 2019 κατέγραψε ζηµιές 2,8 δισ. ευρώ.
Στα παραπάνω, αν προσθέσουµε τις εξελίξεις του εµπορικού πολέµου ο οποίος έχει διαµορφώσει τέτοιες συγκυρίες που να ευνοούν την µεταβολή του σε νοµισµατικό πόλεµο, οι µεσοπρόθεσµες εκτιµήσεις για την οικονοµία κάθε άλλο παρά αισιόδοξες είναι. Άλλωστε, ο ένας επενδυτικός οίκος µετά τον άλλο γράφουν µελέτες που προειδοποιούν για παγκόσµια ύφεση.
Τέλος εποχής
Αν είναι έτσι, όλα τα παραπάνω θα µπορούσαν να περιγράφουν µια φάση του συστήµατος, που αισιόδοξα µπορεί να χαρακτηριστεί ως µια δηµιουργική καταστροφή. Φέρνοντας στο µυαλό την θεωρία των οικονοµικών κύκλων, θα µπορούσε να κάνει κανείς λόγο για ένα τέλος εποχής του πέµπτου κύκλου της καπιταλιστικής οικονοµίας. Για να γίνει αυτό πιο κατανοητό: Όλα ξεκίνησαν όταν την περίοδο του µεσοπολέµου ο Σοβιετικός οικονοµολόγος Νικολάι Κοντράτιεφ δηµοσίευσε την θεωρία του υπό τον τίτλο «Οι Κύριοι Οικονοµικοί Κύκλοι». Αυτό που εντόπισε είναι µια στατιστικά περίεργη «κυµατική συµπεριφορά», κατά την οποία ανά 50 έως 60 χρόνια ο καπιταλισµός κλονίζεται από µια κρίση, ενώ µέσα σε αυτό το διάστηµα αναπτύσσονται τέσσερεις φάσεις ανάπτυξης και συρρίκνωσης κατά το µοτίβο των τεσσάρων εποχών.
Το 1ο κύµα συνδέθηκε µε την ατµοµηχανή (1780-1830), το 2ο µε την σιδηρά εκβιοµηχάνιση (1830-1880), το 3ο µε τον εξηλεκτρισµό και τα χηµικά (1880-1930), το 4ο µε την αυτοκίνηση και τα πλαστικά (1930-1970) και το 5ο µε την κοινωνία της πληροφόρησης και της τηλεµατικής (1970-2010).
Εφόσον ευσταθούν οι στατιστικές εκτιµήσεις οδεύουµε σε έναν 6ο κύκλο, ο οποίος διαφέρει από τους άλλους, αφού συµπίπτει µε µια de facto αύξηση των τιµών των πρώτων υλών, δεδοµένου ότι ο πλανήτης ζορίζεται να ανταποκριθεί σε µια ζήτηση που προέρχεται πλέον από κάθε γωνιά της γης. ∆ηλαδή, πλέον η παραγωγή δεν γίνεται σε αναπτυσσόµενες χώρες µε σκοπό την κατανάλωση στη ∆ύση, αλλά διαµορφώνονται συνθήκες αύξησης της κατανάλωσης και στον αναπτυσσόµενο κόσµο.
Η αισιόδοξη διαπίστωση σε μια απαισιόδοξη πραγματικότητα
Όσο περισσότερες γωνιές του πλανήτη αναβαθµίζουν το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων τους ταυτόχρονα, η ζήτηση για πρώτες ύλες δεν προέρχεται από µεµονωµένα κράτη. Η παραπάνω διαπίστωση, που προέρχεται από τους αναλυτές της Stratfor οι οποίοι αξιοποιούν στοιχεία της Τράπεζας του Καναδά, είναι αν µη τι άλλο αισιόδοξη, αφού υπαγορεύει µια άνοδο των τιµών των βασικών εµπορευµάτων, µεταξύ των οποίων και των αγροτικών. Σύµφωνα µε τη θεωρία, κάτι τέτοιο σηµαίνει είτε πως οδεύουµε στην τελευταία φάση του πέµπτου κύκλου κατά την οποία οι τιµές των εµπορευµάτων αυξάνονται σηµαντικά, ή ότι η φάση αυτή έλαβε χώρα το 2011, όταν όπως δείχνει το γράφηµα βρέθηκαν σε ιστορικά υψηλά όλα τα βασικά εµπορεύµατα, και πλέον το σύστηµα είναι σε µια διαδικασία ανασυγκρότησης που θα διαµορφώσει τις συνθήκες για έναν νέο ευρύτερο κύκλο ανάπτυξης.
Σχετικά κοντά στη θεωρία του Κοντράτιεφ βρίσκεται η θεωρεία των σουπερ-κύκλων, σύµφωνα µε την οποία τα εµπορεύµατα εµφανίζουν περιοδικές αυξοµειώσεις στις τιµές τους. Υπάρχουν λοιπόν δυο πολυετείς τάσεις, µια ανοδική και µια καθοδική µε µέτρο σύγκρισης την µέση τιµή των εµπορευµάτων όπως αυτή διαµορφώνεται µε την πάροδο των χρόνων. Σε αυτές τις φάσεις, ανεξάρτητα από το πώς διαµορφώνεται παροδικά η προσφορά και η ζήτηση, οι τιµές των εµπορευµάτων είναι είτε πάνω από τον µέσο όρο, είτε αρκετά κάτω από αυτόν.
Κατά κανόνα η τιµή του χρυσού είναι αυτή που ανεβαίνει σε περιόδους οικονοµικής κρίσης, κάτι που ήδη συµβαίνει στις µέρες µας, ειδικά από τότε που η Κίνα αποφάσισε να χειραγωγήσει την συναλλαγµατική αξία του νοµίσµατός της. Ωστόσο οι εκτιµήσεις της Stratfor και της Τράπεζας του Καναδά, κάνουν λόγο για έναν συγχρονισµό τελικά των τιµολογιακών διακυµάνσεων των βασικών πρώτων υλών, συµπεριλαµβανοµένων των αγροτικών προϊόντων.
Στον τέταρτο κύκλο ψηλά τα commodities
Ο πρώτος υπερκύκλος των εµπορευµάτων συµπίπτει µε την εκβιοµηχάνηση της οικονοµίας των Ηνωµένων Πολιτειών στα τέλη του 19ου αιώνα. Όταν το 1933 η παγκόσµια οικονοµία µπήκε σε πολεµικούς ρυθµούς, µε την ενίσχυση των εξοπλιστικών προγραµµάτων, ξεκινά ο δεύτερος υπερκύκλος, ενώ ο τρίτος ακολουθεί τις διαδικασίες επανεκκίνησης της ευρωπαϊκής οικονοµίας µετά τον πόλεµο. Το 1996, όλοι πίστεψαν στην κινεζική ανάπτυξη, οπότε ξεκίνησε ο τέταρτος κύκλος, ο οποίος κορυφώθηκε το 2011 µε τα αγροτικά εµπορεύµατα να βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδό τους. Από τότε µέχρι σήµερα, η τάση είναι σαφώς καθοδική.
Για να επιστρέψουµε τώρα στην θεωρία του Κοντράτιεφ, η ειδοποιός διαφορά των έως σήµερα οικονοµικών κύκλων του καπιταλισµού από τον αυριανό, είναι ότι ενώ τα πέντε προηγούµενα κύµατα στηρίχθηκαν στη φθηνή πρόσβαση σε πρωτογενείς πόρους (υλικών και ενέργειας), το 6ο κύµα προϋποθέτει το πέρασµα σε µια διαφορετική ενεργειακή φάση και σε νέους πόρους για τα σύνθετα και σαφώς ακριβότερα υλικά της «πράσινης» βιοµηχανίας.
Το άρθρο φιλοξενήθηκε στην εφημερίδα Agrenda το Σάββατο 31 Αυγούστου
