Ο αρχαιολογικός χώρος στο Δεσποτικό Κυκλάδων, ο οποίος βρίσκεται στη θέση Μάντρα, ανασκάπτεται συστηματικά από το 2001 και μέχρι σήμερα οι συνεχείς έρευνες έχουν φέρει στο φως ένα εκτεταμένο ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα, για την ύπαρξη του οποίου δεν γίνεται αναφορά σε επιγραφικές ή άλλες φιλολογικές πηγές της αρχαιότητας. Η ακμή του χρονολογείται τον 6ο αι. π.Χ., αλλά, σύμφωνα με τις πρόσφατες έρευνες, τα πρωιμότερα ίχνη λατρείας ανάγονται στον 8ο αι. π.Χ. Η αποκάλυψη του ιερού άλλαξε ριζικά το λατρευτικό τοπίο των γεωμετρικών και αρχαϊκών Κυκλάδων, αφού πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση ιερό μετά από αυτό της Δήλου.
Έπειτα από περίπου 20 χρόνια συστηματικών ερευνών, έως σήμερα έχουν αποκαλυφθεί 20 κτίρια που χρονολογούνται από τους γεωμετρικούς έως τους κλασικούς χρόνους. Αποτέλεσμα των ανασκαφικών εργασιών είναι η ανάδειξη της άρτιας οργάνωσής του ιερού, της αρχιτεκτονικής των λατρευτικών κτιρίων και του πλούτου των αναθημάτων του, όλα ενδεικτικά της αίγλης και της εμβέλειας ενός υπερ-τοπικού θρησκευτικού κέντρου. Παράλληλα, εκτός από τον Απόλλωνα, πιθανότατα λατρευόταν και η αδερφή του Άρτεµις, ενώ κατά την κλασική περίοδο και η θεά Εστία µε το επίθετο Ισθµία. O διευθυντής της ανασκαφής και αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Γιάννος Κουράγιος «Το Δεσποτικό μπορεί να είναι σήμερα ένα ακατοίκητο νησί δυτικά της Αντιπάρου στο κέντρο των Κυκλάδων, όμως πριν από σχεδόν 2.500 χρόνια ήταν ο τόπος στον οποίο λειτούργησε ένα από τα μεγαλύτερα κυκλαδικά ιερά. Τα έως τώρα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν πως το ιερό λειτουργούσε ως εξω-αστικό ιερό, διαχειριστής του οποίου ήταν η πόλη της Πάρου. Κατά την αρχαϊκή περίοδο (7ος-6ος αι. π.Χ.) το νησί γνωρίζει σημαντική οικονομική και πολιτιστική ακμή λόγω της θέσης του ως σταθμού στους θαλάσσιους δρόμους του Αιγαίου και φυσικά λόγω της εκμετάλλευσης των λατομείων μαρμάρου, του περίφημου λυχνίτη. Θα πρέπει να σκεφτούμε την αρχαία πόλη της Πάρου ως μια από τις λαμπρότερες ελληνικές πόλεις με εξαιρετικά δημόσια οικοδομήματα, χτισμένα με το υπέροχο δώρο της παριανής γης, το μάρμαρο. »Οι Παριανοί προσπάθησαν να προβάλουν τη δύναμη και τον πλούτο τους και έξω από το νησί τους, στο Πανιώνιο Ιερό του Απόλλωνα στη Δήλο, όπου όμως κυριαρχούσαν οι Ναξιώτες και οι ανερχόμενοι Αθηναίοι. Στο πλαίσιο, λοιπόν, ενός φιλόδοξου προγράμματος προβολής πλούτου και δύναμης μέσα από την κατασκευή και ανακατασκευή ιερών εντός και εκτός άστεως, οι Πάριοι στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. ελέγχουν το ιερό του Απόλλωνα στη χερσόνησο του Δεσποτικού με σκοπό την ισχυροποίηση της γεωπολιτικής και οικονομικής παρουσίας τους στο κεντρικό Αιγαίο» λέει στη LiFO ο διευθυντής της ανασκαφής και αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Γιάννος Κουράγιος. Σύμφωνα με όσα μας εξηγεί: «Πυρήνας του αρχαϊκού ιερού είναι το τέμενος με έκταση περίπου 2 στρέμματα. Να σημειωθεί ότι στην ίδια περιοχή είχε αναπτυχθεί και μια εγκατάσταση των γεωμετρικών χρόνων με σαφείς ενδείξεις λατρείας, από την οποία σώζονται δύο κτίρια και πληθώρα κεραμικών. Νότια του τεμένους εκτείνονται συγκροτήματα βοηθητικών κτιρίων, ενώ ανατολικά, και πάνω στη διαδρομή που θα ακολουθούσαν οι πιστοί από το λιμάνι ως το ιερό, έχουν ανασκαφεί 9 κτίρια και πέντε ακόμη στη νησίδα Τσιμηντήρι. Το τέμενος αποτελούνταν από τρία κτίρια, τρεις πύλες και τρεις στοές και προστατευόταν από περίβολο. Πάντως, το κατεξοχήν λατρευτικό συγκρότημα ήταν το λεγόμενο Κτίριο Α που ταυτίστηκε με τον ναό και το εστιατόριο».
Τα πολυπληθή ευρήματα από τον ναό επιβεβαιώνουν τον πλούτο του ιερού. Εξακόσια αντικείμενα κυκλαδικής, κορινθιακής, ανατολικο-ιωνικής, κυπριακής και αιγυπτιακής προέλευσης βρέθηκαν κάτω από τις πλάκες του δαπέδου του. Πρόκειται για μια πλούσια και ποικίλη συλλογή αντικειμένων τόσο ως προς το είδος όσο και ως προς το υλικό, που παλιότερα είχαν προσφερθεί στο ιερό και «θάφτηκαν» κάτω από αυτό κατά την ανέγερση του ναού ώστε να προστατευτούν. Το σημαντικότερο από τα ευρήματα είναι το τμήμα δαιδαλικού ειδωλίου γυναικείας μορφής που χρονολογείται γύρω στο 675-650 π.Χ. και ταυτίζεται με το αρχικό λατρευτικό είδωλο. Απέναντι από τον ναό, στο μέσο του περιβόλου, βρισκόταν ο κεντρικός βωμός του ιερού. Στο προστώο του εστιατορίου υπήρχε μαρμάρινος τελετουργικός βόθρος για τη τέλεση χοών, ενώ μπροστά από τον ναό υπήρχε η εσχάρα της Εστίας Ισθμίας. Ακριβώς έξω από τη νότια πύλη του τεμένους βρίσκονται το Νότιο και το Ανατολικό Συγκρότημα. Το λεγόμενο Νότιο Συγκρότημα περιλαμβάνει το τετράγωνο κτίσμα και το λουτρό που χρησίμευε για τον συμβολικό εξαγνισμό των πιστών πριν από την είσοδό τους στο ιερό τέμενος. Δυτικά αυτού υπάρχουν άλλα 11 δωμάτια που χρονολογούνται στην κλασική εποχή, αφού σε αυτά βρέθηκαν εντοιχισμένοι σε δεύτερη χρήση τρεις αρχαϊκοί κούροι. Το Ανατολικό Συγκρότημα, εκτάσεως περί τα 300 τ.μ., ερευνάται ακόμη. Η ανάγκη των καθημερινών λειτουργιών του ιερού για νερό καλυπτόταν από δύο μεγάλα κτιστά πηγάδια, ένα στο Νότιο Συγκρότημα και ένα δυτικά του τεμένους, βάθους 8μ. Η διερεύνηση των δύο πηγαδιών ήταν αρκετά δύσκολη και απαιτούσε πολλή προσοχή λόγω του μεγάλου βάθους και της στενής διαμέτρου. Σε μεγαλύτερη απόσταση από το τέμενος έχουν αποκαλυφθεί 9 κτίρια, ένας περίβολος και κυκλικός πύργος.
Η μεγαλύτερη έκπληξη ήρθε φέτος από την έρευνα του Τσιμηντηρίου που βρίσκεται ανάμεσα στο Δεσποτικό και την Αντίπαρο, με την οποία ενωνόταν με πορθμό κατά την αρχαιότητα. Η αρχαιολόγος, στενή συνεργάτις του κ. Κουράγιου και μέλος της επιστημονικής ομάδας της ανασκαφής Ίλια Νταϊφά αναφέρει ότι: «Μέσα σε μόλις πέντε ημέρες έρευνας φέραμε στο φως 6 κτίρια μεγάλων διαστάσεων και εντοπίσαμε άλλα 3. Η ανασκαφή στο Τσιμηντήρι ήταν πολύ δύσκολη, αφού τεράστια σκίνα και σωροί από πέτρες κάλυπταν τα κτίρια». Συμπληρώνει: «Αδιάψευστα τεκμήρια της ιστορίας και του πλούτου του ιερού είναι τα ποικίλα και πολυάριθμα ευρήματα που φέρνει στο φως κάθε χρόνο η αρχαιολογική σκαπάνη. Ενδεικτικά να αναφέρουμε τα πήλινα ειδώλια και προσωπεία, λύχνους, θραύσματα αγγείων με εγχάρακτες επιγραφές, θραύσματα μελανόμορφων και ερυθρόμορφων κρατήρων καθώς και πολλά μεταλλικά αντικείμενα». Φυσικά, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μαρμάρινα αγάλματα που βρέθηκαν στο ιερό, τα πιο λαμπρά αναθήματα στον θεό Απόλλωνα. «Έχουν βρεθεί περισσότερα από 80 τμήματα αρχαϊκών γλυπτών και έχουν έρθει στο φως πολλές μαρμάρινες βάσεις αγαλμάτων. Εκτός από τα παραπάνω, έχουν βρεθεί μαρμάρινο αγαλμάτιο κόρης, φτερό μαρμάρινης αρχαϊκής σφίγγας, μαρμάρινα αναθηματικά κιονόκρανα αρχαϊκών και κλασικών χρόνων και μαρμάρινο ενεπίγραφο ανάγλυφο του 7ου αι. π.Χ. Μάλιστα, πολλά από τα αρχαϊκά γλυπτά βρέθηκαν θραυσμένα και επαναχρησιμοποιημένα σε κτίρια του 5ου αι. π.Χ., δηλαδή καταστράφηκαν λίγο καιρό μετά την ανάθεσή τους. Πιθανολογούμε ότι αυτό συνέβη εξαιτίας της επίθεσης του Αθηναίου Μιλτιάδη εναντίον του ιερού το 490 π.Χ., ο οποίος, μετά τη μάχη του Μαραθώνα, πολιόρκησε ανεπιτυχώς την πόλη της Πάρου με αφορμή τον μηδισμό της, αλλά έχοντας στην πραγματικότητα βλέψεις οικονομικές και πολιτικές πάνω στο νησί. Το ιερό στο Δεσποτικό, που ήταν υπό παριανό έλεγχο, ίσως να μην ξέφυγε από τα σχέδιά του» υπογραμμίζει ο κ. Κουράγιος.
Η επιστημονική ομάδα της ανασκαφής, με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Γιάννο Κουράγιο, έχει προχωρήσει ήδη στην εκπόνηση μελέτης συντήρησης και αποκατάστασης των αρχιτεκτονικών καταλοίπων, και μελέτης αναστήλωσης του αρχαϊκού ναού και εστιατορίου, ενώ έχει ξεκινήσει την εφαρμογή των φάσεων της αναστήλωσης. «Η ολοκλήρωσή της είναι επιτακτική και για την προστασία του μνημείου αλλά και για διδακτικούς σκοπούς, αφού πρόκειται για ένα από τα καλύτερα σωζόμενα αρχαϊκά ιερά στις Κυκλάδες» επισημαίνει στη LiFO ο κ. Κουράγιος. Και προσθέτει: «Η αναστήλωση ξεκινάει στις 17 Σεπτεμβρίου, πάντα με ιδιωτικές χορηγίες. Στο πλαίσιό της προβλέπεται στα δυο επιστύλια του ναού να σηκωθεί άλλος ένας κίονας του εστιατορίου και από πίσω το αντίθημα. Επίσης, θα τοποθετηθούν άλλοι τρεις σπόνδυλοι από τους κίονες του ναού στους κατώτερους σπονδύλους, αφού συμπληρωθούν από νέο υλικό. Την ίδια στιγμή ξεκινάμε την τρίτη σειρά μαρμάρινων δομών της πρόσοψης του ναού, δηλαδή των δύο δωματίων Α1 και Α2 εκατέρωθεν των θυρών, όπως και την ολοκλήρωση του βόρειου τοίχου του ναού από νέους και αρχαίους μαρμάρινους δόμους. Τέλος, θα πραγματοποιηθεί η οριστική τοποθέτηση του κατωφλιού του δωματίου Α3 του εστιατορίου, ώστε να αρχίσουμε την τοποθέτηση δομών μαρμάρινων των προσόψεων του εστιατορίου». Αναμφίβολα, το αρχαϊκό ιερό του Δεσποτικού αναδεικνύει διαρκώς τους ανεξάντλητους θησαυρούς του και έχει πλέον κατακτήσει μια πολύ σημαντική θέση στον πολιτισμικό χάρτη της χώρας μας. Όπως τονίζει και η επιστημονική ομάδα, η σπουδαιότητα του χώρου δεν έγκειται μόνο στην αρχαιολογική και ιστορική του αξία αλλά και στη διαχρονικότητα και στην επιβίωσή του μέσα στους αιώνες. Βασικός στόχος της όλης προσπάθειας αποτελεί η προβολή του χώρου αλλά και η παραχώρησή του στην τοπική κοινωνία, προσφέροντας κατ' αυτόν τον τρόπο πολλαπλά οφέλη. Εξάλλου, υπολογίζεται ότι θα είναι επισκέψιμος μέσα στα επόμενα δύο χρόνια.
Πηγή:lifo.gr
