Έτος Ψυχανθών το 2014Την πολυδιάστατη σηµασία της καλλιέργειας των ψυχανθών για την αειφορία του περιβάλλοντος και τη βιώσιµη ανάπτυξη των καλλιεργειών ανέδειξε η ηµερίδα που πραγµατοποιήθηκε την Τετάρτη 9 Απριλίου, στο Κέντρο Γη, της Οργάνωσης Γη, στο Ίλιον από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης σε συνεργασία του µε το Εθνικό Αγροτικό ∆ίκτυο. Να σηµειωθεί ότι το 2014 έχει ανακηρυχτεί από το ΥπΑΑΤ ως «Έτος Ψυχανθών», προκειµένου να αναδειχθεί η σηµαντικότητα της καλλιέργειάς τους στη διατροφή του ανθρώπου, στην παραγωγή ζωοτροφών αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος
Στην εναρκτήρια οµιλία του ο υπουργός Αθανάσιος Τσαυτάρης τόνισε την αναγκαιότητα της ένταξης των ψυχανθών στην παραγωγή ζωοτροφών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία µέχρι σήµερα είναι ετεροεξαρτώµενη από χώρες όπως η Αµερική και υπογράµµισε ότι «µετά από 7 χρόνια η γεωργία µας θα είναι σε πολύ καλύτερο δρόµο, αν κατανοήσουµε τη σηµασία των ψυχανθών και εφαρµόσουµε την καλλιέργειά τους σε ικανοποιητική κλίµακα»
Παντός καιρούΟι ιδιαιτερότητες των ψυχανθών να αντέχουν στην έλλειψη νερού και να εκµεταλλεύονται το άζωτο της ατµόσφαιρας (λόγω της συµβίωσής τους µε αζωτοδεσµευτικά βακτήρια), αξιοποιώντας υποβαθµισµένα εδάφη, τα καθιστά απαραίτητα για καλλιέργεια σε µια εποχή που η κλιµατική αλλαγή έχει αρχίσει να επιδρά αρνητικά στην εξέλιξη πολλών καλλιεργειών
Επιπλέον τα ψυχανθή µπορούν να καλύψουν ένα αρκετά µεγάλο µέρος των πρωτεϊνικών αναγκών των αγροτικών ζώων και να συµβάλλουν στη µείωση του κόστους διατροφής τους, που πολλές φορές αγγίζει το 50% του συνολικού κόστους εκτροφής, λόγω της χορήγησης εισαγόµενων πολύ ακριβότερων ζωοτροφών
Αναµφίβολα, η συµβολή της καλλιέργειας των ψυχανθών στην αειφορία του περιβάλλοντος γίνεται αντιληπτή αν σκεφτεί κανείς, ότι χωρίς ψυχανθή δεν µπορεί να υπάρξει βιολογική γεωργία, διότι η βάση της είναι η αµειψισπορά.
Η ανάγκη δημιουργίας νέων ποικιλιώνΗ ξηρασία, η αύξηση της θερµοκρασίας και η εµφάνιση νέων εχθρών και ασθενειών στις καλλιέργειες καθιστούν απαραίτητη την δηµιουργία και την απελευθέρωση στην αγορά νέων βελτιωµένων ποικιλιών. Σηµαντικό ρόλο σε αυτό τον τοµέα έχει διαδραµατίσει το Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών και Βοσκών, µε την πολύτιµη συνεισφορά του δρ. ∆ηµήτρη Βλαχοστέργιου.
Ενδεικτικά παραδείγµατα ποικιλιών µε κατάλληλα χαρακτηριστικά για την κλιµατική αλλαγή που δηµιουργήθηκαν από την Ελληνική Αγροτική Έρευνα είναι τα παρακάτω
-Οι τρεις ποικιλίες ρεβιθιού «Άνδρος», «Σέριφος» και «Αµοργός», µε αντοχή σε θερµοκρασίες έως -12°C που µπορούν να σπαρθούν το φθινόπωρο. Μ’ αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται αύξηση της απόδοσης 25-40% λόγω καλύτερης αξιοποίησης της εδαφικής υγρασίας τους πρώτους µήνες της άνοιξης
-Οι δύο πολύ πρώιµες ποικιλίες φακής, «Ελπίδα» (υπό εγγραφή) η οποία ανθίζει στα µέσα προς τέλη Μαρτίου και η λεπτόσπερµη ποικιλία «Αθηνά». Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η περίοδος της έντονης ξηρασίας κατά τους κρίσιµους µήνες Απρίλιο και Μάιο.
-Η ποικιλία ξηρού φασολιού ΠΡΕΣΠΑ µε αντοχή στην καταπόνηση από πολύ υψηλές θερµοκρασίες
-Η ποικιλία ρεβιθιού «Αµοργός» εκτός της αντοχής της σε χαµηλές θερµοκρασίες παρουσιάζει ανθεκτικότητα στην κυριότερη ασθένεια της καλλιέργειας, την ασκοχύτωση µε αποτέλεσµα τη σταθεροποίηση των αποδόσεων και τη µείωση του κόστους παραγωγής
Αξίζει να σηµειωθεί ότι το εισαγόµενο γενετικό υλικό, συχνά, στερείται προσαρµοστικότητας στο ιδιαίτερο περιβάλλον της ελληνικής υπαίθρου, µε συνέπεια να απαιτεί αυξηµένες εισροές. Η αξιοποίηση των βελτιωµένων ελληνικών ποικιλιών κτηνοτροφικών φυτών και οσπρίων αποτελεί την πιο οικονοµική και ασφαλή µέθοδο, καθώς το επιπλέον κόστος αγοράς του πιστοποιηµένου σπόρου αντισταθµίζεται από την παραγωγή και την ποιότητα του τελικού προϊόντος
Βοσκότοποι με ψυχανθήΤη συµβολή της καλλιέργειας των ψυχανθών στην κτηνοτροφία και στη βελτίωση των βοσκότοπων τόνισε ο δρ. Ιωάννης Χατζηγεωργίου, Επίκουρος Καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών, καθώς οι φυσικοί βοσκότοποι στη χώρα µας αποτελούν το µεγαλύτερο σε έκταση φυσικό πόρο, ωστόσο χαρακτηρίζονται από υποβάθµιση και µικρή παραγωγικότητα
Οι βελτιωµένοι βοσκότοποι µε ψυχανθή θα παραµένουν επί πολλά έτη παραγωγικοί λόγω του συνεχούς εφοδιασµού τους µε άζωτο, µε αποτέλεσµα να µπορούν να καλύψουν τις ανάγκες της εγχώριας κτηνοτροφίας αλλά και να συµβάλλουν στη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών
Επιπλέον, η δηµιουργία πολυφυτικών λειµώνων µε την παρουσία ψυχανθών, θα δίνουν τη δυνατότητα βόσκησης όλο το χρόνο, παρέχοντας χαµηλού κόστους και ισορροπηµένη διατροφή στα βόσκοντα ζώα, παράγοντας προϊόντα υψηλής ποιότητας. Παράλληλα θα αποτρέπουν την πύκνωση της θαµνώδους βλάστησης, µειώνοντας έτσι το κίνδυνο επέκτασης των πυρκαγιών, που αποτελούν σηµαντικό πρόβληµα για τη χώρα µας, αλλά και θα συµβάλουν στη µείωση της διάβρωσηςτων εδαφών
Αξίζει να ζηµιωθεί, ότι µετά από πειράµατα του Τµήµατος Ζωικής Παραγωγής του ΓΠΑ σε συνεργασία του µε την εταιρία ∆ΕΛΤΑ, βρέθηκε ότι η χορήγηση βικοκριθής σε αγελάδες γαλακτοπαραγωγής µπορεί να µειώσει το κόστος διατροφής κατά 1 ευρώ, ανά αγελάδα, ανά ηµέρα, χωρίς να επηρεάζεται αρνητικά η ποσότητα και η ποιότητα του γάλακτος
Αυτόνομος μηχανισμός θρέψης σε «φτωχά» εδάφηΤη µεγάλη σηµασία της καλλιέργειας των ψυχανθών για την αξιοποίηση των φτωχών και υποβαθµισµένων εδαφών, ανέλυσε ο δρ. Παναγιώτης Κατινάκης, Καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών
Τα ψυχανθή λόγω τις ιδιαιτερότητας τους να «φιλοξενούν» στις ρίζες τους βακτήρια που έχουν την ικανότητα να δεσµεύουν το άζωτο της ατµόσφαιρας και να το µετατρέπουν σε αµµωνία άµεσα διαθέσιµη για τα φυτά, αποτελούν ίσως τα µόνα φυτά τα οποία µπορούν ευδοκιµούν και να καλλιεργηθούν σε φτωχά εδάφη, που κινδυνεύουν από εγκατάλειψη και ερηµοποίηση
Πιο αναλυτικά, κατά τη βλάστηση των σπόρων των ψυχανθών φυτών στο έδαφος, οι ρίζες τους εκκρίνουν ουσίες που ελκύουν τα συµβιωτικά αυτά βακτήρια, µε αποτέλεσµα αυτά να κινούνται προς τα φυτά και να αποικίζουν τις ρίζες τους, δηµιουργώντας τα γνωστά φυµάτια (όγκους)
Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι µόνο κάτω από συνθήκες συµβίωσης των δύο αυτών διαφορετικών οργανισµών (φυτού- βακτηρίου), τα βακτήρια καθίστανται ικανά να επιτελέσουν την διαδικασία της αζωτοδέσµευσης, διότι όταν βρίσκονται µόνα τους στο έδαφος δεν µπορούν να το εµπλουτίσουν µε άζωτο
Τέλος, έχει βρεθεί ότι ορισµένα από αυτά τα βακτήρια προσδίδουν αντοχή στα ψυχανθή φυτά, ώστε αυτά να µπορούν να ανταπεξέλθουν κάτω από αντίξοες εδαφικές συνθήκες, καθιστώντας τα ανθεκτικά στις επερχόµενες κλιµατικές αλλαγές.
Στην εναρκτήρια οµιλία του ο υπουργός Αθανάσιος Τσαυτάρης τόνισε την αναγκαιότητα της ένταξης των ψυχανθών στην παραγωγή ζωοτροφών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία µέχρι σήµερα είναι ετεροεξαρτώµενη από χώρες όπως η Αµερική και υπογράµµισε ότι «µετά από 7 χρόνια η γεωργία µας θα είναι σε πολύ καλύτερο δρόµο, αν κατανοήσουµε τη σηµασία των ψυχανθών και εφαρµόσουµε την καλλιέργειά τους σε ικανοποιητική κλίµακα»
Παντός καιρούΟι ιδιαιτερότητες των ψυχανθών να αντέχουν στην έλλειψη νερού και να εκµεταλλεύονται το άζωτο της ατµόσφαιρας (λόγω της συµβίωσής τους µε αζωτοδεσµευτικά βακτήρια), αξιοποιώντας υποβαθµισµένα εδάφη, τα καθιστά απαραίτητα για καλλιέργεια σε µια εποχή που η κλιµατική αλλαγή έχει αρχίσει να επιδρά αρνητικά στην εξέλιξη πολλών καλλιεργειών
Επιπλέον τα ψυχανθή µπορούν να καλύψουν ένα αρκετά µεγάλο µέρος των πρωτεϊνικών αναγκών των αγροτικών ζώων και να συµβάλλουν στη µείωση του κόστους διατροφής τους, που πολλές φορές αγγίζει το 50% του συνολικού κόστους εκτροφής, λόγω της χορήγησης εισαγόµενων πολύ ακριβότερων ζωοτροφών
Αναµφίβολα, η συµβολή της καλλιέργειας των ψυχανθών στην αειφορία του περιβάλλοντος γίνεται αντιληπτή αν σκεφτεί κανείς, ότι χωρίς ψυχανθή δεν µπορεί να υπάρξει βιολογική γεωργία, διότι η βάση της είναι η αµειψισπορά.
Η ανάγκη δημιουργίας νέων ποικιλιώνΗ ξηρασία, η αύξηση της θερµοκρασίας και η εµφάνιση νέων εχθρών και ασθενειών στις καλλιέργειες καθιστούν απαραίτητη την δηµιουργία και την απελευθέρωση στην αγορά νέων βελτιωµένων ποικιλιών. Σηµαντικό ρόλο σε αυτό τον τοµέα έχει διαδραµατίσει το Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών και Βοσκών, µε την πολύτιµη συνεισφορά του δρ. ∆ηµήτρη Βλαχοστέργιου.
Ενδεικτικά παραδείγµατα ποικιλιών µε κατάλληλα χαρακτηριστικά για την κλιµατική αλλαγή που δηµιουργήθηκαν από την Ελληνική Αγροτική Έρευνα είναι τα παρακάτω
-Οι τρεις ποικιλίες ρεβιθιού «Άνδρος», «Σέριφος» και «Αµοργός», µε αντοχή σε θερµοκρασίες έως -12°C που µπορούν να σπαρθούν το φθινόπωρο. Μ’ αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται αύξηση της απόδοσης 25-40% λόγω καλύτερης αξιοποίησης της εδαφικής υγρασίας τους πρώτους µήνες της άνοιξης
-Οι δύο πολύ πρώιµες ποικιλίες φακής, «Ελπίδα» (υπό εγγραφή) η οποία ανθίζει στα µέσα προς τέλη Μαρτίου και η λεπτόσπερµη ποικιλία «Αθηνά». Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η περίοδος της έντονης ξηρασίας κατά τους κρίσιµους µήνες Απρίλιο και Μάιο.
-Η ποικιλία ξηρού φασολιού ΠΡΕΣΠΑ µε αντοχή στην καταπόνηση από πολύ υψηλές θερµοκρασίες
-Η ποικιλία ρεβιθιού «Αµοργός» εκτός της αντοχής της σε χαµηλές θερµοκρασίες παρουσιάζει ανθεκτικότητα στην κυριότερη ασθένεια της καλλιέργειας, την ασκοχύτωση µε αποτέλεσµα τη σταθεροποίηση των αποδόσεων και τη µείωση του κόστους παραγωγής
Αξίζει να σηµειωθεί ότι το εισαγόµενο γενετικό υλικό, συχνά, στερείται προσαρµοστικότητας στο ιδιαίτερο περιβάλλον της ελληνικής υπαίθρου, µε συνέπεια να απαιτεί αυξηµένες εισροές. Η αξιοποίηση των βελτιωµένων ελληνικών ποικιλιών κτηνοτροφικών φυτών και οσπρίων αποτελεί την πιο οικονοµική και ασφαλή µέθοδο, καθώς το επιπλέον κόστος αγοράς του πιστοποιηµένου σπόρου αντισταθµίζεται από την παραγωγή και την ποιότητα του τελικού προϊόντος
Βοσκότοποι με ψυχανθήΤη συµβολή της καλλιέργειας των ψυχανθών στην κτηνοτροφία και στη βελτίωση των βοσκότοπων τόνισε ο δρ. Ιωάννης Χατζηγεωργίου, Επίκουρος Καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών, καθώς οι φυσικοί βοσκότοποι στη χώρα µας αποτελούν το µεγαλύτερο σε έκταση φυσικό πόρο, ωστόσο χαρακτηρίζονται από υποβάθµιση και µικρή παραγωγικότητα
Οι βελτιωµένοι βοσκότοποι µε ψυχανθή θα παραµένουν επί πολλά έτη παραγωγικοί λόγω του συνεχούς εφοδιασµού τους µε άζωτο, µε αποτέλεσµα να µπορούν να καλύψουν τις ανάγκες της εγχώριας κτηνοτροφίας αλλά και να συµβάλλουν στη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών
Επιπλέον, η δηµιουργία πολυφυτικών λειµώνων µε την παρουσία ψυχανθών, θα δίνουν τη δυνατότητα βόσκησης όλο το χρόνο, παρέχοντας χαµηλού κόστους και ισορροπηµένη διατροφή στα βόσκοντα ζώα, παράγοντας προϊόντα υψηλής ποιότητας. Παράλληλα θα αποτρέπουν την πύκνωση της θαµνώδους βλάστησης, µειώνοντας έτσι το κίνδυνο επέκτασης των πυρκαγιών, που αποτελούν σηµαντικό πρόβληµα για τη χώρα µας, αλλά και θα συµβάλουν στη µείωση της διάβρωσηςτων εδαφών
Αξίζει να ζηµιωθεί, ότι µετά από πειράµατα του Τµήµατος Ζωικής Παραγωγής του ΓΠΑ σε συνεργασία του µε την εταιρία ∆ΕΛΤΑ, βρέθηκε ότι η χορήγηση βικοκριθής σε αγελάδες γαλακτοπαραγωγής µπορεί να µειώσει το κόστος διατροφής κατά 1 ευρώ, ανά αγελάδα, ανά ηµέρα, χωρίς να επηρεάζεται αρνητικά η ποσότητα και η ποιότητα του γάλακτος
Αυτόνομος μηχανισμός θρέψης σε «φτωχά» εδάφηΤη µεγάλη σηµασία της καλλιέργειας των ψυχανθών για την αξιοποίηση των φτωχών και υποβαθµισµένων εδαφών, ανέλυσε ο δρ. Παναγιώτης Κατινάκης, Καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών
Τα ψυχανθή λόγω τις ιδιαιτερότητας τους να «φιλοξενούν» στις ρίζες τους βακτήρια που έχουν την ικανότητα να δεσµεύουν το άζωτο της ατµόσφαιρας και να το µετατρέπουν σε αµµωνία άµεσα διαθέσιµη για τα φυτά, αποτελούν ίσως τα µόνα φυτά τα οποία µπορούν ευδοκιµούν και να καλλιεργηθούν σε φτωχά εδάφη, που κινδυνεύουν από εγκατάλειψη και ερηµοποίηση
Πιο αναλυτικά, κατά τη βλάστηση των σπόρων των ψυχανθών φυτών στο έδαφος, οι ρίζες τους εκκρίνουν ουσίες που ελκύουν τα συµβιωτικά αυτά βακτήρια, µε αποτέλεσµα αυτά να κινούνται προς τα φυτά και να αποικίζουν τις ρίζες τους, δηµιουργώντας τα γνωστά φυµάτια (όγκους)
Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι µόνο κάτω από συνθήκες συµβίωσης των δύο αυτών διαφορετικών οργανισµών (φυτού- βακτηρίου), τα βακτήρια καθίστανται ικανά να επιτελέσουν την διαδικασία της αζωτοδέσµευσης, διότι όταν βρίσκονται µόνα τους στο έδαφος δεν µπορούν να το εµπλουτίσουν µε άζωτο
Τέλος, έχει βρεθεί ότι ορισµένα από αυτά τα βακτήρια προσδίδουν αντοχή στα ψυχανθή φυτά, ώστε αυτά να µπορούν να ανταπεξέλθουν κάτω από αντίξοες εδαφικές συνθήκες, καθιστώντας τα ανθεκτικά στις επερχόµενες κλιµατικές αλλαγές.
